Πριν από λίγα χρόνια, ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας δεν γνώριζε ότι η έννοια «τράφικινγκ» παραπέμπει στο τρίτο μεγαλύτερο οργανωμένο έγκλημα μετά την εμπορία ναρκωτικών και όπλων. Παραπέμπει, δηλαδή, στην εμπορία ανθρώπων. Σήμερα η κοινωνία είναι πιο ενημερωμένη για το φαινόμενο που εκτιμάται ότι έχει μέχρι και 27 εκατ. θύματα παγκοσμίως -με τα 5,5 εκατ. να είναι παιδιά- και δεκάδες χιλιάδες θύματα στην Ελλάδα.

«Υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον, ο κόσμος είναι ευαισθητοποιημένος, θέλει να ενημερωθεί», δηλώνει ο Ηρακλής Μοσκώφ στο protagon.gr. Ο κ. Μοσκώφ είναι ο Επιστημονικός Σύμβουλος στην Υπηρεσία Διεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας του Υπουργείου Εξωτερικών και έχει αναλάβει το Γραφείο Εθνικού Εισηγητή για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων και, ανάμεσα σ’ άλλα, την ενημέρωση του ελληνικού πληθυσμού για το human trafficking. Με δική του πρωτοβουλία, και με αφορμή την Πανευρωπαϊκή ημέρα κατά της Εμπορίας Ανθρώπων, διοργανώνεται το διήμερο 24 και 25 Οκτωβρίου το φεστιβάλ «Break The Chain», με στόχο να ενημερωθεί το κοινό -μέσα από διαλέξεις, workshops, θεατρικές παραστάσεις και άλλες τέχνες- για το έγκλημα που έχει πολλές μορφές, ισχυρές δομές, εκατομμύρια θύματα και ελάχιστες αποδράσεις (μόνο το 1 με 2% διαφεύγουν) ή διώξεις (μόνο ένας στους 100.000 Ευρωπαίους διακινητές καταδικάζεται).

Με τη  συνεργασία του Δήμου Αθηναίων, της πολιτιστικής πλατφόρμας ελculure, της ΜΚΟ PRAKSIS και άλλων οργανώσεων, το φεστιβάλ θα πραγματοποιηθεί το προσεχές Σαββατοκύριακο στην Τεχνόπολη και η είσοδος θα είναι ελεύθερη (Εδώ το πρόγραμμα του Φεστιβάλ, του οποίου χορηγός επικοινωνίας είναι και το protagon.gr). Συζητήσαμε με τον κ. Μοσκώφ, στο γραφείο του στο Υπουργείο Εξωτερικών, για τους στόχους του φεστιβάλ και για το φαινόμενο του τράφικινγκ.

Κύριε Μοσκώφ, η εμπορία ανθρώπων έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Τι είναι το human trafficking σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, της (πιο) ελεύθερης διακίνησης ανθρώπων ανάμεσα σε χώρες και ηπείρους;

«Το human trafficking είναι η σκοτεινή όψη της μετανάστευσης. Συνήθως συζητάμε για τη μετανάστευση ως απειλή στην κοινωνία ή, στην καλύτερη περίπτωση, μέσα από μια φιλανθρωπική σκοπιά. Αυτό που δεν βλέπουμε είναι τα πραγματικά συστατικά της, τις δομές που ενισχύουν το φαινόμενο του trafficking: ότι η μετανάστευση τροφοδοτεί την αγορά εργασίας από τη μια χώρα στην άλλη. Εμείς, ως γερασμένη Ευρώπη που έχει χάσει το πλεονέκτημα της παραγωγής, έχουμε ανάγκη να τροφοδοτούμε την αγορά εργασίας μας με φτηνό κι ευέλικτο εργατικό δυναμικό. Και εδώ προκύπτει μια μαύρη αγορά, που δεν τη διαχειρίζονται οι εταιρείες ή το δημόσιο, αλλά η μαφία και το οργανωμένο έγκλημα, και που βασίζεται στην εκμετάλλευση των πιο ευάλωτων».

