Στην αρχή την κολάκευε, ενίοτε και μπροστά σε άλλους. Μετά, άρχισε να την αγγίζει. Στριμωχνόταν δίπλα της, φροντίζοντας να υπάρχει «κομβική» επαφή ανάμεσα στα σώματα τους. Κι ύστερα, άρχισε να την αγκαλιάζει, δήθεν πατρικά, να προσπαθεί να τη φιλήσει· κατά λάθος λοξοδρομούσε και έβρισκε πάντα το στόμα της.

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς παντοδύναμος, όπως ο Χάρβεϊ Γουάινσταϊν στον χώρο του αμερικανικού κινηματογράφου, για να είναι φορτικός και επικίνδυνος, υιοθετώντας συμπεριφορές που εμπίπτουν στη σφαίρα της σεξουαλικής παρενόχλησης. Μπορεί κάλλιστα να είναι ιδιοκτήτης φούρνου, όπως ο θύτης εν προκειμένω∙ και το ντεκόρ να μην είναι τα χρυσά αγαλματίδια του θείου Oσκαρ αλλά οι προθήκες του χωριάτικου. Μπορεί να είναι διευθυντής εστιατορίου σε ξενοδοχείο, προϊστάμενος βάρδιας σε αλυσίδα fast food, CEO σε πολυεθνική, οποιοσδήποτε θεωρεί ότι απολαμβάνει προνομιακή εξουσία την οποία και μπορεί να μοιραστεί μετά σεξουαλικού αντιτίμου.

Οι ιστορίες δεν είναι φανταστικές. Προέρχονται -και γι’ αυτό δημοσιεύονται χωρίς ονόματα- από κέντρα και φορείς που είναι αρμόδια για να δέχονται καταγγελίες.

Μόνο που οι καταγγελίες είναι διαχρονικά λιγοστές. Η παρενόχληση δεν περιφέρεται εύκολα σε έγγραφα και δικαστήρια. Δεν χρειάζεται και πολλή σοφία: πώς μπορείς να αποδείξεις κάτι που συμβαίνει ανάμεσα σε δυο ανθρώπους, συνήθως πίσω από κλειστές πόρτες, με ψιθύρους και χειρονομίες που εύκολα καμουφλάρονται πίσω από την πρόφαση του έντονου φλερτ;

Eτοιμες για πόλεμο

Τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, που δίνει στο Protagon η νομική σύμβουλος Ειρήνη Σιώζου, είναι ενδεικτικά. Από τις 30.600 κλήσεις που έχουν γίνει προς τον τηλεφωνικό αριθμό (βοήθειας) 15900, τα τελευταία έξι χρόνια, μόνο οι 248 αφορούν σε σεξουαλική παρενόχληση. Παρόμοια είναι και η εικόνα από τα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γραμματείας: από τις 18.000 γυναίκες που έχουν απευθυνθεί σε αυτά για περιπτώσεις βίας, μόνο 225 έχουν καταγγείλει παρενόχληση.

Oταν μία Τζέιν Φόντα, μία Αντζελίνα Τζολί, μία Γκουίνεθ Πάλτροου κρατούν κλειστά τα στόματά τους επί δεκαετίες και χρειάζονται μία έρευνα δημοσιευμένη στους New York Times για να αρχίσουν να τα ανοίγουν, μπορεί να φανταστεί κανείς πόσο δύσκολη είναι μία καταγγελία για μία κοινή θνητή που δουλεύει σε κατάστημα, σε γραμματεία, σε γκισέ.

Φόβος, ντροπή, ενοχή, αίσθημα απειλής για την ίδια σου τη δουλειά. Οι πιθανότητες να χαρακτηριστείς υστερική, υψηλές. Κι αν τύχει και κάνεις το βήμα… υπομονή και ψυχραιμία. «Το λέμε σε όσες γυναίκες τολμούν και καταγγέλλουν», επισημαίνει η κυρία Σιώζου. «Θα πρέπει να έχουν στο πλάι τους κάποιον νομικό και να είναι έτοιμες για τον πόλεμο που θα ακολουθήσει. Οι θύτες δεν κάθονται με σταυρωμένα χέρια, καταθέτουν μηνύσεις στην αντίθετη κατεύθυνση, συνήθως για ψευδή καταμήνυση και συκοφαντική δυσφήμιση».

