Ο Έλληνας πρωθυπουργός βρίσκεται στην Αμερική, αναζητώντας -προφανώς- ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ, υπό άλλους όρους και υπό άλλες συγκυρίες. Τι είχε συμβεί, όμως, τότε;

Στις 12 Μαρτίου 1947 ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν, δεσμεύθηκε στο Κογκρέσο ότι η χώρα του θα παρείχε γενναία οικονομική ενίσχυση στα κράτη που το επιθυμούσαν και θα «[…]αντιστέκονταν σε απόπειρες καθυπόταξης από οπλισμένες μειοψηφίες ή από ξένες πιέσεις[…]».

Έτσι, εκπονήθηκε το σχέδιο Μάρσαλ, αφού η επικράτηση του κομμουνισμού θα αποτελούσε κίνδυνο για τα οικονομικά συμφέροντα της Αμερικής – το βασικό θέμα δεν ήταν μόνο τα ιδεολογικά πιστεύω. Επρόκειτο, λοιπόν, για οικονομική βοήθεια που χορηγήθηκε σε χώρες της Ευρώπης, αποσκοπώντας στην τόνωση των οικονομιών τους. Η χορηγία της βοήθειας αυτής δεν έγινε με διμερείς διαδικασίες, αλλά με όρους που τέθηκαν αποκλειστικά από την Ουάσιγκτον – κάτι σαν take it or leave it. Όποια χώρα δεν ήθελε να ανταποκριθεί στις βαθύτερες επιθυμίες της Αμερικής και λοξοκοίταζε προς τη μητέρα Ρωσία, αφενός θα είχε πεσκέσι το μπλοκάρισμα στις χρηματικές πιστώσεις της, αφετέρου θα έπαιρνε «δώρο» την έμμεση περιστολή της ανεξαρτησίας της.

Τον Ιούλιο του 1947 ιδρύθηκε η «Επιτροπή για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία» (OEEC), που αποσκοπούσε στη διαχείριση του σχεδίου Μάρσαλ. Πρώτοι παραλήπτες της βοήθειας ήταν οι χώρες που οι Αμερικανοί θεωρούσαν ότι κινδύνευαν άμεσα από την εξάπλωση του κομμουνισμού, βλέπε Ελλάδα και Τουρκία. Στη χώρα μας, αμέσως μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, κομμουνιστές αντάρτες είχαν έρθει σε ένοπλη αντιπαράθεση ενάντια στη φιλομοναρχική κυβέρνηση η οποία υποστηριζόταν από τους Βρετανούς, που είχαν πολλές στρατιωτικές δυνάμεις στη χώρα. Στις 21 Φεβρουαρίου του 1947, όμως, η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα διέκοπτε κάθε βοήθεια στην Ελλάδα. Η αμερικανική κυβέρνηση αντέδρασε άμεσα, θεωρώντας ότι «αν η Ελλάδα ανήκε στους κομμουνιστάς, τότε όλη η Μέση Ανατολή και ένα μέρος της Βόρειας Αφρικής θα υπαγόταν στον έλεγχο της Μόσχας». «[…]το κύριο χαρακτηριστικό της αμερικανικής πολιτικής απέναντι στην Σοβιετική Ένωση θα πρέπει να είναι μία υπομονετική αλλά σταθερή και άγρυπνη ανάσχεση των επεκτατικών τάσεών της […]» – George Kennan, Αμερικανός διπλωμάτης. Στους διπλωματικούς κύκλους της Ουάσιγκτον υπήρχε η αίσθηση ότι ο Στάλιν ήταν ικανός να προκαλέσει κομμουνιστική επανάσταση στην Ευρώπη κάνοντας, απλώς, ένα τηλεφώνημα!

«Κύριοι, δεν είναι ανάγκη να σας πω ότι η διεθνής κατάσταση είναι πολύ σοβαρή». Η ομιλία, στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, του στρατηγού Τζορτζ Μάρσαλ -υπουργού Εξωτερικών της κυβέρνησης του προέδρου Χάρι Τρούμαν και σεβάσμιου ήρωα του Πολέμου- έτσι είχε ξεκινήσει, στις αρχές Ιουνίου του 1947. Κάποιος, άλλωστε, έπρεπε να πείσει την αμερικανική κοινή γνώμη για το εγχείρημα «ας πατάξουμε τον κομμουνισμό ανά τον κόσμο». Επιλέχθηκε, λοιπόν, ο στρατηγός για να το κάνει. Όμως, μια δημοσκόπηση της εταιρείας Gallup έδειξε ότι ο ένας στους δύο Αμερικανούς δεν είχε ακούσει ποτέ για το σχέδιο Μάρσαλ, ενώ μόλις ο ένας στους επτά ερωτηθέντες μπορούσε να απαριθμήσει τους στόχους του.