Πώς τροφοδοτείται το εγκληματικό δίκτυο πίσω από το trafficking;

«Όλο αυτό δεν συμβαίνει μόνο επειδή οι άνθρωποι αυτοί είναι εγκληματίες αλλά επειδή έρχονται να καλύψουν ανάγκες πελατών. Και αυτό δεν αφορά μόνο στη σεξουαλική εκμετάλλευση, αλλά και στην εργασιακή, καθώς και σε επιμέρους ζητήματα, στην εμπορία παιδιών, ωαρίων κι οργάνων. Δεν αναφέρομαι στην απαγωγή οργάνων, αναφέρομαι στην περίπτωση όπου κάποιος από απόγνωση θέλει να πουλήσει το νεφρό του και βρίσκει μια αγορά να το διοχετεύσει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο διοχετεύονται στις αγορές της Δύσης ανθρώπινα καταναλωτικά προϊόντα. Αυτό είναι το trafficking σήμερα».

Ποιος είναι ο ρόλος του Internet σε αυτή την αλυσίδα;

«Πρώτ’ απ’ όλα, το Διαδίκτυο είναι ένα μέσο στρατολόγησης στα χέρια των τράφικερς. Κι αυτοί είναι συνέχεια ένα βήμα μπροστά από εμάς, γιατί δεν αναγνωρίζουν σύνορα, δεν αναγνωρίζουν νόμους ή προκαταλήψεις. Στόχος τους είναι το κέρδος και εμπόρευμά τους ο άνθρωπος. Αλλά υπάρχει και η πιο ενθαρρυντική όψη του Internet, η ενημέρωση. Βέβαια, αν σκεφτεί κανείς ότι το bourdela.com, ο ιστότοπος όπου επαίρονται διάφοροι για τον ανδρισμό τους και κάνουν reviews λες και αξιολογούν ξενοδοχεία ή σινεμά, είναι από τα πιο μεγάλα σάιτ της Ελλάδας, δεν ξέρω κατά πόσο ευαισθητοποιείται ο κόσμος μέσα από το Ίντερνετ. Γι’ αυτό κι εμάς ο στόχος μας, μέσα από το φεστιβάλ, είναι η ενημέρωση».

Πού βρίσκεται η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην εμπορία (trafficking) και στη διακίνηση ανθρώπων (smuggling);

«Σαν έννοιες είναι δυο διακριτά πράγματα: το smuggling αναφέρεται στην παράτυπη μετανάστευση κι ενέχει το στοιχείο της συναίνεσης, ενώ το trafficking είναι η εκμετάλλευση, κακοποίηση και εμπορία με απατηλά μέσα. Στη συγκεκριμένη συγκυρία όμως, trafficking και smuggling επικαλύπτουν το ένα το άλλο, και για πρώτη φορά έπειτα από 40 χρόνια, εμείς, οι φορείς της καταπολέμησης του trafficking, το αναγνωρίζουμε και θέλουμε να το αναδείξουμε. Αυτό που βλέπουμε τώρα, και φοβάμαι ότι θα το δούμε και αργότερα, ίσως και με στατιστικούς δείκτες, είναι ότι πολλοί από τους μετανάστες ή πρόσφυγες που φτάνουν στην Ελλάδα ώστε να μεταβούν σε άλλη χώρα, ξεμένουν εδώ, και κάπως πρέπει να ζήσουν και να απασχοληθούν. Αυτοί που θέλουν να τους απασχολήσουν είναι αυτοί που τους εκμεταλλεύονται».

«Όταν είσαι ευάλωτος και χρειάζεσαι λεφτά, εύκολα πέφτεις θύμα κάποιου που σου δίνει μια υπόσχεση. Πρόκειται για μια διαδικασία που σου αποσπά τη συναίνεση»

Άρα, μιλάμε για εμπορία ανθρώπων με τη συγκατάθεσή τους; 

