Η φωτογραφία από το 1999 με την οποία ο Monde εικονογραφεί το θέμα του για τη σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη μεταφέρει στον αναγνώστη μια μάλλον δυσάρεστη αίσθηση, σαν ένα πολιτικό μνημόσυνο για τις περασμένες (πολύ) καλύτερες εποχές.

Είναι, μεταξύ άλλων, μαζί στην σκηνή μιας σύναξης στο Παρίσι ο Μάσιμο Ντ’Αλέμα, τότε πρωθυπουργός της Ιταλίας, ο ομόλογός του της Βρετανίας Τόνι Μπλερ, ο γάλλος πρωθυπουργός Λιονέλ Ζοσπέν, αλλά και ο γερμανός καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ και ο ανερχόμενος τότε γραμματέας των γάλλων Σοσιαλιστών Φρανσουά Ολάντ.

Ολοι όσοι εμφανίζονται στην πρώτη γραμμή είναι πλέον εκτός πολιτικής – όχι περίεργο, οι κυβερνήσεις και τα αξιώματα έρχονται και παρέρχονται. Τη δυσθυμία προκαλεί περισσότερο η αίσθηση ότι όσα προσπάθησαν οι φιλόδοξοι ομοϊδεάτες της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας στην πορεία χάθηκαν στον δρόμο.

Αν αναρωτηθούμε πώς και γιατί, το λάθος που ξήλωσε το σοσιαλδημοκρατικό «πλεκτό» ίσως άρχισε από μια απόφαση που εκ των υστέρων αποδείχτηκε μοιραία.

Το 1988 οι υπουργοί Οικονομικών της ΕΕ συζητούσαν για την απελευθέρωση της κίνησης του κεφαλαίου μέσα στην Ενωση. Η Γαλλία και η Ισπανία ήταν αντίθετες, θυμάται σήμερα ο Χοσέπ Μπορέλ, τότε υπουργός Οικονομικών και σήμερα Εξωτερικών της Ισπανίας. Παρά τις διαμαρτυρίες των δύο χωρών, οι εταίροι πείστηκαν να αλλάξουν θέση. Στο άνοιγμα της αγοράς πρωτοστατούσε εξάλλου η τότε Δυτική Γερμανία του πανίσχυρου Χέλμουτ Κολ – ποιος θα μπορούσε να αντισταθεί για πολύ;

Η σοσιαλδημοκρατία όμως είναι ένα σύστημα δημοσιονομικής αναδιανομής, εξηγεί ο Μπορέλ στον Monde και προσθέτει ότι αυτή τη δυνατότητα στερούσε από τις (σοσιαλδημοκρατικές) κυβερνήσεις η μη φορολογία των διακινούμενων κεφαλαίων. «Ανοίξαμε το κουτί της Πανδώρας», παρατηρεί.

Μπορεί να συμβαίνει έτσι· τότε όμως περίσσευε η αισιοδοξία. Το 1989 με τη πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων ήταν και για τους σοσιαλδημοκράτες μια μεγάλη καμπή, μια ευκαιρία για πολιτική κυριαρχία. Αυτό που δεν κατανοήσαμε, προσθέτει στη γαλλική εφημερίδα ο Φρανσουά Ολάντ, είναι ότι οι νέοι ηγέτες που εμφανίστηκαν στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης μετά το 1989 δεν ήθελαν ούτε να ακούν για «σοσιαλισμό» και δεν ήταν σοσιαλδημοκράτες.

Στην πράξη, εξηγεί ο ιστορικός Αλεν Μπεργκουνιού, οι σοσιαλδημοκράτες μετά το 1989 έχασαν έναν πολιτικό εχθρό, τους κομμουνιστές. Οι αλλαγές όμως, λόγω της παγκοσμιοποίησης και μια σειρά από νέα ζητήματα που θα χάρασσαν διαφορετικές τομές (όπως η μαντίλα στη Γαλλία) σύντομα θα αποδεικνύονταν κομβικής σημασίας καθώς η Κεντροαριστερά δεν είχε μια σαφή απάντηση. Με όρους σοσιαλδημοκρατικής ρητορικής, θα λέγαμε ότι έχασαν το τρένο, αλλά δεν το γνώριζαν.

Η σοσιαλδημοκρατία, εκτιμά σήμερα ο Ινγκβαρ Κάρλσον, ο πρωθυπουργός της Σουηδίας που διαδέχτηκε τον δολοφονηθέντα Ολαφ Πάλμε, έκανε ένα μεγάλο λάθος και όταν δεν εκτίμησε σωστά την πολιτική δύναμη του νεοφιλελευθερισμού. Θεωρεί ότι η παράταξη νικήθηκε από τους οικονομολόγους της Σχολής του Σικάγου, από την αύρα του Ρόναλντ Ρέιγκαν και της Μάργκαρετ Θάτσερ και από τα think tank που ρίχνουν το (πολύ μεγάλο) βάρος τους στην πολιτική διαδικασία.

Και η αυτοκριτική συνεχίζεται από τον στενό συνεργάτη του Μπλερ και πρώην επίτροπο της Βρετανίας στην ΕΕ Πέτερ Μάντελσον. «Εφησυχάσαμε από την ικανότητα της παγκοσμιοποίησης να βελτιώσει τα πράγματα, την ικανότητα και να μεγαλώσει την πίτα και να την μοιράσει σε ίσα κομμάτια. Η πολιτική δεν έκανε σωστά τη δουλειά της να φτιάξει μια παγκοσμιοποίηση που θα τους περιλαμβάνει όλους», λέει.