«Η πολιτική μας δεν στρέφεται εναντίον ενός κράτους ή ενός δόγματος, αλλά εναντίον της πείνας, της φτώχειας, του δεσποτισμού και του χάους». Ο Μάρσαλ, στην ομιλία του, ήταν πολύ προσεκτικός: Δεν έπρεπε να δείξουν πως αυτό το «καλό» και «αγαθό» σχέδιο οικονομικής βοήθειας είχε ως στόχο τη Σοβιετική Ένωση.

Τελικά, το σχέδιο Μάρσαλ εγκρίθηκε από την αμερικανική νομοθετική εξουσία και, έπειτα από πολλές διαβουλεύσεις, 16 ευρωπαϊκές χώρες αποδέχθηκαν την αμερικανική βοήθεια: Γαλλία, Πορτογαλία, Βρετανία, Δανία, Ιρλανδία, Ολλανδία, Βέλγιο/Λουξεμβούργο, Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Δυτική Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία, Τουρκία και Ελλάδα.

«Η διμερής ελληνοαμερικανική συμφωνία περί εφαρμογής και εν Ελλάδι του σχεδίου Μάρσαλ εμονογραφήθη χθες την 1ην μ.μ. υπό του υπουργού των Εξωτερικών κ. Τσαλδάρη και του επιτετραμμένου των Ηνωμ. Πολιτειών κ. Ράνκιν». Έτσι ανακοινώθηκε επισήμως στην Αθήνα, την 1η Ιουλίου 1948, η κύρωση της παροχής οικονομικής βοήθειας στη χώρα μας – άντε, καλοφάγωτα.

Το σύνολο της αμερικανικής μη στρατιωτικής βοήθειας προς την Ελλάδα -από το 1944 ως το 1952- ανέρχεται σε 1,350 εκατ. δολάρια. Αν υπολογισθεί και η στρατιωτική βοήθεια, το ποσό προσεγγίζει τα 2 δισ., ενώ το σύνολο της ξένης βοήθειας προς την Ελλάδα, τα ίδια χρόνια, είναι 2.287 εκατ. δολάρια. Όμως, δεν υπάρχει ξεκάθαρη ομοφωνία όσον αφορά τα ακριβή ποσά. Υπάρχουν πολλοί που δεν μπορούν να υπολογίσουν ποια ήταν η ακριβής αμερικάνικη βοήθεια, ως μέρος του σχεδίου Μάρσαλ.

Υπάρχει κι άλλο ερώτημα: Η Ευρώπη θα είχε ευμάρεια τα επόμενα χρόνια, δίχως αυτό το σχέδιο; Και πάλι οι απόψεις διίστανται. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι θα πεινούσαν όλα τα κράτη της Ευρώπης, κι οι Έλληνες μαζί, κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι από τότε γίναμε υποχείρια των Αμερικανών. Βέβαια, πολλοί -ακόμη και σήμερα- αγνοούν ότι από όλες τις χώρες του προγράμματος οικονομικής βοήθειας του σχεδίου Μάρσαλ, η Ελλάδα ήταν η μοναδική χώρα όπου το σύνολο (94%) σχεδόν της βοήθειας που έλαβε σταδιακά -από 1ης Ιουλίου 1947 ως το τέλος του 1952 και ανερχόταν σε 5 δισ. δολάρια (μαζί με την έκτακτη βοήθεια ως το 1960)- δεν επεστράφη ποτέ, όπως έγινε με άλλες χώρες, αλλά εδόθη χαριστικά. Granted aid, που λέμε στο χωριό.

Το σίγουρο είναι ότι το σχέδιο Μάρσαλ έχει καταχωρηθεί ως μια από τις μεγάλες επιτυχίες της αμερικανικής διπλωματίας. Ταυτόχρονα, θεωρείται πρότυπο αντιμετώπισης κοινωνικών και οικονομικών κρίσεων παγκοσμίως, που συνοψίζεται στο εξής: «Βούτυρο και όπλα». Η Ελλάδα, εκείνη την εποχή, γνώρισε και πληγώθηκε από έναν Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και τον Εμφύλιο. Το δόγμα Τρούμαν, στο οποίο υπόκειται και το σχέδιο Μάρσαλ, εντάσσεται σε έναν ατίθασα στρεβλό αναπτυξιακό χαρακτήρα. Το οικόπεδο που λέγεται Ελλάδα οικοδομήθηκε από τότε με αντιπαροχή την απροσμέτρητη εξάρτηση στις Μεγάλες Δυνάμεις και ειδικά εκεί, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, είχαμε φυλάξει τις καλύτερες «υποκλίσεις» μας…

Διαβάστε
-«H Ελλάδα στο μεταίχμιο ενός νέου κόσμου. Ψυχρός Πόλεμος, Δόγμα Truman, Σχέδιο Marshall» – Συλλογικό έργο. (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2002).
-Τσακαλογιάννης, Πάνος, 2000, Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία – από τη Βαστίλη στο τείχος του Βερολίνου, τ. Β΄, Εστία.

Χρήσιμα λινκ
The Marshall Plan and the establishment of the OEEC
Προεδρική Βιβλιοθήκη Τρούμαν – συλλογή των χειρογράφων του σχεδίου Μάρσαλ

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News