Οταν ο Αλεξέι Ναβάλνι βγήκε από το κώμα, που του προκάλεσε τον Αύγουστο του 2019 δηλητηρίαση με τη νευροτοξική ουσία Νόβιτσoκ, ο πιο σφοδρός πολέμιος του Βλαντίμιρ Πούτιν κατάφερε να δει τον παρά λίγο θάνατό του από την αστεία του πλευρά: «Τι στο —-; Είναι πολύ ανόητο», δήλωσε όταν του είπαν τι είχε συμβεί. «Αν θέλεις να σκοτώσεις κάποιον, γιατί να μην τον πυροβολήσεις;», είπε.
Ο Ναβάλνι, ο οποίος είναι πολιτικός κρατούμενος από τη στιγμή που επέστρεψε στη Ρωσία πέρυσι, έχει μια εξαιρετικά ισχυρή αίσθηση του χιούμορ, αν σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο ο οποίος ζει κάθε μέρα γνωρίζοντας ότι μπορεί να είναι η τελευταία του. Αυτή η δύναμη της προσωπικότητάς του λάμπει σε ένα νέο ντοκιμαντέρ με τίτλο «Ναβάλνι» (συμπαραγωγή των HBO Max και CNN Films), το οποίο προστέθηκε μυστικά την τελευταία στιγμή στο πρόγραμμα του φετινού ψηφιακού φεστιβάλ κινηματογράφου του Sundance.
Η ύπαρξη της ταινίας ήταν απόρρητη μέχρι τη στιγμή της πρεμιέρας της στο φεστιβάλ στις 25 Ιανουαρίου, και λίγες ώρες αφότου ο ηγέτης της ρωσικής αντιπολίτευσης και επίμονος εχθρός του προέδρου Πούτιν συμπεριλήφθηκε και επίσημα στη ρωσική λίστα «τρομοκρατών και εξτρεμιστών». Το ντοκιμαντέρ του καναδού σκηνοθέτη Ντάνιελ Ρόερ σοκάρει και ξεπερνά σε φαντασία τα μυθιστορήματα του Τζον Λε Καρέ καθώς παρακολουθεί τον ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης να προσπαθεί να λύσει ο ίδιος το μυστήριο της απόπειρας δολοφονίας του. (Δείτε τι λέει ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ για τα γυρίσματα)
Προσφέρει όμως επίσης την προοπτική για ένα εναλλακτικό μέλλον για τη Ρωσία, ένα μέλλον στο οποίο ηγέτης της χώρας δεν είναι ένας δολοφόνος με παγερό βλέμμα αλλά ένας προοδευτικός, χαρισματικός οικογενειάρχης, που χαλαρώνει παίζοντας video games «Call of Duty» και βλέποντας την κωμική σειρά καρτούν «Rick and Morty».
«Ο Πούτιν θα μπορούσε να φύγει αύριο», λέει στην Telegraph η Μαρία Πέβτσικ, η οποία είναι το δεξί χέρι του Ναβάλνι την τελευταία δεκαετία. «Αυτό που κάνει τη ρωσική πολιτική ενδιαφέρουσα είναι ότι τα πράγματα μπορούν ουσιαστικά να αλλάξουν μέσα σε μια νύχτα και η Ρωσία να είναι μια εντελώς διαφορετική χώρα. Ελπίζω ότι αυτή η ταινία θα συστήσει τον Αλεξέι στον κόσμο και είμαι ενθουσιασμένη γιατί θα δουν όλοι ποιος είναι πραγματικά», προσθέτει.
Η 34χρονη Μαρία Πέβτσικ, γράφει o Γκόρντον Ρέινερ στην Telegraph, είναι επικεφαλής ερευνών στο Ιδρυμα για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς (FBK), που έχει δημιουργήσει ο Ναβάλνι. Επίσης διευθύνει το κανάλι Popular Politics στο YouTube, με ρεπορτάζ από τον πόλεμο στην Ουκρανία, το οποίο της ζήτησε να δημιουργήσει ο Ναβάλνι, όταν τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης στη Ρωσία έκλεισαν μετά την εισβολή.
