Το 2000 είχα βρεθεί, καλοκαίρι, στη Μομπάσα, τον πιο δημοφιλή τουριστικό προορισμό στην Κένυα. Εμενα σε κυριλέ ξενοδοχείο, με πισίνα και πολλά κομφόρ. Το νερό στο ντους όμως έτρεχε χωρίς καθόλου πίεση και ήταν κίτρινο.

Τα μαλλιά μου είναι πολλά, σγουρά και μακριά. Όχι άφρο, αλλά σγουρά. Το νερό αυτό λοιπόν με αποθάρρυνε. Αν τα έλουζα θα έμενα με τις σαπουνάδες, δεν υπήρχε περίπτωση να μπορέσω να ξεβγάλω τον αφρό με τη λιγοστή ροή.

Ετσι αποφάσισα να πάω σε ένα κομμωτήριο για λούσιμο. Κομμωτήριο υπήρχε και στο ξενοδοχείο, οπότε πήγα εκεί. Και έζησα μια εντελώς διαφορετική εμπειρία από τις συνήθεις, στα ελληνικά κομμωτήρια.

Την εμπειρία συνέθεταν τα διαφορετικά αρώματα των σαμπουάν και της λακ που πλημύριζαν στον χώρο, η διακοσμητική αισθητική του κομμωτηρίου (παστέλ αποχρώσεων και μάλλον ταπεινή, σε σχέση με τα πολυτελή ασπρόμαυρα και design κομμωτήρια της Ελλάδας) και οι χαρούμενες κομμώτριες. Οι άνθρωποι ζούσαν δύσκολα – το να εργάζεσαι κομμώτρια σε ξενοδοχείο στην Κένυα μάλλον ισοδυναμούσε με το να είσαι στέλεχος πολυεθνικής στην Ελλάδα του 2000.

Αυτές οι χαρούμενες κομμώτριες λοιπόν, όταν είδαν τα μαλλιά μου καταχάρηκαν! Αντίθετα όταν τα βλέπουν οι Ελληνίδες μέσα τους εύχονται να μην ζητήσω ίσιωμα με πιστολάκι – δεν τις αδικώ, αυτή η διαδικασία διαρκεί στο κεφάλι μου 45 λεπτά. Οι χαμογελαστές μαυρούλες, όμως, σχεδόν με παρακαλούσαν να μου πλέξουν όλο το κεφάλι κοτσιδάκια.

«Μα δεν βαριέστε;», τους είπα. «Αλλά μάλλον εσείς έχετε πιο δύσκολα μαλλιά έ;».
«Πολύ πιο δύσκολα και πολύ πιο αδύναμα. Τα άφρο μαλλιά σπάνε με το παραμικρό. Είναι πάρα πολύ ξηρά. Γι’ αυτό και δεν μακραίνουν. Φτάνουν μέχρι 10 εκατοστά»
«Και όλες οι μαύρες με τα μακριά μαλλιά;»
«Φοράνε περούκα. Η Ναόμι Κάμπελ, για παράδειγμα, φοράει περούκες. ‘Η εξτένσιονς. Ο μόνος τρόπος να διατηρηθεί περισσότερη υγρασία στα μαλλιά κι έτσι να μακρύνουν είναι τα κοτσιδάκια».

Φυσικά εγώ δεν έκανα κοτσιδάκια, διότι φοβόμουν ότι μετά δεν θα μπορούσα να τα λύσω. Όμως εκείνη η επίσκεψη στο αφρικανικό κομμωτήριο μου έμεινε αξέχαστη.

Ετσι όταν διάβασα για τις τρεις φίλες από την Ουγκάντα (μια συγγραφέας και DJ, μία φωτογράφος και μία κομμώτρια) που αποφάσισαν να ανοίξουν ένα κινητό κομμωτήριο-art installation για δωρεάν συμβουλές, ιστορικές πληροφορίες και κομμώσεις με αντάλλαγμα καλλιτεχνικές φωτογραφίες με μοντέλα τις πελάτισσες, σχεδόν ένιωσα οικειότητα με την ιδέα.

