Τα συμπληρώματα διατροφής που βρίσκονται σε ράφια φαρμακείων, σούπερ μάρκετ και φυσικά προς πώληση στο Internet, υπόσχονται ανεξέλεγκτα στις διαφημίσεις του «λαγούς με πετραχήλια».

Σε ελάχιστες περιπτώσεις όμως μπορούν να αποδείξουν αυτό που «κραυγάζουν», σύμφωνα με τους ειδικούς. Αυτός είναι και ο λόγος που οι επιστήμονες τα αντιμετωπίζουν ακριβώς όπως τις «καφετζούδες»: δεν πιστεύουν τίποτε από όσα προβλέπουν και δεν φέρουν καμία ευθύνη όταν κάτι συμβεί.

Και δεν είναι μόνο τα «πεταμένα λεφτά», καθώς στην καλύτερη περίπτωση το συμπλήρωμα διατροφής δεν θα έχει καμία δράση. Υπάρχουν μεγάλες μελέτες που έχουν καταδείξει ότι συγκεκριμένα σκευάσματα προκαλούν καρκίνο.

Σε έρευνα που έκανε το Protagon, ανακάλυψε ότι, μόνο για τον προστάτη υπάρχουν 78 προϊόντα που «υπόσχονται» από καλή λειτουργία και πρόληψη του καρκίνου, έως και αντιμετώπιση σοβαρών συμπτωμάτων της καλοήθους υπερτροφίας.

Οι διαφημίσεις στην τηλεόραση, ειδικά στις τηλεοπτικές εκπομπές, στο ραδιόφωνο και στο Διαδίκτυο, αλλά και οι περιγραφές με τις οποίες  προωθούν τα σκευάσματα στα ηλεκτρονικά καταστήματα και φαρμακεία, είναι παραπλανητικές στις περισσότερες περιπτώσεις, ακριβώς επειδή υπάρχει ο ισχυρισμός ότι το συμπλήρωμα, είτε με άμεσο, είτε με έμμεσο τρόπο, ευεργετεί την υγεία. Μάλιστα, κάποια από τα συμπληρώματα προτείνουν «μακροχρόνια και αδιάκοπη χρήση», προκειμένου να πραγματοποιήσουν όσα υπόσχονται.

«Απαγορεύεται ακόμη και ο ισχυρισμός ότι βελτιώνουν την υγεία ή ότι, για παράδειγμα, βοηθούν στην υπερτροφία προστάτη. Από επιστημονικής πλευράς δεν ισχύει απολύτως τίποτα από όσα ισχυρίζονται, τουλάχιστον μέχρι να κάνουν έρευνες και να το αποδείξουν. Προς το παρόν το μόνο που κάνουν είναι να πείθουν μεγάλη μερίδα πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο ότι θα έχουν θεραπευτικό αποτέλεσμα. Κάτι που δεν θα δουν ποτέ όσοι τα λαμβάνουν, διότι δεν έχει τεκμηριωθεί», εξηγεί στο Protagon o Δημήτρης Κούβελας, καθηγητής Κλινικής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).

Το ίδιο ακριβώς επισημαίνει σχετικά με τους ισχυρισμούς υγείας και τη διαφήμιση κάποιων συμπληρωμάτων και η Μαγδαληνή Σελανικλή, διευθύντρια κανονιστικών υποθέσεων του Συλλόγου Επιχειρηματιών Συμπληρωμάτων Διατροφής (ΣΕΣΔΙ), η οποία μιλώντας στο Protagon, τονίζει ότι «απαγορεύεται η αναφορά σε θεραπεία ασθενειών και κατά συνέπεια και ο εν λόγω ισχυρισμός, δηλαδή καρκίνος/ αντικαρκινικός)». Η κ. Σελανικλή εκπροσωπεί ένα σύλλογο μέλη του οποίου είναι αρκετές  εταιρείες συμπληρωμάτων διατροφής.