Η εποχή ήταν πάντως πρόσφορη για αλλαγές – το έδειχνε άλλωστε στη Δύση η εμφάνιση ηγετών από νεότερες γενιές, όπως ήταν ο Μπιλ Κλίντον. Αλλά ο «τρίτος δρόμος», το σχέδιο που ευαγγελιζόταν ο Τόνι Μπλερ, δεν ήταν για όλους. Αυτό έμοιαζε να το κατανοεί ο Λιονέλ Ζοσπέν, πρωθυπουργός της Γαλλίας στα τέλη της δεκαετίας του ’90. Εβλεπε με δυσπιστία τις προτάσεις του βρετανού πρωθυπουργού, αλλά και του Σρέντερ, καθώς εκτιμούσε ότι ήταν το δείγμα ενός «θατσερισμού με ανθρώπινο πρόσωπο». Αντίθετα, πίστευε ότι το κόμμα του, το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, εξέφραζε τον αυθεντικό σοσιαλισμό ό,τι και αν σημαίνει πια αυτό.

Ας το ξαναπούμε όμως: τότε περίσσευε η αισιοδοξία. Την ίδια εποχή, στα τέλη της δεκαετίας του ’90 οι σοσιαλδημοκράτες έμοιαζαν να παίρνουν στα χέρια τους την Ευρώπη. Δώδεκα από τις 15 χώρες της τότε ΕΕ είχαν σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις (και η Ελλάδα μέσα σε αυτές). Σήμερα πολλά από αυτά τα κόμματα είναι μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας.

Στην πραγματικότητα, η εκλογική επιτυχία στην Ευρώπη ήταν απλώς ένα χαλί που έκρυβε ιδεολογική ένδεια. Οι συγκυρίες, πολιτικές και μη, άρχισαν να δίνουν το ένα χτύπημα μετά το άλλο. Η 11η Σεπτεμβρίου είχε επιπτώσεις και στην εσωτερική πολιτική των κρατών: τα μεγάλα ζητήματα του δημόσιου διαλόγου μετακινήθηκαν στην ασφάλεια και σε ταυτοτικά ζητήματα, μακριά από το προνομιακό γήπεδο της σοσιαλδημοκρατίας. Το μοιραίο χτύπημα έδωσε λίγο αργότερα η παγκόσμια κρίση που ξέσπασε το 2008, η οποία επηρέασε βαθιά όλο το πολιτικό φάσμα από τα αριστερά στα δεξιά.

Το πείραμα της αναγέννησης της σοσιαλδημοκρατίας τελείωσε γύρω στο 2010, μετά την ήττα των Εργατικών από τους Τόρις του Ντέιβιντ Κάμερον – και δεν ήταν το μόνο κεντροαριστερό κόμμα που είδε τα ποσοστά του να υποχωρούν και την εξουσία να χάνεται. Οσο και αν η νίκη του Φρανσουά Ολάντ στις γαλλικές προεδρικές εκλογές του 2012 έδωσε την αίσθηση ότι «συνεχίζουμε όπως πριν», τα πράγματα εξελίχθηκαν ακόμη δυσμενέστερα για τη σοσιαλδημοκρατία – είχαν προηγηθεί τόσες λανθασμένες κινήσεις.

Την κατάσταση σήμερα περιέγραψε εύγλωττα ο Τόνι Μπλερ, όταν του ετέθησαν τα (και πολιτικά) αδιέξοδα του Brexit. «Τι εφιάλτης!» σχολίασε στα γαλλικά («Quel cauchemar!»). Mε αφορμή την παρατήρηση της δημοσιογράφου του Monde ότι και άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν τους δικούς τους εφιάλτες, o Μπλερ απάντησε ότι η Γαλλία δεν έχει τέτοιο πρόβλημα.

Η Γαλλία μπορεί να μην έχει πρόβλημα, έχει όμως το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Εξηγεί ο Μπλερ ότι στο ιστορικό κόμμα του Μιτεράν, του Ζοσπέν και του Φαμπιούς πρέπει να αναρωτηθούν «πώς βρεθήκατε να έχετε ηγέτη τον Μακρόν».

Οι λόγοι είναι τρεις: ο νεαρός πρόεδρος της Γαλλίας και ηγέτης του Κέντρου έχει την πιο καθαρή σκέψη, κατανοεί την τεχνολογική επανάσταση και από την άλλη δεν μπορείς να απαντήσεις στις μεγάλες προκλήσεις ούτε με τον ξεπερασμένο εθνικισμό της Δεξιάς αλλά ούτε και με τα παλαιά δόγματα της Αριστεράς.

Η γαλλική εφημερίδα παρατηρεί ότι με αυτήν την παρέμβαση ο Μπλερ, νικητής τριών εκλογών που κάποτε έδωσε νέο αέρα στους Εργατικούς, μόλις έχρισε τον διάδοχό του στο πρόσωπο του Μακρόν. Αλλά τι να κάνει ένας νέος βασιλιάς σε ένα σοσιαλδημοκρατικό βασίλειο που βυθίζεται σαν την Ατλαντίδα;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News