Η Γενική Γραμματεία Ισότητας, κρίνοντας ότι το φαινόμενο πρέπει να αντιμετωπιστεί πιο δυναμικά, διοργανώνει ενημερωτική καμπάνια, βασικός άξονας της οποίας θα είναι τέσσερα σποτάκια. Σκηνοθέτιδα, η Oλγα Μαλέα.

Τι είναι αυτό, όμως, που μετατρέπει τον/τη θύτη (θυμηθείτε και τις «Αποκαλύψεις» του Μπάρι Λέβινσον, με τη Ντέμι Μουρ ως αφεντικό να ορμάει στον υφιστάμενο της Μάικλ Ντάγκλας) σε σεξουαλικά πεινασμένο θηρίο; Ο Χάρβεϊ Γουάινσταϊν έχει επικαλεστεί ως άλλοθι την εξάρτησή του από το σεξ και υποτίθεται (σύμφωνα με το People η πληροφορία ελέγχεται) ότι ήδη έχει ταξιδέψει με το ιδιωτικό του τζετ σε κέντρο απεξάρτησης, κάπου στην Ευρώπη. Η συγκεκριμένη διαταραχή δεν είναι, πάντως, ατράνταχτο άλλοθι. Γιατί υπάρχουν ψυχίατροι και ψυχολόγοι, που δεν αποδέχονται καν την ύπαρξή της. Δεν συγκαταλέγεται άλλωστε στην ψυχιατρική βίβλο, τη DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) και σε κάθε περίπτωση ουδείς γνωρίζει τη γενεσιουργό αιτία της.

Και ο σταρ Μπιλ Κόσμπι; Ο γκόλφερ -πάλαι ποτέ Νο1 στην παγκόσμια κατάταξη- Τάιγκερ Γουντς; Ο κύριος ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος Καν που κυνηγούσε ως άλλος πρωτόπλαστος την καμαριέρα του πολυτελούς Sofitel, Ναφισάτου Ντιάλο ; Το «πάθος» του, του στοίχισε την απόσυρσή του από την κούρσα των γαλλικών προεδρικών εκλογών, στις οποίες εμφανιζόταν τότε ως βασικός διεκδικητής, και ένα διαζύγιο από τη ντίβα της δημοσιογραφίας Αν Σινκλέρ. Για τον διασυρμό, τι να πει κανείς…

Ο Ζήσης Παπαθανασίου, γυναικολόγος – σεξολόγος, επικεφαλής του Ελληνικού Σεξολογικού Ινστιτούτου, θέτει τα πράγματα σε άλλη βάση, λίαν ενδιαφέρουσα.

«Τις δυο τελευταίες δεκαετίες, χονδρικά, έχουν αυξηθεί τα περιστατικά υπερβολικής, έντονης σεξουαλικής συμπεριφοράς, συνδυασμένης με αρκετή επιθετικότητα, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στο απώτερο παρελθόν, κατά το οποίο συναντούσαμε ελαττωμένη σεξουαλική συμπεριφορά, με προβλήματα στύσης, ερωτικής επιθυμίας, οργασμού. Το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό. Και δεν είναι τυχαίο ότι στην κεντρική και τη βόρεια Ευρώπη, σε χώρες όπως η Δανία, η Γερμανία, η Σουηδία, έχουν ιδρυθεί ειδικά κέντρα σεξολογίας, στα οποία βασικός στόχος είναι η οριοθέτηση αυτών των υπερβολικών συμπεριφορών. Δεν υπάρχουν ξεκάθαρες ερμηνείες για το φαινόμενο, το γνωρίζουμε όμως και το συναντούμε καθημερινά. Θα μπορούσαμε να το θέσουμε σε ένα ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο: οι ανθρώπινες σχέσεις παρουσιάζουν μεγάλες δυσκολίες πια, κυριαρχεί υπερκαταναλωτισμός σε όλα τα επίπεδα, ενώ ο κόσμος που ζούμε είναι πολύ πιο επιθετικός από όσο παλιά ∙ και τα ΜΜΕ την καλλιεργούν αυτή την επιθετικότητα».