Η νομοθεσία προφανώς είναι γνωστή, μόνο που όχι απλώς δεν τηρείται από κάποιους, αλλά υπάρχουν και επιτήδειοι οι οποίοι δεν έχουν κανέναν ενδοιασμό να κοροϊδέψουν υποψήφιους πελάτες, αφού οι έλεγχοι από το κράτος είναι εξαιρετικά περιορισμένοι και στις περισσότερες περιπτώσεις περιορίζονται στις καταγγελίες.

Οι έλεγχοι γίνονται από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων που είναι η υπεύθυνη αρχή για την κυκλοφορία τους, όμως καθώς τα συμπληρώματα διατροφής θεωρούνται «τρόφιμα», θα έπρεπε να ελέγχονται και από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, το οποίο όμως ουδέποτε έχει ασχοληθεί.

Μάλιστα, σύμφωνα με στέλεχος του ΕΟΦ, οι καταγγελίες είναι αρκετά συχνές, όπως και οι έλεγχοι και οι ποινές που επιβάλλονται. «Σε κάποιες περιπτώσεις οι ποινές είναι είναι σύσταση, είτε είναι ένα ποσό που τελικά συμφέρει την εταιρεία να το πληρώσει και να συνεχίσει να κάνει παραπλανητική διαφήμιση και να πείθει κόσμο να το αγοράζει», αναφέρει στο Protagon.

«Eνα συμπλήρωμα διατροφής απαγορεύεται να ισχυρίζεται θεραπευτικές ή προληπτικές ιδιότητες», τονίζει το ίδιο στέλεχος. Εντυπωσιακό είναι επίσης ότι οι καταγγελίες δεν γίνονται από πολίτες, αλλά η μία εταιρεία «καρφώνει» την άλλη.

Και μπορεί να υπάρχει ολόκληρη λίστα με τους ισχυρισμούς που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα συμπλήρωμα διατροφής, όταν περιέχει συγκεκριμένη συγκέντρωση μιας ουσίας (βιταμίνης, ιχνοστοιχείου κ.λπ.), και να τηρείται ευλαβικά από κάποιες εταιρείες, κάποιες άλλες όμως δημιουργούν «χάος».

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του εκχυλίσματος Saw Palmetto, που προωθείται ως «πανάκεια» για την «καλή λειτουργία του προστάτη» σχεδόν από το σύνολο των σκευασμάτων. Το εν λόγω εκχύλισμα βρίσκεται σε διαδικασία αξιολόγησης για την έγκρισή του. Κάτι που σημαίνει ότι έχουν κατατεθεί τα δεδομένα και αναμένεται η επιβεβαίωση ότι η λήψη του πραγματικά βοηθά κάποια κύτταρα του προστάτη, που ίσως σε κάποιους άντρες να μειώνουν τον όγκο του αδένα τελικά να ανακουφίζουν από το σύμπτωμα της συχνουρίας.

Ωστόσο, αναζητώντας κλινικές μελέτες στην κεντρική βάση παγκόσμιων επιστημονικών δεδομένων (Pubmed), καμία από τις πρόσφατες που έχει δημοσιευτεί σε περιοδικό υψηλού κύρους δεν καταλήγει σε θετικό συμπέρασμα για τη δράση του εκχυλίσματος στον προστάτη.

Χαρακτηριστικές είναι οι μελέτες στη New England Journal of Medicine και Journal of American Medical Association, όπου γίνεται ξεκάθαρο ότι είναι μεν κάτι που χρησιμοποιούν εκατομμύρια άντρες, αλλά δεν έχει απολύτως κανένα πραγματικό αποτέλεσμα.

Ωστόσο, «τα προϊόντα που βρίσκονται σε κατάσταση αναμονής (on hold), όπως το Saw Palmetto, επιτρέπεται από τη νομοθεσία να χρησιμοποιηθούν» και είναι απολύτως νόμιμο, μας ενημερώνει η εκπρόσωπος της ΣΕΣΔΙ.

