Η χώρα μας δεν είναι πλέον ουραγός σε όλους τους τομείς: στην πρόσφατη έκθεση του αμερικανικού Ινστιτούτου Μέτρησης και Αξιολόγησης της Υγείας, η Ελλάδα κατέχει παγκοσμίως την κορυφή στο κάπνισμα των γυναικών.

Τα αποτελέσματα της έρευνας, που φέρνουν πρώτη την Ελλάδα (34,7%) και δεύτερη τη Βουλγαρία (31,5%) σε ποσοστά καπνιστριών, υποδεικνύουν ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο που χρήζει συστηματικής ανάλυσης, και όχι για ένα απλό, τυχαίο γεγονός.

Μπορεί η διάδοση των αποτελεσμάτων της έρευνας από τα ΜΜΕ να αλλάξει το ποσοστό των γυναικών που καπνίζουν στη χώρα μας; Επαναλαμβάνοντας τα αυτονόητα για τη βλάβη που επιφέρει το κάπνισμα στην υγεία, πέραν του πόσο ανιαρό και τετριμμένο ακούγεται σε πολλούς καπνιστές και πολλές καπνίστριες που γνωρίζουν ήδη τις στατιστικές, δεν φαίνεται να φέρνει κανένα πρακτικό αποτέλεσμα – κι αυτό γιατί οι αιτίες του μαζικού καπνίσματος δεν βρίσκονται απλώς στην έλλειψη πληροφόρησης. Οι αιτίες μπορεί να είναι πολλές – και δίνουν αφορμή για σκέψη.

Σκέφτομαι, λοιπόν, ότι κάτι που συχνά αγνοείται στις σχετικές συζητήσεις είναι ότι στην Ελλάδα όταν έχω «ελεύθερο χρόνο» πρέπει να τον ξοδεύω για να «περνάω καλά». Αυτό με τη σειρά του σημαίνει πάνω απ’ όλα ότι διασκεδάζω: τρώω, πίνω, γλεντάω, και… καπνίζω. «Περνάω καλά» σημαίνει ακόμα ότι ξεσπάω, τοποθετώ τον όποιο εθισμό μου στο κέντρο της διασκέδασής μου, εκτονώνομαι μέσα από την υπερβολή.

Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες τον ελεύθερο χρόνο τους τον αφιερώνουν για να «φροντίζουν τον εαυτό τους», κάτι που περιέχει αλλά δεν εξαντλείται στην διασκέδαση, αλλά περιλαμβάνει διάφορες ασχολίες που έχουν στο επίκεντρο το σώμα (γυμναστική, σπορ, γιόγκα, υγιεινή διατροφή), το πνεύμα (θέατρο, βιβλία, σινεμά, εκθέσεις,) και την αμοιβαία, όσο γίνεται, καλλιέργειά τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι Ελληνίδες καπνίστριες δεν μπορούν να είναι φανατικές σινεφίλ ή βιβλιοφάγοι. Σημαίνει απλά ότι όσο το κάπνισμα θα θεωρείται μέρος της διασκέδασής μας και όχι ένας -έστω απολαυστικός- εθισμός, η στάση των Ελλήνων απέναντι στο τσιγάρο δεν πρόκειται ν’ αλλάξει.

Σκέφτομαι ακόμα ότι το κάπνισμα χρησιμοποιήθηκε κάποτε από τη βιομηχανία της διαφήμισης ως ένδειξη γυναικείας χειραφέτησης, μία συνήθεια που κατοχύρωνε την ανεξαρτησία των γυναικών και την ένταξή τους στον επαγγελματικό στίβο, ακόμα κι αν αυτό τότε σήμαινε ότι θα εργάζονταν απλά ως γραμματείς των αντρών. Το γεγονός ότι το κάπνισμα διαπιστώνεται ιδιαίτερα αυξημένο σε γυναίκες προχωρημένης μέσης ηλικίας, θα μπορούσε να θεωρηθεί κι ως απόηχος του διαφημιστικού βομβαρδισμού εικόνων καπνίσματος ως συμβόλου της χειραφέτησης πριν από αρκετές δεκαετίες.

Συνειδητοποιώ επίσης ότι ο ταξικός διαχωρισμός δεν είναι, ευτυχώς, τόσο έντονος στη χώρα μας, ώστε να καθορίζει ποιες δραστηριότητες είναι κατάλληλες για κάθε τάξη, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στην συντηρητική Αγγλία όπου το κάπνισμα, ειδικά για τις γυναίκες, θεωρείται μία «λαϊκή συνήθεια» της εργατικής τάξης, και σίγουρα αταίριαστο για τις μορφωμένες και συνειδητοποιημένες επαγγελματίες της μεσαίας τάξης που επιθυμούν να αποτινάξουν κάθε σωματική ή άλλη εξάρτηση, και να έχουν τον εαυτό τους υπό έλεγχο. Αν λοιπόν για κάποιες στη χώρα μας το τσιγάρο εξακολουθεί να είναι glamorous ή σέξι, για τις υπόλοιπες Ευρωπαίες δεν αποτελεί παρά μια «βρώμικη» συνήθεια που τις απομακρύνει από την εικόνα της τελειότητας που θέλουν να προβάλλουν στους άλλους.

Η πολιτική του οποιουδήποτε Υπουργείου ή συναφούς Φορέα θα παραμείνει αναποτελεσματική όσο το κάπνισμα αντιμετωπίζεται ως ένα αμιγώς υγειονομικό θέμα, και δεν αναλύεται εις βάθος η κοινωνική και ψυχολογική του διάσταση. Η απάντηση δεν θα βρεθεί μόνο στις στατιστικές έρευνες, αλλά στην εξέταση του τι σημαίνει το τσιγάρο για την κάθε καπνίστρια.

Η πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Μέτρησης και Αξιολόγησης της Υγείας είναι μια καλή αφορμή για να ξεκινήσει αυτή η συζήτηση ανάμεσα στις Ελληνίδες καπνίστριες. Το επαναλαμβανόμενο κήρυγμα κατά μιας «κακής συνήθειας» από μόνο του δεν βοήθησε ποτέ κανέναν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News