Ευρώ ή δραχμή; Άσπρο ή μαύρο; Βουνό ή θάλασσα; Αρετή ή κακία; Η ζωή μας -και το γράφω με σιγουριά- είναι γεμάτη από διλήμματα.

Το τελευταίο δίλημμα μας έρχεται με τη μορφή δημοψηφίσματος: Ναι ή όχι; Αλλά δεν είναι πρώτη φορά που μας συμβαίνει, η Ιστορία έχει καταγράψει πλήθος  δημοψηφισμάτων.

Το δίλημμα < δις + λήμμα (λαμβάνω), είναι η διφορούμενη πρόταση -έχει δύο έννοιες- η κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάποιος όταν έχει δύο ή περισσότερες επιλογές που, όμως, είναι και οι δύο αβέβαιες και προκαλούν αμηχανία προ της όποιας επιλογής.

Στη ζωή μας συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα «ψευδές δίλημμα», με ολόκληρα κομμάτια λογικής πλάνης. Είναι γνωστή, επίσης, και ως «ψευδής διχοτόμηση», «πλάνη των άκρων» – μια ψευδής διάζευξη που υφίσταται όταν δημιουργείται η εντύπωση πως δύο απόψεις, εναλλακτική η μία της άλλης, αποτελούν τις μοναδικές επιλογές. Στην πραγματικότητα, υπάρχει τουλάχιστον μία ακόμη επιλογή (τριχοτόμηση), η οποία όμως δεν γίνεται γνωστή, πιθανώς λόγω αβλεψίας. Τα ψευδή διλήμματα ελλοχεύουν στην πολιτική – γκούχου γκουχ, ξερόβηχας.

Υπάρχει, επίσης, το «Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου» (γνωστό και ως «Δίλημμα του Ακανθόχοιρου»: Σε μια ομάδα σκαντζόχοιρων προσπαθούν να πλησιάσουν ο ένας τον άλλο για να ζεσταθούν μια παγωμένη ημέρα, αλλά τραυματίζει ο ένας τον άλλο με τα αιχμηρά αγκάθια του κορμιού του. Άρα, πρέπει να μείνουν σε απόσταση – οι Σοπενχάουερ και Φρόυντ εντρύφησαν επ’ αυτού, σε ανθρώπους. Το εν λόγω δίλημμα του σκαντζόχοιρου βγάζει συμπέρασμα πως αν και υπάρχει καλή θέληση, η οικειότητα δεν προκύπτει δίχως αμφίδρομη βλάβη – εξ αυτού και οι ρηχές σχέσεις των ανθρώπων.

Το πλέον κλασικό, είναι το δίλημμα του φυλακισμένου, γνωστό παράδειγμα της θεωρίας των παιγνίων – Γιάνη, το ξέρεις, ε; Δύο οντότητες μπορούν να κερδίσουν σημαντικά οφέλη αν συνεργαστούν ή να αποτύχουν αν το πράξουν. Θέμα στρατηγικών επιλογών είναι όλα – ιδίως όταν υπάρχουν ανταγωνιστικές καταστάσεις. Δύο άνθρωποι συλλαμβάνονται ως ύποπτοι τέλεσης αξιόποινων αδικημάτων. Οι αστυνομικοί -έχουν ενδείξεις κι όχι αποδείξεις για την ενοχή τους- τους βάζουν σε χωριστά δωμάτια, για να μην έχουν επικοινωνία. O εισαγγελέας πηγαίνει και στους δύο, χωριστά, και θέτει στον καθένα το δίλημμα: Αν καταθέσει εναντίον του άλλου (κι ο άλλος δεν μιλήσει) τότε θα απελευθερωθεί, ενώ ο «άλλος» θα καταδικαστεί σε 12 χρόνια φυλάκισης. Αν δεν μιλήσει κανείς από τους δύο, θα φάνε από έναν χρόνο φυλακή για ήσσονος σημασίας αδικήματα – αν θέλει η Αστυνομία, κάτι (σου) βρίσκει. Αν προδώσει ο ένας τον άλλον, θα μπουν μέσα, για 4 χρόνια ο καθείς. Η θεωρία των παιγνίων διερωτάται: Ποια η ορθολογικά καλύτερη (ή λιγότερο χειρότερη) αντιμετώπιση του καθενός απ’ τους προσαχθέντες;

Να μην ξεχάσουμε και το «δίλημμα του (ανώνυμου) φωτορεπόρτερ»: αν είσαι παρών όταν ένας πολιτικός πνίγεται και μπορείς ή να τον σώσεις ή να φωτογραφίσεις τη σκηνή, τι φιλμ θα διάλεγες;

Είπαμε, η ζωή έχει διλήμματα, όπου «Οι πολίτες στα δημοψηφίσματα απαντούν συνήθως για όλα, εκτός από το ερώτημα που τίθεται στο δημοψήφισμα», είχε δηλώσει ο Γάλλος Πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν.

(Προφανώς και «Υπάρχει κάπου στον κόσμο ένα γνωμικό για κάθε δίλημμα», κατά τον Ολλανδό ιστορικό Hendrik Willem van Loon)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News