Οπως δείχνει η ταινία, η Πέβτσικ ήταν μαζί με τον Ναβάλνι τον Αύγουστο του 2020, όταν ο πολιτικός κατέρρευσε σε πτήση από το Τομσκ της Σιβηρίας στη Μόσχα, συγκέντρωσε η ίδια στοιχεία από το δωμάτιο του ξενοδοχείου του, που αποδείκνυαν ότι είχε δηλητηριαστεί με Νόβιτσοκ, και ήταν μαζί του όταν ξεγέλασε τους επίδοξους δολοφόνους του και τους έκανε να ομολογήσουν ολόκληρη τη σκευωρία.
Παρόλο που ο Πούτιν αυτή τη στιγμή διαπράττει εγκλήματα πολέμου σε καθημερινή βάση, το να ακούει κανείς ένα από τα πρωτοπαλίκαρά του να λέει στο παρ’ ολίγον θύμα του πώς έριξαν μια νευροτοξική ουσία στα ρούχα του δεν παύει να είναι σοκαριστικό.
Η Μαρία Πέβτσικ με συνεργάτες της ερευνητές για τη διαφθορά στη Ρωσία
«Μερικές φορές, υπάρχουν γεγονότα στη ζωή σου, είσαι μέρος τους, αλλά εξακολουθείς να μην πιστεύεις ότι πραγματικά σου συμβαίνουν», λέει η Πέβτσικ, «Ηταν σουρεαλιστικό. Ηταν 4 το πρωί εκεί που ήμασταν, 7 το πρωί στη Μόσχα, και αποφασίσαμε με τον Ναβάλνι να το κάνουμε απλά για να γελάσουμε με τους δηλητηριαστές του. Οι περισσότεροι έκλεισαν το τηλέφωνο, αλλά στην έβδομη ή όγδοη κλήση τηλεφωνήσαμε σε έναν από τους επιστήμονες, τον Κονσταντίν Κουντριάβτσεφ, και όταν άρχισε να μιλάει, ήταν σοκαριστικό».
Ο Ναβάλνι βρισκόταν στη Γερμανία, όπου είχε μεταφερθεί για θεραπεία μετά τη δηλητηρίασή του. Είχε καταφέρει να εξακριβώσει τις ταυτότητες όσων του είχαν επιτεθεί, με τη βοήθεια της ερευνητικής οργάνωσης Bellingcat, η οποία χακάρει υπολογιστές και δωροδοκεί αξιωματούχους για να αποκαλύψει τη διαφθορά στη Ρωσία. Και προσποιούμενος ότι ήταν ρώσος στρατιωτικός, τους τηλεφώνησε, ζητώντας ενημέρωση, γράφει στην Telegraph o Γκόρντον Ρέινερ.
Ο Κουντριάβτσεφ «έδωσε πάρα πολλές λεπτομέρειες και απαντούσε αναλυτικά σε όποια ερώτηση του έκανε ο Αλεξέι, αναφέροντας ονόματα, το χρώμα των εσωρούχων στα οποία έβαλαν το δηλητήριο, περιέγραψε ακόμη και πώς καθάρισαν τα ρούχα του μετά για να αφαιρέσουν τα ίχνη του Νόβιτσοκ. Ηταν στο τηλέφωνο 50 λεπτά. Στο τέλος βαρεθήκαμε», λέει η βοηθός του Ναβάλνι. Ας σημειωθεί ότι ο ρώσος επιστήμονας έχει εξαφανιστεί· κανείς δεν τον έχει δει ούτε τον έχει ακούσει έκτοτε.
Καθώς η Ουκρανία προσελκύει τώρα την προσοχή του κόσμου, η Πέβτσικ πιστεύει ότι η νέα ταινία είναι μια απαραίτητη υπενθύμιση του γεγονότος ότι η Ρωσία έχει έναν έτοιμο αντικαταστάτη του Πούτιν, που είναι κλειδωμένος στην απομόνωση: «Ελπίζω ότι η ταινία θα επαναφέρει τον Αλεξέι στα φώτα της δημοσιότητας», λέει στην Telegraph. «Είναι ίσως ο πιο διάσημος πολιτικός κρατούμενος στον κόσμο, η ρωσική κυβέρνηση προσπάθησε να τον σκοτώσει στο παρελθόν, τώρα τον κρατούν όμηρο και η ζωή του βρίσκεται σε μεγάλο κίνδυνο».