«Άρα, εννοώ ότι η συγκατάθεση δεν είναι πια η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στο trafficking και το smuggling. Όταν είσαι ευάλωτος και χρειάζεσαι λεφτά, εύκολα πέφτεις θύμα κάποιου που σου δίνει μια υπόσχεση. Πρόκειται για μια διαδικασία που σου αποσπά τη συναίνεση. Δεν χρειάζεται κανένα όπλο που να σημαδεύει τον κρόταφό σου για να πέσεις θύμα. Αρκεί να σου κάνουν κάποιες παραχωρήσεις, να σου δώσουν κάποια ελευθερία, λίγα ευρώ τα οποία θα πρέπει να αποπληρώσεις, κι έτσι στήνεται μια συμφωνία. Αυτό είναι το «χαμογελαστό trafficking». Το αποτέλεσμα είναι, πολλές φορές, το ίδιο το θύμα του trafficking να το αντιμετωπίζουμε ως θύτη, γιατί μπορεί να είναι βαποράκι ναρκωτικών ή μικροκλέφτης. Και φυσικά, ως αποτέλεσμα, καταγράφονται ελάχιστες περιπτώσεις εμπορίας, 50-100 θύματα το χρόνο, και γι’ αυτό θεωρείται, σε εγκληματολογικούς όρους, «σπάνιο έγκλημα», ενώ ξέρουμε όλοι ότι στην πραγματικότητα δεν είναι αυτά τα νούμερα».

Πώς εξηγείται το γεγονός ότι είναι τόσο δύσκολο να εντοπιστούν οι εγκληματίες πίσω από το trafficking (125 δράστες το 2014) και να αποκαλυφθούν τα περιστατικά εκμετάλλευσης και εμπορίας (36 υποθέσεις και 64 θύματα καταγράφηκαν το 2014);

«Μιλάμε για επαγγελματίες, γραβατωμένους τύπους που έχουν λογιστές, δικηγόρους, ξέρουν να ξεπλένουν. Έχουν καταφέρει αρκετά επιδέξια να είναι ένα βήμα μπροστά από μας, κατορθώνοντας να διαχειρίζονται τα χρήματα, ενώ θα ‘πρεπε να τα διαχειρίζεται το κράτος. Αντί να διαχειριζόμαστε εμείς τη μετανάστευση, τη διαχειρίζονται οι smugglers και οι traffickers. Το αποτέλεσμα είναι ένα αδιέξοδο. Από τη μία πλευρά, το θύμα δεν θέλει να συνεργαστεί με τις αρχές. Από την άλλη, είναι πολύ δύσκολο να κυνηγήσεις την υπόθεση νομικά, γιατί δεν πρόκειται για μια κλασική περίπτωση (textbook case) του trafficking, δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί ποινικά, να στηθεί, δηλαδή, μια υπόθεση δικαστηρίου. Είναι πολύ δύσκολο για τα ελληνικά δεδομένα αλλά και διεθνώς».

Αν δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί το trafficking ποινικά, τότε ποια είναι η λύση;

«Δεν χρειάζεται να βλέπουμε το θέμα μόνο ποινικά. Μπορεί να συρρικνωθεί η ζήτηση. Το καλύτερο θα ήταν να στοιχηθεί ο ιδιωτικός τομέας –οι προμηθευτικές αλυσίδες των εταιρειών- πίσω από κοινώς αποδεκτές αξίες και να συμφωνήσει σε συγκεκριμένα πράγματα, όπως ένα ISO, μια πιστοποίηση, ότι οι εταιρείες δεν εκμεταλλεύονται το εργατικό δυναμικό. Όλα αυτά προβλέπονται με σχέδια δράσης και νόμους, κι ελπίζω όχι μόνο να εφαρμοστούν αλλά και να στοχεύσει ο ιδιωτικός τομέας σ’ ένα κοινωνικό αποτύπωμα, να στηθεί, δηλαδή, και το μάρκετινγκ γύρω από αυτό, ή να στιγματίζονται αυτοί που παρεκκλίνουν. Υπάρχουν, επίσης, οργανώσεις –όπως το Salvation Army- οι οποίες δεν ψάχνουν να βάλουν τον κόσμο στη φυλακή, αλλά δραστηριοποιούνται μ’ ένα τρόπο πιο παρεμβατικό προς το θύμα, αλλά και διακριτικά, ώστε να το ενδυναμώσουν και να φύγει το ίδιο με τα δικά του μέσα. Αλλά αυτό που πρέπει κυρίως να κάνουμε είναι να σταθούμε στο πιθανολογούμενο θύμα, να το δούμε με όρους πιο κοινωνικούς και λιγότερο ποινικούς. Αν φτάσεις στο θύμα όταν είναι να μπει ψυχιατρείο, είναι πια πολύ αργά».