Σεξ αντί ενοικίου

Ο ειδικός επιμένει ιδιαίτερα στην έννοια της «ατομικιστικής ηθικής», της «ηθικής του super market», η οποία απαρτίζεται με ό,τι εμείς επιλέγουμε να βάλουμε στο «καλάθι» μας. Μιας ηθικής δηλαδή που κόβεται και ράβεται με αυτά που -μας συμφέρει να- αγαπάμε, χωρίς άλλες κοινωνικές νόρμες, και γεννά πλήθος «μοντέρνων» σχέσεων, όπως είναι οι «ανταποδοτικές» και «αμοιβαία εξυπηρετούμενες» σχέσεις, που ανθίζουν ιδιαίτερα και στην Ελλάδα, σε δύσκολους, ανταγωνιστικούς επαγγελματικούς χώρους (του τύπου: τα φτιάχνεις μαζί μου, σε κάνω φίρμα), αλλά και οι περιβόητες, γνωστές διεθνώς ως σχέσεις «στο τσεπάκι». Οπως αυτές στην Αγγλία: ειδικά σε περιοχές όπου τα ακίνητα κοστίζουν ιλιγγιώδη ποσά, νεαρές, ίσως και νεαροί, προσφέρουν σεξ αντί ενοικίου, σε συχνότητα που συμφωνείται εξαρχής. Διότι οι καλοί λογαριασμοί, κάνουν (και) τους καλούς εραστές.

Ο σεξολόγος τονίζει πάντως ότι η διαδικασία της παρενόχλησης, στην εφηβική ηλικία και όχι μόνο, μπορεί να επιφέρει στο απώτερο μέλλον σοβαρές σεξουαλικές διαταραχές σε γυναίκες – θύματα (πχ. ανοργασμικές συμπεριφορές, δυσπαρεύνια) αλλά και να προκαλέσει σε άνδρες (που έχουν υποστεί σε ανύποπτη χρονική στιγμή παρενόχληση από άλλους άνδρες) χαμηλή αυτοεκτίμηση ως προς τον ανδρισμό τους.

Ο κ. Παπαθανασίου δεν διστάζει να γίνει αιρετικός, φέρνοντας στο τραπέζι της συζήτησης τα ανδρικά επιχειρήματα περί σεξουαλικής παρενόχλησης. «Είναι πολλοί αυτοί που έρχονται ως εδώ και παραπονούνται ότι ερωτικές προσκλήσεις, σεξουαλικές προκλήσεις ερμηνεύονται πολύ εύκολα ως εκφάνσεις σεξουαλικής παρενόχλησης. Οι έννοιες είναι ευαίσθητες, χρειάζεται προσοχή. Θα έχετε ακούσει και σεις κάποιον να υπερηφανεύεται για την κατάκτηση μιας γυναίκας, λέγοντας “την κυνηγούσα ένα χρόνο”. Δεν εννοεί, ασφαλώς, ότι την παρενοχλούσε…»

Η προσβολή και ο πρεσβευτής της Βενεζουέλας

Η σεξουαλική παρενόχληση, που εξ ορισμού συνδέεται με την προσβολή του θύματος -δέκτη ανεπιθύμητης σεξουαλικής συμπεριφοράς (σσ: στην συντριπτική πλειοψηφία είναι γυναίκα και δη εργαζόμενη), σπανίως είναι εύκολα διαχειρίσιμη.

Πηγή περιγράφει στο Protagon ότι πολλές από τις γυναίκες που υφίστανται μια τέτοια κατάσταση, βάζουν τους συζύγους τους στο «παιχνίδι», προκειμένου να αναχαιτίσουν τους θύτες – εργοδότες – προϊσταμένους. Λίγες κάνουν το βήμα του να προβούν σε αναφορά στην εταιρεία στην οποία εργάζονται, αν αυτή είναι ιδιωτική, ή στην Επιθεώρηση Εργασίας ή τον Συνήγορο του Πολίτη, στην περίπτωση που απασχολούνται στο Δημόσιο.