Ο 45χρονος Ναβάλνι, ο οποίος είχε το θάρρος να επιστρέψει στη Ρωσία τον Ιανουάριο του 2021, μετά την ανάρρωσή του από την δολοφονική απόπειρα, κρατείται σε μια μονάδα καταναγκαστικής εργασίας ανατολικά της Μόσχας. Ζει σε μια «φυλακή μέσα σε φυλακή», δεν επιτρέπεται να μιλάει με άλλους κρατούμενους και είναι υποχρεωμένος να εκτελεί ταπεινές εργασίες, ειδικά σχεδιασμένες για να του σπάσουν το ηθικό, ενώ η σύζυγός του Γιούλια επιτρέπεται να τον επισκέπτεται μόνο κάθε δύο μήνες.
Ο Ναβάλνι δικάζεται επειδή είναι ο Ναβάλνι, έγραψε σε ανάρτησή της η Μαρία Πέβτσικ
Εκτίει ποινή φυλάκισης δυόμισι ετών για παραβίαση όρων, που σχετίζονται με κατηγορίες οι οποίες, όπως υποστηρίζει ο ίδιος, είναι κατασκευασμένες για να εμποδίσουν τις πολιτικές φιλοδοξίες του. Σε αυτή την ποινή, ωστόσο, τον περασμένο μήνα προστέθηκε και νέα κάθειρξη εννέα ετών με τις κατηγορίες της απάτης και προσβολής του δικαστηρίου.
Η Πέβτσικ, η οποία δεν τον έχει δει από τότε που φυλακίστηκε πέρυσι, λέει στην Telegraph ότι «είναι καλά, δεδομένων των συνθηκών» και «πολύ παραγωγικός», και καταφέρνει να στέλνει στην ομάδα του γράμματα από τη φυλακή με νέες ιδέες και projects, διατυπωμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να ξεγλιστρούν από τη λογοκρισία.
Η βοηθός του Ναβάλνι είναι «100% σίγουρη» ότι δεν θα χρειαστεί να εκτίσει ολόκληρη την ποινή του, επειδή «θα αφεθεί ελεύθερος την ημέρα που θα φύγει ο Πούτιν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο». Και μετά θα γίνει πρόεδρος; «Αυτό είναι το σχέδιο», απαντάει.
«Ο Πούτιν είναι άνθρωπος. Είναι 70 ετών. Το προσδόκιμο ζωής στη Ρωσία για έναν άνδρα είναι 60, ίσως 65 χρόνια. Δεν μπορεί να είναι πρόεδρος για άλλα 10 χρόνια. Σωματικά είναι απλά αδύνατο», υποστηρίζει. «Επιδιώκοντας το τρελό όνειρό του να καταλάβει την Ουκρανία, ο Πούτιν έχει βάλει τον εαυτό του σε μια πολύ ευάλωτη θέση· έχει εκτεθεί σε κίνδυνο εισβάλλοντας στην Ουκρανία, η ρωσική οικονομία μοιάζει έτοιμη να καταρρεύσει, οι τιμές των τροφίμων έχουν τριπλασιαστεί», λέει.
Μιλώντας στον Γκόρντον Ρέινερ της Telegraph από τη Νέα Υόρκη, όπου βρίσκεται για την προώθηση του ντοκιμαντέρ «Ναβάλνι», η Πέβτσικ προσθέτει ότι ο Πούτιν θα μπορούσε να πεθάνει φυσιολογικά, «θα μπορούσε να δολοφονηθεί από κάποιο κοντινό του πρόσωπο» ή ακόμη και να παραιτηθεί οικειοθελώς.
Μπορεί να ακούγεται φαντασιόπληκτη, αλλά η Πέβτσικ επιμένει: «Αν πίστευα ότι ήταν αδύνατον να κερδίσουμε, δεν θα το έκανα. Είμαι πεπεισμένη ότι το έργο που έχω κάνει τα τελευταία 10 χρόνια είναι μια επένδυση στο υπέροχο μέλλον μας στη Ρωσία, σίγουρα θα αποδώσει, και ελπίζω ότι θα κάνει τη Ρωσία μια δίκαιη και ελεύθερη χώρα με κράτος δικαίου, χωρίς διαφθορά».
Η Μαρία Πέτβτσικ σπούδασε Κοινωνιολογία στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας και Κυβερνητική Πολιτική στο London School of Economics. Στη συνέχεια εργάστηκε στον οικονομικό τομέα στη Ρωσία, το Λονδίνο και τις Βρυξέλλες, αλλά εγκατέλειψε την καλά αμειβόμενη καριέρα της για να εργαστεί στο πλευρό του Ναβάλνι όταν ζητούσε εθελοντές. (Τώρα έχει μισθό από το Ιδρυμα Καταπολέμησης της Διαφθοράς, το οποίο χρηματοδοτείται από χορηγούς).