Ακόμη και αν πρόκειται για τη βελτίωση μιας λειτουργίας του οργανισμού, όπως είναι η μνήμη και όχι για σημαντική πρόληψη ή θεραπεία, οι διαφημίσεις των σκευασμάτων καταφεύγουν σε υπερθετικά σχόλια για τα αποτελέσματα που δεν έχει αποδείξει ποτέ το ίδιο το σκεύασμα, ούτε βέβαια απαιτούν η ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία να μπει στη διαδικασία «απόδειξης».

Σε αυτήν την περίπτωση ανακαλύψαμε σκευάσματα που υπόσχονται «μνήμη ελέφαντα». «Αλληγορίες στην επικοινωνία, εφόσον δεν στρεβλώνουν το νόημα των ισχυρισμών και δεν επαυξάνουν το όφελος είναι επιτρεπτές. Ο καταναλωτής είναι σε θέση να καταλάβει τι αφορά το όφελος και τι η αλληγορία και έχει ‘εκτεθεί’ σε τέτοιου είδους μηνύματα από απαρχής του κλάδου των τροφίμων αλλά και των αναψυκτικών (π.χ. σοκολάτα υγείας)», διευκρινίζει η κυρία Σελανικλή. Βέβαια, σε αυτήν την περίπτωση είναι ξεκάθαρο ότι επαυξάνεται το όφελος του ισχυρισμού για το όφελος.

Βλάπτουν σοβαρά την υγεία

Δυστυχώς το πρόβλημα δεν σταματά μόνο στα χρήματα που χάνουν όσοι πείθονται να τα αγοράσουν, διότι υπάρχουν καταγεγραμμένες περιπτώσεις για την υγεία από τη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής, σύμφωνα με έλληνες επιστήμονες.

«Οι μόνοι που ωφελούνται από τα συμπληρώματα διατροφής είναι οι εταιρείες που τα παράγουν και τα διακινούν. Και είναι θέμα αισχροκέρδειας. Στην υγεία μας όχι μόνο δεν προσφέρουν κάτι, αλλά επιπλέον τη βλάπτουν», τονίζει ο ομότιμος καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αντώνης Καφάτος.

Μιλώντας ο ίδιος στο Protagon εξηγεί ότι όλες οι επιστημονικές μελέτες και «όλες οι μετα-αναλύσεις που έχουν γίνει μέχρι τώρα, είναι εναντίον των συμπληρωμάτων διατροφής, διότι μας βοηθούν να ζούμε… λιγότερο. Δηλαδή ελαττώνουν το προσδόκιμο επιβίωσης και αυξάνουν τη θνησιμότητα».

Η μόνη βοήθεια που προσφέρουν είναι σε άτομα που εκδηλώνουν ανεπάρκεια κάποιας βιταμίνης, η οποία όμως έχει διαγνωστεί μετά από εξετάσεις και έχουν γίνει συστάσεις από τον γιατρό. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα της βιταμίνης D που είναι συχνή η έλλειψη της στον ελληνικό πληθυσμό και του σιδήρου, όταν κάποιος έχει αναιμία. «Δεν παίρνεις συμπληρώματα διατροφής για να βελτιώσεις την υγεία σου. Ολα όσα γράφονται ανεξέλεγκτα είναι παραμύθια».

Στο ίδιος πλαίσιο και επειδή, όπως είναι γνωστό, χάνουμε 1-2% της μυϊκής μάζας κάθε χρόνο μετά την ηλικία των 50 ετών, είναι σημαντικό να προσλαμβάνουμε καθημερινά πρωτεΐνες υψηλής ποιότητας και στη σωστή ποσότητα. Η μία λύση είναι να τρώμε τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνες, όπως αρκετό κρέας. Για παράδειγμα μια με δυο μερίδες στήθους κοτόπουλου. «Κάποιοι άνθρωποι όμως είτε λόγω προτιμήσεων, είτε για άλλους λόγους όπως η αυξημένη χοληστερίνη, δεν θέλουν ή δε μπορούν να φάνε κρέας. Ετσι, για να παραμείνει υγιές και δυνατό το μυοσκελετικό σύστημα, θα πρέπει να καταναλώνουν συμπλήρωμα πρωτεΐνης υψηλής ποιότητας», εξηγεί στο Protagon η Μαρία Χριστοπούλου, παθολόγος, MSc στην κλινική διατροφή.