«Προσωπικά θα επιθυμούσα την ποινικοποίηση της πορνείας. Αλλά πρέπει να είμαστε ρεαλιστές, οι αλλαγές πρέπει να γίνονται βήμα-βήμα»

Πώς εντοπίζεις ένα πιθανό θύμα;

«Εκπαιδεύεις επαγγελματίες υγείας, εργαζόμενους στο αεροδρόμιο, οποιονδήποτε μπορεί να έρθει σ’ επαφή μ’ ένα πιθανολογούμενο θύμα στον χώρο εργασίας του, ώστε να μπορέσει να κάνει ταυτοποίηση πρώτου επιπέδου, να ξέρει τι να κάνει χωρίς την απαραίτητη ανάμειξη της αστυνομίας. Τώρα έρχομαι από το αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, όπου συναντήθηκα με τον υπεύθυνο, για να συζητήσουμε για την εκπαίδευση των αεροσυνοδών και του υπόλοιπου προσωπικού».

Γιατί αρνείται το θύμα να συνεργαστεί με τις αρχές, να καταγγείλει τον εγκληματία ή ακόμα και να ζητήσει βοήθεια;

«Λίγα από τα θύματα θέλουν να μπουν στη διαδικασία να το καταγγείλουν, γιατί φοβούνται, γιατί δεν ξέρουν, γιατί δεν τους ενδιαφέρει. Άλλωστε, όπως είπα προηγουμένως, βρισκόμαστε στο «happy trafficking». Είναι μια κατάσταση θολή, κάτι που θυμίζει το σύνδρομο της Στοκχόλμης. Μπορεί να τους βιάζουν κάθε μέρα, να τους τιγκάρουν στα ναρκωτικά και αυτό που τελικά τους παγιδεύει στην κατάσταση να είναι το ότι παίρνουν 200 ευρώ το μήνα. Άρα πρέπει να τους προσφέρεις κάτι πιο πειστικό. Δηλαδή, να μην μπουκάρει η αστυνομία με τις στολές, τα όπλα και τις μηχανικές κινήσεις. Η διάσωση του θύματος πρέπει να γίνει με ψυχολόγους και με ειδικές οργανώσεις, οι οποίες έτσι κι αλλιώς προβλέπονται».

Έχετε δηλώσει ότι η ενημέρωση και ο διάλογος πρέπει να ξεκινήσουν από τα σχολεία. Πιστεύετε ότι θα μπορέσετε να μπείτε στα σχολεία;

«Αυτό είναι το πιο αισιόδοξο σενάριο. Αλλά πρέπει να στηθεί σε τρεις άξονες, να εκπαιδευτούν, δηλαδή εκτός από τα παιδιά και οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί. Στη συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, ο τότε υπουργός Παιδείας (Α. Λοβέρδος) είχε πει ότι θα κινηθούν προς την κατεύθυνση του κοινωνικού σχολείου. Τώρα περιμένουμε να δούμε τι θα πει η σημερινή κυβέρνηση. Άλλωστε, δεν μπορεί να μην περιλαμβάνει κάτι τέτοιο το αφήγημα της Αριστεράς. Οι βουλευτές και οι υπουργοί, είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες, γιατί έχουν τους νόμους στα χέρα τους. Εμείς πάντως είμαστε έτοιμοι».

Το Φεστιβάλ θα αποκαλύπτει το φαινόμενου του τράφικινγκ μέσα από την τέχνη. Ποιο είναι το στοιχείο τη τέχνης που ευαισθητοποιεί τον ακροατή για θέματα τα οποία αγνοούσε ή για τα οποία αδιαφορούσε;

