Μπορεί μία επιστημονική φωτογραφία να είναι η καλύτερη του 20ου αιώνα; Πώς και ποιος θα το κρίνει; Πέρα από τα τεχνικά χαρακτηριστικά, την ομορφιά και το κοινωνικό μήνυμα, ο Guardian μας υπενθυμίζει ποια ήταν εκείνη η φωτογραφία που είχε τη μεγαλύτερη απήχηση στο κοινό. Αυτή που σόκαρε για πολλούς λόγους. Που δημιούργησε τον πιο μακροχρόνιο δημόσιο διάλογο. Και τελικά έκανε «πάταγο».

Τον Απρίλιο του 1965 το περιοδικό Life έκανε εξώφυλλο μία φωτογραφία με τίτλο «Εμβρυο 18 Εβδομάδων». Το τεύχος είχε θεαματική επιτυχία και εξαντλήθηκε εν ριπή οφθαλμού.

Ηταν μία φωτογραφία γεμάτη ζωή, χρώματα και πεντακάθαρες λεπτομέρειες, που απεικόνιζε ένα έμβρυο μέσα στον αμνιακό σάκο και τον ομφάλιο λώρο συνδεδεμένο με τον πλακούντα. Το αγέννητο μωρό (σσ: η πρωτότυπη φωτογραφία χωρίς χρώση στην κορυφή) φαίνεται σαν να βρίσκεται μπροστά από ένα διαστημικό φόντο, με πρόσωπο ευάλωτο, αλλά και γαλήνιο συνάμα. Τα μάτια του είναι κλειστά και τα χέρια του δύο γροθιές που συγκρατούν το στήθος.

Απαθανατίζοντας το πιο κοινό σημείο όλων των ανθρώπων, τη δική μας δημιουργία, το «Εμβρυο 18 Εβδομάδων» αποτέλεσε μία από τις καλύτερες φωτογραφίες του 20^ου αιώνα. Οχι μόνο λόγω του θέματός της, αλλά και επειδή πληρούσε υψηλά στάνταρ, ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα.

Στόχος του Νίλσον ήταν να φωτογραφίσει τις απαρχές της ανθρώπινης ζωής, όπως είχε πει στους υπεύθυνους του Life. Η επιτυχία του οφείλεται όχι μόνο σε αυτό που κατάφερε να δείξει, που ήταν πρωτόγνωρο για την εποχή, αλλά και στο ότι κατάφερε μία μοναδική σύντηξη της τέχνης με την επιστήμη. Ο τίτλος που έβαλε στη σειρά φωτογραφιών το περιοδικό ήταν «Το Δράμα της Ζωής πριν από τη Γέννηση».

Νεκρά έμβρυα

Πώς τα κατάφερε; Η τεχνολογία υπερήχων υπήρχε το 1956 στη Γλασκόβη, όμως χρησιμοποιούνταν μόνο για διαγνωστικούς  σκοπούς. Και επίσης δεν ήταν δυνατό να απαθανατίσουν το έμβρυο. Ο Νίλσον τα κατάφερε με τη βοήθεια δύο γερμανών ενδοσκόπων, οι οποίοι δημιούργησαν οπτικούς σωλήνες με μάκρο και ευρυγώνιους φακούς. Φυσικά όλο το σύστημα ήταν ειδικά κατασκευασμένο, ώστε να μπορεί να εισαχθεί στο σώμα της εγκύου και χωρίς να βλάψει το έμβρυο.

Στην πραγματικότητα ο Λέναρντ είχε πρόσβαση μόνο σε μία λήψη μέσα στη μήτρα. Ολες οι υπόλοιπες φωτογραφίες του προέρχονταν από έμβρυα αποβολής ή εγκυμοσύνες που τερματίστηκαν.

Ο φωτογράφος είχε στενή συνεργασία με τον καθηγητή Αξελ Ινγκελμαν – Σούνμπεργκ, που ήταν ο επικεφαλής της γυναικολογικής κλινικής του νοσοκομείο Sabbatsberg στη Στοκχόλμη. Οταν οι γιατροί είχαν στα χέρια τους ένα νεκρό έμβρυο, ο Νίλσον κυριολεκτικά έτρεχε να το φωτογραφίσει. Η λήψη έπρεπε να γίνει όσο το δυνατόν συντομότερα, γι’ αυτό είχε στήσει ολόκληρο φωτογραφικό στούντιο μέσα στο νοσοκομείο.