Ο κ. Καφάτος συμπληρώνει ότι από τις επιστημονικές μελέτες έχει καταδειχθεί ότι τα συμπληρώματα διατροφής, συμπεριλαμβανομένων και των βιταμινών, αυξάνουν τον κίνδυνο για πολλούς τύπους καρκίνου. «Εξαετής έρευνα που είχε διεξαχθεί στη Φιλανδία, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι καπνιστές που λάμβαναν βιταμίνη Α, είχαν αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα».

Αρνητικά αποτελέσματα στην υγεία με αύξηση των χρόνιων νοσημάτων στις γυναίκες που λάμβαναν υψηλές ποσότητες ασβεστίου ενώ δεν το είχαν ανάγκη, έδειξε και έρευνα που έγινε στη Σουηδία. «Κανένα σοβαρό θέμα δεν διορθώνεται ή προλαμβάνεται με συμπλήρωμα διατροφής. Μόνο επιδεινώνεται», υποστηρίζει ο κ. Καφάτος, οποίος συνιστά ως μοναδικό συνδυασμό για καλό επίπεδο υγείας την ισορροπημένη και φυσική διατροφή, την άσκηση και την αποφυγή του καπνίσματος.

«Η τήρηση των οδηγιών είναι η κύρια προφύλαξη, για την αποφυγή της βλάβης και ο καταναλωτής θεωρείται πλέον ‘καλά εκπαιδευμένος’ και προσεκτικός στην ανάγνωση οδηγιών, αλλά και συστατικών από όλους τους κλάδους, είτε μιλάμε για τρόφιμο, είτε για συμπλήρωμα διατροφής, καλλυντικό ή φάρμακο», υποστηρίζει από την πλευρά των εταιρειών παραγωγών η κυρία Σελανικλή.

Παράνομο marketing και προώθηση

Η νομοθεσία είναι επίσης ξεκάθαρη. Στην εγκύκλιο που ρυθμίζει τον τρόπο που προβάλλονται τα συμπληρώματα διατροφής, αναφέρεται: «Δεν επιτρέπεται να έχουν ή να προβάλλουν προληπτικές ή θεραπευτικές ενδείξεις». Μάλιστα, την εγκύκλιο είχε εκδώσει και υπογράψει ο τότε πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ) και σημερινός υφυπουργός Υγείας Βασίλης Κοντοζαμάνης, ο οποίος αναγνωρίζει το πρόβλημα διευρύνθηκε από την προηγούμενη κυβέρνηση και μιλώντας στο Protagon εξηγεί ότι το θέμα αποτελεί μία από τις πρώτες προτεραιότητες της νέας διοικητικής σύνθεσης του ΕΟΦ.

«Η έλλειψη γνώσης από τους καταναλωτές, αποτελεί το κλειδί για την αδυναμία αξιολόγησης του ρίσκου από τους πιθανούς κινδύνους που εγκυμονούν για την υγεία τους», λέει από την πλευρά του ο Ευστράτιος Κυρανάς, καθηγητής στο Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας στο Αλεξάνδρειο ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης. Η πιο σημαντική απαγόρευση αφορά την αναγραφή στη σήμανση ισχυρισμών ή ενδείξεων ή εικόνων, που υπονοούν άμεσα ή έμμεσα την πρόληψη, αγωγή ή θεραπεία ανθρώπινης νόσου, καθώς και την ανάλογη διαφήμιση ή παρουσίαση των συμπληρωμάτων διατροφής.

Μεγάλη αγορά η Ελλάδα

Σχεδόν ένας στους δύο Ελληνες αναζητούν το ελιξίριο της ζωής σε ένα χάπι την ημέρα, ενώ τρεις στους τέσσερις από αυτούς που δεν παίρνουν, τους έχουν πείσει οι διαφημίσεις και θέλουν και αυτοί να πάρουν, σύμφωνα με όσα διαπιστώνονται στην πιο πρόσφατη έρευνα της ΑΚΟΣ, της μη κερδοσκοπικής εταιρείας που συγκροτείται από επιστήμονες του χώρου της Υγείας.

