Ουδείς αντιπαθέστερος του τζαμπατζή. Του τύπου που θέλει οι άλλοι να μην πετάνε τα σκουπίδια τους όπου βρουν , να πληρώνουν τους φόρους τους, να φέρονται ευγενικά, να μην σηκώνονται όρθιοι όταν κάθονται μπροστά του σε μια συναυλία, κλπ. Του τύπου που την ίδια ακριβώς ώρα αποφασίζει πως τον συμφέρει να κάνει ακριβώς το αντίθετο εκείνου που περιμένει από τους άλλους, ό,τι και να κάνουν οι άλλοι!

Η οικονομική κρίση της Ευρώπης, οι διχογνωμίες μεταξύ των Ευρωπαίων αλλά και η πρόσφατη φραστική όξυνση μεταξύ της Γερμανίας και των ΗΠΑ (για το πως πρέπει να αντιδράσει η Ευρώπη σε αυτή την κρίση), μπορούν να ιδωθούν ως μία σύγκρουση μεταξύ δύο διαφορετικών ειδών τζαμπατζήδων.

Ας γνωρίσουμε αυτούς τους δύο τζαμπατζήδες: Τον πρώτο θα τον ονομάσουμε Μπάμπη. Ο Μπάμπης κι άλλοι 16 συνάδελφοί του από την υπόλοιπη Ευρώπη πρέπει να αποφασίσουν, ο καθένας μόνος του, πόσα ευρώ θα πάρουν από ένα κοινό κουμπαρά. Έστω ότι ο καθένας τους έχει την δυνατότητα να πάρει από τίποτα μέχρι €100 και ότι ο αντίκτυπος που θα έχει αυτός ο "δανεισμός" στο εισόδημά του εξαρτάται όχι μόνο από το πόσα θα αφαιρέσει ο ίδιος από τον κουμπαρά αλλά και από πόσα θα αφαιρέσουν και οι υπόλοιποι 16.

Για να το δούμε αυτό καλύτερα ας υποθέσουμε ότι το όφελος του καθενός από τους 17 θα ισούται με: το ποσόν που αφαιρεί ο ίδιος από τον κουμπαρά συν €500 μείον το μισό του συνολικού ποσού που αφαιρείται από τον κουμπαρά. Π.χ. αν όλοι αφαιρέσουν από €20, το όφελος του καθενός θα είναι 20+500-0,5(20Χ17) = €350 έκαστος.

Ας εξετάσουμε το δίλημμα του Μπάμπη: Γνωρίζει ότι αν εκείνος και οι υπόλοιποι 16 δεν αφαιρέσουν κανένα ποσό, τότε ο κάθε ένας τους θα αποκομίσει όφελος 0+500-0 = €500. Αν όμως το παρακάνουν, και ο καθένας βάλει χέρι στο μέγιστο ποσό που έχει την δυνατότητα να πάρει από τον κουμπαρά, τα €100, τότε ο κάθε ένας εκ των 17 (του Μπάμπη συμπεριλαμβανομένου) θα έχει ζημία €250 (δηλαδή όφελος = -€250).

Θα περίμενε κανείς ότι, έχοντας συμπεράνει τα παραπάνω, ο Μπάμπης θα συγκρατιόταν και δεν θα άπλωνε χέρι στον κοινό κουμπαρά. Που τέτοια τύχη! Αν τον Μπάμπη τον ενδιαφέρει μόνο η 'πάρτη' του, μόνο το δικό του όφελος, τότε κοιτάξτε πως θα σκεφτεί:

"Έστω ότι οι υπόλοιποι συγκρατιούνται και αφήνουν τον κουμπαρά ήσυχο. Αν κι εγώ κάνω το ίδιο θα κερδίσω €500 (όπως και οι υπόλοιποι). Αν όμως πάρω από τον κουμπαρά €100, την ώρα που εκείνοι δεν τον αγγίζουν, το δικό μου όφελος θα είναι €550! Αυτό έλειπε να μην πάρω και τα €100 από τον κοινό κουμπαρά. Κορόιδο είμαι;" Έτσι ο Μπάμπης γίνεται κλασικός τζαμπατζής καθώς προσπαθεί να ανεβάσει το προσωπικό του όφελος από €500 σε €550 μειώνοντας το όφελος των υπόλοιπων (που δείχνουν αυτοσυγκράτηση) από €500 σε €450.

Το χειρότερο όμως δεν είναι αυτό. Το χειρότερο είναι ότι αυτού του είδους η κουτοπονηριά μπορεί κάλλιστα να κάνει τους υπόλοιπους 19 να αποφασίσουν ότι αρνούνται να πιαστούν κορόιδα από τον όποιο κύριο Μπάμπη και, για αυτό, παίρνουν €100 έκαστος από τον κουμπαρά. Το αποτέλεσμα σε αυτή την περίπτωση είναι η συλλογική καταστροφή – η προσωπική ζημία των €250 (αντί για το όφελος των €500).

Ας περάσουμε τώρα σε έναν άλλον τζαμπατζή, τον Franz. Ο Franz αντιμετωπίζει ένα δίλημμα κάπως διαφορετικό του Μπάμπη. Ο Franz κι άλλοι 9 τύποι από όλον τον κόσμο (π.χ. τέσσερεις ευρωπαίοι, τέσσερεις ασιάτες και ένας Άραβας) έχουν από €10 περισσευούμενα στην τσέπη τους. Φανταστείτε τώρα ότι στους 10 αυτούς τύπους δίνεται η ευκαιρία να συνεισφέρουν όσα από τα €10 θέλουν σε έναν κοινό κουμπαρά. Αφού βάλουν όσα βάλουν στον κουμπαρά, ο κουμπαράς σπάει και από μέσα του βγαίνει ένα ποσό 5 φορές μεγαλύτερο από αυτό που έβαλαν οι 10 συνολικά. Αυτό το 'αυγατισμένο' ποσό κατόπιν το μοιράζονται οι 10 σε ίσα μερίδια και ανεξάρτητα από το πόσο και εάν συνεισέφερε ο καθένας τους στον κουμπαρά.