«Η τέχνη είναι ένας στοχασμός. Σε ευαισθητοποιεί μέσα από το παραστατικό και την έκφραση της δημιουργίας και σε κινητοποιεί. Ένα από τα τέσσερα θεατρικά που θα δείξουμε στο Φεστιβάλ λέγεται «Sex Trafficking» (από την ομάδα Όνειρο, το Σάββατο στις 19:00), και είναι μια παράσταση-ντοκιμαντέρ με αφηγήσεις θυμάτων, δραματουργικά επεξεργασμένες. Μάλιστα, οι υπεύθυνοι φρόντισαν να συνδέσουν τα άτομα που συμμετείχαν με τις μαρτυρίες τους στο ντοκιμαντέρ με ΜΚΟ, ώστε να εξασφαλίσουν την επανένταξή τους. Αυτό είναι που αποκαλούν «transmedia approach». Είναι μια πιο στρατευμένη τέχνη που λέγανε παλιά οι αριστεροί. Τέχνη η οποία πρέπει να απελευθερώνει».

«Υπάρχει μια πλευρά της κοινωνίας η οποία είναι έτοιμη να κάνει πολύ μεγάλο κακό στον άλλον και δε μπορώ να καταλάβω γιατί έχουμε μια ανοχή απέναντι σε αυτό»

Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν πολίτη που θέλει να συμμετέχει ενεργά στην αναγνώριση ενός δικτύου που μπορεί να δραστηριοποιείται κάτω από τη μύτη του;

«Θα θυμίσω πρώτα ένα επεισόδιο που έγινε σ’ ένα ελληνικό νησί, περίπου 5.000 κατοίκων, πριν από λίγα χρόνια, όταν χρειάστηκε να περάσει το… μισό νησί πάνω από μια 15χρονη Ουγγαρέζα προτού βγει αυτό στην επιφάνεια και δικαστούν, τελικά, οι πελάτες. Όποιος έχει οποιαδήποτε, την παραμικρή υποψία δεν μπορεί να την παραβλέπει. Πάνω απ’ όλα, όμως, θα ήθελα να μιλήσω στον πελάτη. Αυτός πρέπει να κοιταχτεί στον καθρέφτη και να σκεφτεί κάποιον δικό του, την κόρη του για παράδειγμα. Στερεότυπα μεταξύ ανδρών όπως «γιατί δεν φεύγει;» ή ότι «η πορνεία είναι το αρχαιότερο επάγγελμα», πρέπει να εξαλειφθούν από τον δημόσιο διάλογο».

Το 80% της πορνείας συνδέεται με το trafficking. Εσείς θα ήσασταν υπέρ της ποινικοποίησης της πορνείας στην Ελλάδα, όπως έγινε και στη Γαλλία και την Ιρλανδία;

«Προσωπικά θα επιθυμούσα την ποινικοποίηση της πορνείας. Αλλά εκτός από άνθρωπος είμαι και φορέας του κράτους, και επίσημα η ελληνική νομοθεσία δεν προβλέπει κάτι τέτοιο. Ούτως ή άλλως, πρέπει να είμαστε ρεαλιστές, οι αλλαγές πρέπει να γίνονται βήμα-βήμα. Ας μιλήσουμε για το ποια είναι η εκδιδόμενη και για την αλήθεια της, ώστε να δημιουργηθεί, πρώτα, το κοινωνικό και πολιτικό έρεισμα. Τότε θα δημιουργηθεί ένα πιο οργανωμένο κομμάτι στην πορνεία, και το υπόλοιπο ενδεχομένως θα αρχίσει να ατονεί. Φυσικά, όλα είναι θέμα πολιτικής και χρημάτων. Εφόσον είναι τεράστια τα κέρδη και υπάρχουν οι υπόγειες διαδρομές της διαφθοράς δεν θα γίνει και τίποτα».

Τι έχετε μάθει για την ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια που ασχολείστε με το τράφικινγκ;

«Υπάρχει μια πλευρά της κοινωνίας η οποία είναι έτοιμη να κάνει πολύ μεγάλο κακό στον άλλον και αυτό δεν μπορώ να το δεχτώ και δεν μπορώ να καταλάβω γιατί έχουμε μια ανοχή απέναντι σ΄ αυτό. Είναι σαν μια «Κοινοτοπία του Κακού» όπως το’ λεγε η Χάνα Άρεντ για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, σαν να είναι κάτι αυτονόητο. Πρέπει να φτάσουμε σ’ ένα σημείο αυτοσυνειδησίας και να καταρρίψουμε την υποκρισία και τα στερεότυπα».

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News