Το κομμωτήριο αυτό ονομάζεται Salooni (=κομμωτήριο στα σουαχίλι). Και μεταφέρεται από πόλη σε πόλη. Λειτουργεί μέσα σε μουσεία και γκαλερί και είναι ανοιχτό για κάθε ενδιαφερόμενη που θέλει να μάθει μερικά μυστικά περιποίησης για τα άφρο μαλλιά και ενδιαφέρεται για μια εκκεντρική κόμμωση δωρεάν.

«Η ιδέα μου ήρθε όταν κάποια στιγμή απελπίστηκα με τα μαλλιά μου», γράφει η Καμπίρε Μπαχάνα στο σάιτ του Salooni. «Κάθε φορά που πήγαινα σε ένα κομμωτήριο, όπως και να τα είχα χτενισμένα, ελεύθερα ή κοτσίδες, πάντα μου έλεγαν ότι έκανα κάτι λάθος. Και μου πρότειναν το σωστό, το οποίο η επόμενη κομμώτρια που θα επισκεπτόμουν θα το έβρισκε πάλι λάθος. Ετσι αποφασίσαμε να κάνουμε τη δική μας έρευνα για τα άφρο μαλλιά και να δημιουργήσουμε το δικό μας κομμωτήριο που τα αντιμετωπίζει σαν έργα τέχνης.

»Ολες οι γυναίκες έχουμε άγχος με τα μαλλιά μας, διότι ζούμε σε μια κοινωνία που κερδοφορεί χάρις στις ανασφάλειές μας. Οι μαύρες γυναίκες όμως έχουμε ένα επιπλέον πρόβλημα: την αλληλεπίδραση με την αποικιοκρατία. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να ταλαιπωρούμαστε για να αντιγράψουμε τα πρότυπα της λευκής ομορφιάς, πράγμα αδύνατο, φυσικά».

Το Salooni, προφανώς δεν είναι ένα απλό κομμωτήριο. Εξ ου και χάρις σε ειδική χορηγία που κέρδισε από το Βρετανικό Συμβούλιο στο πλαίσιο του προγράμματος Τέχνες της Ανατολικής Αφρικής, μέσα στο 2017 θα εγκατασταθεί και στο Λονδίνο.

Η Καμπίρε Μπαχάνα λέει στην αμερικανική ιστοσελίδα Quartz πως οι μαύρες γυναίκες πρέπει να εκπαιδευτούν από την αρχή, για την ιστορία των μαλλιών τους αλλά και για τον τρόπο να τα φροντίσουν και να τα αναδείξουν.

«Τα άφρο μαλλιά είναι φυλετικό γνώρισμα και είναι λάθος να τα κρύβεις ή να προσπαθείς να τα αλλάξεις, να τα κάνεις κάτι το οποίο δεν θα γίνουν ποτέ. Εχουν ξοδευτεί πολλά εκατομμύρια δολάρια, τόσο στην έρευνα, όσο και στο μάρκετινγκ ισιωτικών προϊόντων και προϊόντων περμανάντ τα οποία κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό στα μαλλιά μας».

Η ιστορία των μαύρων μαλλιών είναι μια ιστορία η οποία συνδυάζει την τέχνη, την επιστήμη και την πολιτική. To Συμβούλιο των Μαύρων Γυναικών στις ΗΠΑ, διοργάνωσε στις 15 Φεβρουαρίου στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια διάλεξη με θέμα «Know Your Roots: The History of Black Hair» (Γνώρισε Τις Ρίζες σου: Η Ιστορία των Μαύρων Μαλλιών). Εκεί μεταξύ άλλων παρουσιάστηκε η πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία των άφρο μαλλιών, η οποία ουσιαστικά αποτελεί έκφραση της πορείας και της τύχης των αφροαμερικανών στον δυτικό κόσμο.

Η ιστορία των άφρο μαλλιών

Προ-δουλείας: Τα μαλλιά αποτελούν ένδειξη κοινωνικής θέσης. Τα πυκνά περίτεχνα χτενίσματα είναι πρότυπο. Τα αχτένιστα μαλλιά δείχνουν άνθρωπο πολύ χαμηλής κοινωνικής στάθμης. Επίσης τα μαλλιά θεωρούνται και το δείγμα των μηνυμάτων που στέλνει ο θεός στον κάθε άνθρωπο – επειδή βρίσκονται στην κορυφή του ανθρώπινου σώματος.