Τα έμβρυα έπρεπε να τοποθετηθούν μέσα σε υγρό περιβάλλον και ένα μεγάλο μέρος του στούντιο ήταν ενυδρείο. Αυτός είναι και ο λόγος που στις φωτογραφίες δεν φαίνονται «πιεσμένα» τα έμβρυα όπως τα βλέπουμε σήμερα στους τετραδιάστατους υπερήχους, αλλά μοιάζουν σαν να βρίσκονται στο Διάστημα. Τα πλάνα ξεκινούσαν από τη γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο και έφταναν μέχρι τον έκτο μήνα της κύησης.

Το εξώφυλλο του Life έκανε τον Νίλσον παγκοσμίως διάσημο. Ακολούθησαν σειρές φωτογραφικών «αφηγημάτων» με κεντρικό θέμα τη βιολογία, με πιο γνωστές αυτές για τους ιούς HIV και SARS. Με την παγκόσμια αύξηση στη διείσδυση της τηλεόρασης, ο φωτορεπόρτερ προχώρησε ακόμη παραπέρα την τέχνη του και δημιούργησε τα πρώτα του ντοκιμαντέρ. Το 1982 κέρδισε το βραβείο EMMY για την ταινία «The Saga of Life» (Το Θαύμα της Ζωής), που αφορούσε φυσικά τη διαδικασία δημιουργίας ζωής. «Εχω περάσει 20 χρόνια προσπαθώντας να καταλάβω πώς το έκανε», λέει στον Guardian η Αν Φιέλστρομ, προγονή και διαχειρίστρια της περιουσίας του σήμερα.

Καθώς το κίνημα απελευθέρωσης των γυναικών αναπτυσσόταν και ο δημόσιος διάλογος για τα δικαιώματα της εγκύου μετατρεπόταν σε φλέγον θέμα στις ΗΠΑ, οι φωτογραφίες του πήραν έντονα πολιτικό χαρακτήρα. Ο Νίλσον όμως εργαζόταν στη Σουηδία και δεν είχε αίσθηση για τον αντίκτυπο που είχε η δουλειά του στον υπόλοιπο κόσμο.

Το 1980, σε ένα ταξίδι του στο Λονδίνο, είδε προς έκπληξή του τις φωτογραφίες του τυπωμένες σε αφίσες, να παίρνουν μέρος σε διαμαρτυρία κατά των αμβλώσεων. Τρόμαξε τόσο πολύ, που αποφάσισε να μην επιτρέψει να δημοσιευτούν πουθενά δίχως την άδειά του ποτέ.

«Τον Λέναρντ δεν τον ενδιέφερε η πολιτική έκφραση», λέει η Φιέλστρομ. «Το θέμα είναι ότι ενώ έχουμε δηλώσει ότι απαγορεύεται να δημοσιεύονται οι φωτογραφίες του για τέτοιους σκοπούς, κάθε εβδομάδα λαμβάνω email με αίτημα για τα πνευματικά δικαιώματα και τη χρήση τους. Θα πρέπει επιτέλους και οι οργανώσεις να μας σεβαστούν. Οι φωτογραφίες δεν δημιουργήθηκαν γι’ αυτό το σκοπό».

Λίγο πριν από το θάνατό του, το 2017 και σε ηλικία 94 ετών, ο Λέναρντ επέτρεψε να εκτίθενται δημόσια κάποιες φωτογραφίες από την ασπρόμαυρη σειρά του, ώστε να είναι διαθέσιμες σε μουσεία και συλλογές ανά τον κόσμο.

Οι πρωτοποριακές εικόνες του αγγίζουν σήμερα μία ολόκληρη γενιά ανθρώπων. Αυτός είναι και ο λόγος που για πρώτη φορά ταξίδεψαν εκτός Σουηδίας και βρέθηκαν σε μία μοναδική έκθεση στο Παρίσι. Στην «Photo Art Fair» συμμετείχαν 10 φωτογραφίες που επέλεξε η Φιέλστρομ και ο Ιαν Στιν, διευθυντής του Stene Projects στη γκαλερί της Στοκχόλμης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News