Προσέξτε το δίλημμα του Franz. Σκέφτεται: Αν όλοι μας βάλουμε και τα €10 που διαθέτουμε στον κουμπαρά (10 άτομα, από €10 ο καθένας, €100 συνολικά), τότε αυτά θα γίνουν €500, δια του 10 ίσον €50 έκαστος. Αντίθετα, αν όλοι τους κρατήσουν τα €10 τους, χωρίς να μπει ούτε λεπτό στον κουμπαρά, τότε ο καθένας θα μείνει με τα αρχικά του €10. Αρκεί αυτή η σκέψη για να βάλει το χέρι στην τσέπη ο Franz, να πάρει τα €10 και να τα βάλει στον κουμπαρά; Δυστυχώς όχι.

Όπως και ο Μπάμπης, έτσι και ο Franz έχει μια καλύτερη ιδέα: Να αφήσει τους άλλους να συνεισφέρουν στον κουμπαρά, εκείνος να μην συνεισφέρει τίποτα και κατόπιν και να κρατήσει τα δικά του €10 και να εισπράξει από αυτά που θα μοιράσει ο κουμπαράς. Αν, π.χ., οι υπόλοιποι 9 έχουν συνεισφέρει και τα €10 που είχαν, τότε ο Franz θα έχει λαμβάνειν (5Χ9Χ10)/10 = €45 συν τα δικά του €10. Σύνολο €55 (σε σχέση με τα 'κορόιδα' που συνεισέφεραν ότι είχαν και δεν είχαν στον κουμπαρά και φεύγουν με €45).

Η διαφορά του Μπάμπη από τον Franz είναι ότι ο πρώτος δανείζεται (είναι ελλειμματικός) ενώ ο δεύτερος έχει πλεόνασμα. Και ο ένας και ο άλλος όμως διακατέχονται από την ίδια λογική του μέγιστου προσωπικού οφέλους εις βάρος του συνόλου – από την λογική του τζαμπατζή. Υπό αυτή την έννοια, γίνεται ευκολότερα κατανοητό το επιχείρημα (που κατ' επανάληψη χρησιμοποιώ σε αυτές τις σελίδες) ότι Ελλάδα και Γερμανία είναι οι δύο διαφορετικές όψεις του ίδιου προβληματικού νομίσματος – του ευρώ. Ότι η κρίση στην ευρωζώνη οφείλεται στην συνύπαρξη αυτών των δύο τζαμπατζήδων στην ίδια νομισματική ένωση. Ότι δεν αρκεί η συνειδητοποίηση εκ μέρους του Μπάμπη πως η κουτοπονηριά τελικά πληρώνεται. Αν δεν το καταλάβει και ο Franz, η κρίση θα βαθαίνει.

Τις μέρες αυτές με θλίβει η χαμηλή ποιότητα του δημόσιου διαλόγου στην Ευρώπη. Σε μεγάλο βαθμό ευθύνεται το ότι και οι δύο βασικές πλευρές στηρίζουν τα λεγόμενά τους σε αλήθειες. Ναι, είναι αλήθεια ότι τα ελλειμματικά κράτη-μέλη (με την Ελλάδα μας πρώτη και καλύτερη) επιδόθηκαν σε μια λογική τύπου Μπάμπη όσον αφορά την έκδοση κρατικών ομολόγων. Παράλληλα όμως, τα πλεονασματικά κράτη επιδόθηκαν (και επιδίδονται ακόμα πιο έντονα και πιο επιθετικά) σε μια λογική τύπου Franz με στόχο την διατήρηση των πλεονασμάτων τους εις βάρος της συνολικής ζήτησης. Έτσι, η ευρωζώνη σήμερα έχει και υπερβολικό χρέος και αναιμική ανάπτυξη που δεν της επιτρέπει να ανταπεξέλθει στα βουνά του συσσωρευμένου από την κρίση δημόσιου και ιδιωτικού χρέους.

Το γεγονός ότι στην ευρωζώνη συνυπάρχουν οι δύο τζαμπατζήδες, ο Μπάμπης με τον Franz, δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα που δημιουργούν είναι συμμετρικό. Σε μια περίοδο σχετικής ανάπτυξης (όπως εκείνης προ του μοιραίου 2008), ίσως η νοοτροπία του Μπάμπη να ήταν πιο ενοχλητική και επιζήμια. Όμως σε μια περίοδο ύφεσης, όπως η σημερινή, ο δημόσιος κίνδυνος Νο. 1 είναι ο Franz.

Η λύση; Να ορθώσει η Ευρώπη το ανάστημά της εναντίον της νοοτροπίας όλων των τζαμπατζήδων, και των Μπάμπηδων και των Franz. Το να καταδικάζεται ο ένας την ώρα που δίνεται συγχωροχάρτι στον επικινδυνότερο εκ των δύο είναι τουλάχιστον ανόητο. Όμως αυτή η απόρριψη της τζαμπατζίδικης νοοτροπίας δεν μπορεί, εδώ που φτάσαμε, να γίνει παρά μόνο στο πλαίσιο μιας ουσιαστικής πολιτικής ένωσης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News