Στα χρόνια της δουλείας: Οι αφέντες ξυρίζουν τα μαλλιά των δούλων για να τους ισοπεδώνουν, διότι δεν θέλουν οι σκλάβοι να συνδέονται με στοιχεία σημαντικά για την κουλτούρα και την κοινωνία τους. Οι γυναίκες καλύπτουν το κεφάλι τους με μαντήλια για προστασία από ασθένειες και μικρόβια. Το τρίψιμο όμως του μαντηλιού πάνω στα πολύ ξηρά μαλλιά τους τα καταστρέφει. Οσο για την περιποίηση, ελλείψει εξοπλισμού, χτενίζονται με τη βούρτσα για το ξεψείρισμα των προβάτων και τα μαλακώνουν με λαρδί και βούτυρο.

Μετά τη δουλεία: Αρχίζει το ίσιωμα, διότι τα ίσια μαλλιά δείχνουν αμέσως ότι ο μαύρος δεν είναι δούλος. Επίσης η απόχρωση της επιδερμίδας είναι ένδειξη κοινωνικής θέσης. Τα πιο ανοιχτόχρωμα δέρματα δείχνουν ανώτερη τάξη σε σχέση με τα σκούρα. Επίσης τότε δημιουργούνται και διάφορες αδελφότητες αναλόγως με το είδος των μαλλιών. Συχνά εφαρμόζουν τον «κανόνα του χάρακα». Για να μπει μία μαύρη γυναίκα σε μια αδελφότητα μετράται το ίσωμα των μαλλιών με τον χάρακα.

Δεκαετία 1940: Γίνονται μόδα οι περούκες και τα εξτένσιον. Το αμερικανικό περιοδικό Ebony γράφει ότι περίπου 4 εκατομμύρια γυναίκες προμηθεύονται εκείνα τα χρόνια εξτένσιον, τα οποία είναι πιο δημοφιλή στον Αμερικανικό Νότο. Αντίθετα στις Βόρειες ΗΠΑ οι γυναίκες προτιμούν τις περούκες.

Μέσα δεκαετίας 1960: Εμφανίζονται τα πρώτα προϊόντα περιποίησης για τα άφρο μαλλιά. Ισιωτικές κρέμες, περμανάντ κτλ. Τα ίσια μαλλιά τα προτιμούν οι περισσότερες. Επίσης πολλές μαύρες αντιγράφουν τις κουπ και τα χτενίσματα των λευκών σταρ.

Τέλη δεκαετίας 1960: Τα άφρο μαλλιά εκπέμπουν κοινωνικά μηνύματα. Τα ελεύθερα χτενίσματα συμβολίζουν τη «μαύρη δύναμη» και την επιστροφή στις μαύρες ρίζες.

Δεκαετία 1980: Οι μαύρες γυναίκες πειραματίζονται με μπούκλες, με κοτσίδες, με άφρο χτενίσματα και με ίσια μαλλιά. Επίσης αυτή τη δεκαετία πολλές εταιρείες απαγορεύουν από το μαύρο προσωπικό τους τις κοτσίδες και τα κακοχτενισμένα μαλλιά αποτελούν επισήμως αιτία απόλυσης.

Δεκαετία 1990: Κοτσίδες, κοντοκουρεμένα, ράστα και τουρμπάνια, υιοθετούνται ελεύθερα.

21ος αιώνας: Η μεγαλύτερη τάση είναι τα φυσικά άφρο μαλλιά. Ακολουθούν οι κοτσίδες. Οι εταιρείες που παρασκευάζουν παραδοσιακά ισιωτικά προϊόντα, τώρα λανσάρουν προϊόντα για φυσικό στιλ. Αλλά οι μαύρες γυναίκες, αντιμετωπίζουν αυτή την καταναλωτική τάση με σκεπτικισμό.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News