Το ίδιο πρόσωπο περιγράφει «την απόγνωση στην οποία είχε περιέλθει –παντρεμένη- γυναίκα που εργαζόταν σε γνωστή αλυσίδα fast food στο κέντρο της Αθήνας, δεχόμενη πιέσεις από τον προϊστάμενο βάρδιας. Δεν υπήρχε φορά που να έσκυβε να καθαρίσει ή να έπιανε κάτι χαμηλά, από το ψυγείο, που να μην της σχολίαζε αισχρά το σώμα της, το στήθος, τα οπίσθια, τα εσώρουχα της. Δεκάδες φορές μέσα στη μέρα. Φράσεις που όταν λέγονται σε εργασιακό χώρο, μεταξύ δύο ξένων, ουσιαστικά, ανθρώπων, ηχούν ανάρμοστες, πλήρως προσβλητικές. Η ζωή της είχε γίνει αφόρητη. Αποφάσισε να του κάνει αναφορά, με αποτέλεσμα να λυτρωθεί, καθώς η εταιρεία τον απομάκρυνε από το συγκεκριμένο κατάστημα. Είναι εξάλλου αρκετές οι περιπτώσεις, στις οποίες ο θύτης δεν μπορεί να δεχθεί το “όχι” στις κρούσεις του, επιλέγοντας να μετατρέψει σε κόλαση το εργασιακό ωράριο του θύματος. Συνήθως, δε, και υπό την απειλή της απόλυσης».

Δεν χρειάζεται να πάει κανείς μακριά χρονικά. Μόλις το 2016, έγινε γνωστό δια του Τύπου ότι ο τότε πρεσβευτής της Βενεζουέλας στην Αθήνα, Φρανκλίν Γκονζάλες, παρενοχλούσε σεξουαλικά επί μήνες εργαζόμενες της πρεσβείας, χρησιμοποιώντας ακόμη και βία κατά την έκφραση της «ηδυπάθειας» του. Πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη, που δημοσιοποιήθηκε προσφάτως, επιβεβαιώνει την παρενόχληση.

Κάποιες από τις εργαζόμενες αυτές, οι οποίες είχαν προβεί σε καταγγελία προς την κυβέρνηση της Βενεζουέλας, χωρίς ποτέ να λάβουν απάντηση από το Καράκας, απολύθηκαν δύο χρόνια αργότερα, γεγονός που έχει πυροδοτήσει και δικαστικές εξελίξεις. Σχετική απόφαση του ελληνικού δικαστηρίου αναμένεται τους προσεχείς μήνες, και ενώ είναι πλέον σαφές ότι στην περίπτωση δικαίωσης των εργαζομένων για την «καταχρηστική» -όπως τη χαρακτηρίζουν- απόλυση, η κυβέρνηση της Βενεζουέλας θα πρέπει να καταβάλει άμεσα χρηματική αποζημίωση. Ειδάλλως, θα ξεκινήσει διαδικασία κατάσχεσης περιουσιακών στοιχείων της πρεσβείας της Βενεζουέλας στην Αθήνα.

«Ας ξεχαρμανιάσουμε λίγο με τον αμερικάνο χιμπατζή»

Κι αν η αμήχανη σιωπή που συνόδευσε τη δημοσιοποίηση του φαινομένου στην πρεσβεία, οφείλεται στο γεγονός της εμπλοκής ενός διπλωμάτη και δύο κυβερνήσεων, δεν περιορίζεται εκεί. Γιατί η σιωπή είναι νόμος στα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης. Ουκ ολίγες φορές, το περιβάλλον και «γνωρίζει», και ανέχεται.

Με αφορμή τον αποσυνάγωγο πλέον Γουάινσταϊν, το «σιωπηλό» τοπίο στην ημεδαπή σχολίασε με τον δικό της σκωπτικό τρόπο η δημοσιογράφος Ρούλα Γεωργακοπούλου. «OΚ, ας ξεχαρμανιάσουμε λίγο με τον αμερικάνο χιμπατζή γιατί, αν ανοίξουμε το στόμα μας εμείς οι εργαζόμενες στον Τύπο, δεν θα μείνει όρθιος πρώην εκδότης, πρώην πολιτικός και πρώην συνάδελφος. Θα μου πεις, γιατί δεν λες και για τους νυν και γιατί δεν τους ξεφώνισες τότε;», αναφέρει μεταξύ άλλων σε άρθρο της.

«Για τη συμπαράσταση των υποψιασμένων φίλων και συναδέλφων, δεν έχω λόγια. Ακόμα θυμάμαι τα γέλια που κάνανε με κάτι τέτοια παθήματα, τα “σε καταλαβαίνω” πατ-πατ στην πλάτη, τον καφέ στην πλατεία που κερνάγαν για να μας παρηγορήσουν και τα “εντάξει μωρέ, δεν έγινε και τίποτα, χεσ’ τον τον ηλίθιο”. Να βρίσκεσαι μετέωρη, μεταξύ θυμού και ευγνωμοσύνης. Αυτή είναι η μεγαλύτερη ερημιά. Να με πιστέψετε».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News