Ο αμερικανός συγγραφέας Κλίφτον Φάντιμαν είχε πει κάποτε για το τυρί ότι «είναι το άλμα του γάλακτος προς την αθανασία». Πολλοί καλλιτέχνες, εξ άλλου, θέλησαν να απογειώσουν αυτό το άλμα. Κάπως έτσι, το ταπεινό τυρί έγινε η μούσα πολλών μεγάλων ζωγράφων από τους Φλαμανδούς της Χρυσής Εποχής μέχρι σήμερα.

Και τώρα, στην έκθεση «Slow Food: Νεκρές Φύσεις της Χρυσής Εποχής» που παρουσιάζει το Μουσείο Μαουριτσχάους στη Χάγη της Ολλανδίας (μέχρι τις 25 Ιουνίου) το τυρί είναι ο απόλυτος σταρ. Οι καμβάδες ξεχειλίζουν από πλούσια φαγώσιμα και υπέροχα επιτραπέζια σκεύη. Όμως, ανάμεσα στους αστακούς και τα ζαχαρωμένα φρούτα, τα χρυσά φλυτζάνια και τα φίνα βενετσιάνικα κρύσταλλα, το τυρί είναι αυτό που μαγνητίζει το βλέμμα του επισκέπτη.

Τα τυριά απεικονίζονται με τόσο εξαιρετικές λεπτομέρειες, που απαιτούν να τα γευτείς, λέει στο BBC, ο Κουέντιν Μπουβελότ, ο ενθουσιώδης επιμελητής του Μαουριτσχάους: «Γι ‘αυτό ονομάσαμε την έκθεση Slow Food. Όταν πάτε για φαγητό χρειάζεστε χρόνο για να το καταναλώσετε, και λέμε πάρτε το χρόνο σας για να καταναλώσετε τους πίνακες».

Πράγματι αυτό ακριβώς λαχταρά να κάνει ο επισκέπτης της έκθεσης όταν, για παράδειγμα, έρχεται αντιμέτωπος με το καλάθι των τυριών του Πίτερ Κλες και ένα πιάτο με βούτυρο, που προσπαθεί μάταια να ισορροπήσει επάνω τους. Μπορεί κανείς να αισθανθεί πραγματικά την απόλαυση που ένιωθε ο αριστοτέχνης ζωγράφος απεικονίζοντας τις ρωγμές στο κεφάλι του τυριού καθώς το έκοβε με το μαχαίρι αλλά και μια νιφάδα τυριού που απαιτεί να πετάξει μακριά για να την αρπάξουν πεινασμένα δάχτυλα.

Κάποιοι προσπάθησαν να δουν την αισθησιακή απεικόνιση της υφής σαν μια προειδοποίηση κατά της λαιμαργίας, αλλά η Γιούλιε Χοχστράσερ, ειδικός στην ολλανδική τέχνη και το εμπόριο, πιστεύει ακράδαντα ότι δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο. «Οι απεικονίσεις είναι τόσο πλούσιες και δελεαστικές που δεν μπορώ να πιστέψω ότι ήταν απλά μια προειδοποίηση για το τι δεν πρέπει να κάνει κάποιος», δήλωσε στο BBC Culture.

Η Ολλανδέζα ειδικός έχει ανακαλύψει ιατρικά εγχειρίδια της εποχής που εκθείαζαν τις χωνευτικές ιδιότητες των τυριών και συνιστούσαν την κατανάλωσή τους στο τέλος ενός γεύματος, προκειμένου να «κλείσει το στομάχι». Κατά τη γνώμη της, οι πίνακες αναπαράγουν απλά τις συστάσεις των γιατρών.

Το γεγονός ότι οι εξαγωγές τυριών έπαιξαν ένα τόσο σημαντικό ρόλο στην ολλανδική οικονομία άνοιξε το δρόμο για μια εναλλακτική ερμηνεία: «Όχι ως προειδοποίηση, αλλά ως δήλωση υπερηφάνειας για την ευημερία του του νεοπαγούς κράτους», πράγμα που είναι ακόμη πιο εμφανές στην στοίβα με τα τυριά του Φλόρις βαν Ντάικ. Κυριαρχούν στον καμβά σαν βράχος, τοποθετημένα πάνω σε κόκκινο δαμασκηνό, ένα εξαιρετικά ακριβό ύφασμα εκείνης της εποχής που τονίζει την οικονομική τους αξία. «Βλέποντάς το [το δαμασκηνό] ξέρετε ότι είστε σε ένα πλούσιο νοικοκυριό», λέει ο Μπουβελότ.