Εντυπωσιακό είναι το εύρημα ότι το 23% των συμμετεχόντων κρύβει από τον γιατρό του ότι παίρνει συμπληρώματα διατροφής, είτε επειδή φοβάται ότι θα τον επικρίνει, είτε γιατί δεν εμπιστεύεται την κρίση του. Από αυτούς, οι μισοί «επενδύουν» κάθε μήνα μέχρι και 25 ευρώ, ενώ ένας στους πέντε διαθέτει πάνω από 50 ευρώ για την αγορά συμπληρωμάτων διατροφής.

«Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται ο αριθμός των πολιτών είτε είναι υγιείς, είτε αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας, οι οποίοι επιλέγουν να κάνουν χρήση συμπληρωμάτων διατροφής προκειμένου να θωρακίσουν τον οργανισμό τους και να λειτουργήσουν προληπτικά απέναντι σε σειρά ασθενειών», σχολιάζει η Δέσποινα Κατσώχη, ογκολόγος-ακτινοθεραπευτής και πρόεδρος της ΑΚΟΣ

Από τα συμπληρώματα διατροφής, όπως κατέγραψε η έρευνα της ΑΚΟΣ και του Ινστιτούτου Ερευνας Λιανεμπορίου και Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ), τη μεγαλύτερη ζήτηση έχουν τα Ωμέγα 3 λιπαρά οξέα (29%), ακολουθούν τα προβιοτικά (17%), το ασβέστιο (15%) και μαγνήσιο το (14%). Επονται πρωτεΐνες (13%), σπιρουλίνα (11%), αμινοξέα (7%), κολλαγόνο (6%) και το συνένζυμο Q10 (3%). Δημοφιλέστερες από τις βιταμίνες είναι οι C και D (από 19%) και ακολουθούν το σύμπλεγμα βιταμινών Β (9%), Β12 (7%), Ε (5%), Β6 (4%) και Α (3%) και Κ (2%).

Οι κίνδυνοι

Πέρα από τους μακροπρόθεσμους σοβαρούς κινδύνους που αναφέρουν οι καθηγητές, βιταμίνες και συμπληρώματα μπορούν να αυξήσουν ή να μειώσουν τη δράση συγκεκριμένων φαρμάκων και να προκαλέσουν άμεσα σοβαρά προβλήματα υγείας.

Αυτά είναι μερικά από τα πιο σοβαρά παραδείγματα από κινδύνους αλληλεπίδρασης με φάρμακα:

• Το ασβέστιο μπορεί να αλληλεπιδράσει με φάρμακα για την καρδιά, με ορισμένα διουρητικά και με τα στοιχεία αργίλιο και μαγνήσιο που περιέχονται σε αντιόξινα δισκία
• Το μαγνήσιο μπορεί να αλληλεπιδράσει με ορισμένα διουρητικά και αντικαρκινικά φάρμακα
• Η βιταμίνη Ε αυξάνει τον κίνδυνο εσωτερικής αιμορραγίας όταν λαμβάνεται με ασπιρίνη ή αντιπηκτικά όπως η βαρφαρίνη
• Η βιταμίνη Κ μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιπηκτικά, όπως η κουμαρίνη
• Το βαλσαμόχορτο επηρεάζει δυσμενώς τη φαρμακευτική δράση αντικαταθλιπτικών και αντιυπερτασικών φαρμάκων
• Το συνένζυμο Q10 μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιπηκτικά, αντιυπερτασικά και χημειοθεραπευτικά φάρμακα
• Το Ginseng αυξάνει τον κίνδυνο για εσωτερική αιμορραγία όταν λαμβάνεται με αντιπηκτικά και προκαλεί ανεπιθύμητες ενέργειες με αντικαταθλιπτικά
• Η εχινάκεια διαταράσσει τον ρυθμό καταβολισμού αρκετών φαρμάκων στο ήπαρ

Πηγή: 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εφαρμοσμένης Φαρμακευτικής

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News