Ο πιο χαρακτηριστικός πίνακας της έκθεσης, πάντως, είνα η “Νεκρή Φύση με Τυριά, Αμύγδαλα και Πρέτζελ”  της Κλάρα Πέτερς. Το μισό από ένα κεφάλι γκούντα απεικονίζεται με τόση ακρίβεια, που ο επισκέπτης νιώθει πραγματικά την επιθυμία να το δοκιμάσει. Κάποιος, βέβαια, το έχει ήδη κάνει: το κομμάτι που λείπει είναι η προφανής απόδειξη. Μπροστά του είναι τοποθετημένο ένα κομμάτι πρασινωπού τυριού, πιθανότατα ένταμ, με την παράξενη απόχρωση που του δίνει ο χυμός από μαϊντανό ή χρένο όταν προστίθεται στο γάλα.

Το μαχαίρι, εξάλλου, που υπάρχει σε πρώτο πλάνο μάς προκαλεί να δοκιμάσουμε αυτή τη λιχουδιά που έχει, πλέον, εξαφανιστεί. «Με κάνει ευτυχισμένο,» λέει γελώντας ο Μπουβελοτ που έχει ένα αντίγραφο του πίνακα στο γραφείο του.

Μεγάλες προσδοκίες

Έναν αιώνα πριν παρουσιαστούν οι πίνακες στην έκθεση, ο Ζαv Μπατίστ – Σιμεόν Σαρντέν απεικόνισε επίσης το τυρί με τον δικό του εκλεπτυσμένο τρόπο. Ο Σαρντέν, ίσως ο καλύτερος Γάλλος ζωγράφος νεκρής φύσης και σκηνών του καθημερινού βίου, δεν αφήνει το τυρί να κυριαρχεί όπως έκαναν οι Ολλανδοί προκάτοχοί του. Τραβάει το βλέμμα του θεατή με μια εξαίσια αίσθηση για το χρώμα, την υφή και την σκιά και η έμφαση δίνεται στην ομορφιά των αντικειμένων για την οποία διακρίνεται ο καλλιτέχνης.

Τον 19ο αιώνα ο Ράφαελ Πιλ, ο πρώτος Αμερικανός ζωγράφος νεκρής φύσης απέδωσε με απολαυστικό τρόπο τις αποχρώσεις του κίτρινου  σε ένα σνακ με τυρί και τρία κράκερ, ενώ ο Αντουάν Βολόν, ο θεωρούμενος διάδοχος του Σαρντέν, αποκάλυψε την ομορφιά του μπρι ακουμπώντας το απλά σε μια ψάθα. Κανείς δεν θα μπορούσε να αποδώσει μια συμβολική σημασία στο έργο του. Ο καλλιτέχνης δοξάζει ξεκάθαρα την υφή, τη φόρμα και το χρώμα.

Τον 20ο αιώνα, σε αντίθεση με το παρελθόν που η απεικόνιση τροφίμων όπως το τυρί είχε να κάνει κυρίως με την απόλαυση, οι καλλιτέχνες άρχισαν να πειραματίζονται αλλιώς. Ο Ρενέ Μαγκρίτ, -γνωστός για τον διάσημο πίνακά του  “Αυτό δεν είναι πίπα”- ζωγράφισε ένα κομμάτι μπρι και τοποθέτησε τον πίνακα μέσα σε μια γυάλινη τυριέρα σερβιρίσματος με την εμφατική λεζάντα “Ceci est un morceau de fromage”  (“Αυτό είναι ένα κομμάτι τυρί”).

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1931, ένα λιωμένο καμαμπέρ ενέπνευσε στον Σαλβαδόρ Νταλί την «Επιμονή της Μνήμης ή τα Μαλακά Ρολόγια», ένα από τα πιο αναγνωρισμένα έργα στην ιστορία της τέχνης. Ο Ρόι Λίχτενσταϊν υιοθέτησε το ελβετικό τυρί ως μοτίβο στο έργο του “Cheese Head” με το οποίο έκανε κριτική στο σχόλιο του Ρόναλντ Ρέιγκαν, ότι το πλεόνασμα των τυριών θα πρέπει να δίνεται στους φτωχούς.

Στο τέλος του αιώνα, ο γλύπτης Κόζιμο Καβαλέρο έντυσε την Τουίγκι με τυρί, θέλοντας να σχολιάσει την εφήμερη φύση της μόδας. Κάπως πιο εύστοχα, η Παλαιστίνια Μόνα Χατούμ χρησιμοποίησε έναν τεράστιο τρίφτη τυριού επιδιώκοντας με την εγκατάστασή της να προβληματίσει το κοινό σχετικά με την εμπειρία της εξορίας την ώρα του εμφύλιου πολέμου του Λιβάνου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News