Εκείνη την εποχή, ο Ναβάλνι ήταν ένας blogger ακτιβιστής που αγόραζε μετοχές σε εταιρείες ελεγχόμενες από το κράτος για να έχει πρόσβαση σε οικονομικές εκθέσεις και να αποκαλύπτει τη διαφθορά, αλλά την εποχή, που δηλητηριάστηκε, είχε πλέον εξελιχθεί σε πραγματική απειλή για τον Πούτιν, προσελκύοντας τεράστια πλήθη σε συγκεντρώσεις του κόμματός του «Ρωσία του Μέλλοντος».
Η Πέβτσικ γνωρίζει καλά ότι το έργο της αποκάλυψης της διαφθοράς στη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένης της τεράστιας μυστικής περιουσίας του Πούτιν, την βάζει στο στόχαστρο των δολοφόνων που χρησιμοποιεί ο ρώσος πρόεδρος –αλλά, όπως και το αφεντικό της, παραμένει αισιόδοξη: «Εχω την καλύτερη δουλειά στον κόσμο», επιμένει. «Εντάξει, είναι λίγο επικίνδυνη, αλλά η ανταμοιβή είναι τεράστια. Καθημερινά αισθάνομαι την υποστήριξη πάρα πολλών ανθρώπων, η θυσία δεν είναι πολύ μεγάλη», λέει.
Ωστόσο, δεν μπορεί να επιστρέψει στη Ρωσία επειδή το Κρεμλίνο την θεωρεί κατάσκοπο της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών MI6, που οργάνωσε την απόπειρα δολοφονίας του Ναβάλνι για να δυσφημήσει το καθεστώς. Μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ Λονδίνου και Βίλνιους, στη Λιθουανία. Πώς προστατεύει τον εαυτό της;
«Δεν παίρνω καμία προφύλαξη, πραγματικά», απαντάει στην Telegraph. «Μερικές φορές, όταν κάτι είναι τρομακτικό και επικίνδυνο, είναι δυνατό να επιλέξεις να μην φοβάσαι. Δεν σημαίνει ότι αγνοώ το γεγονός ότι κινδυνεύω, αλλά πήρα την απόφαση να μην φοβάμαι», λέει και προσθέτει: «Αν κάτι είναι τρομακτικό, δεν χρειάζεται πάντα να τρέχεις και να κρύβεσαι και να λυπάσαι τον εαυτό σου· μερικές φορές μπορείς να σηκωθείς και να πεις, “Εντάξει, είμαι σε μια επικίνδυνη κατάσταση, θα το αντιμετωπίσω και δεν θα το αφήσω να με επηρεάσει”. Αυτή είναι η απόφαση που παίρνω κάθε μέρα όταν νιώθω ότι κινδυνεύω».
Πιστεύει ότι ο Ρομάν Αμπράμοβιτς έπεσε επίσης πρόσφατα θύμα δηλητηρίασης, όπως ισχυρίστηκε; «Ο Πούτιν διέταξε τη δηλητηρίαση ενός ποιητή με Νόβιτσοκ, δεν υπάρχει λογική εκεί, οπότε φυσικά θα μπορούσε να έχει δηλητηριαστεί και ο Αμπράμοβιτς», απαντάει και προσθέτει: «Ανεξάρτητα από αυτό, όμως, κατάφερε να ξεγελάσει ολόκληρο τον κόσμο [δηλώνοντας ότι είναι απεσταλμένος για ειρήνη] και πραγματικά δεν μου αρέσει. Πώς μπορεί να ξεγελαστεί τόσο εύκολα ο κόσμος; Είναι δεξιοτέχνης στο να καθαρίζει τη φήμη του· είναι καλύτερος από οποιονδήποτε άλλον στον κόσμο», τονίζει.
Η Πέβτσικ αναφέρεται και στην αγορά της Τσέλσι από τον Αμπράμοβιτς: «Αυτός ο τύπος, που ήταν κυβερνήτης μιας περιφέρειας στη Σιβηρία και χορηγός της οικογένειας του Πούτιν, φτάνει στο Ηνωμένο Βασίλειο, αγοράζει την Τσέλσι και είναι ξαφνικά νόμιμος επιχειρηματίας; Ταρακουνήσαμε τον κόσμο και είπαμε μην τον εμπιστεύεστε, είναι το πορτοφόλι του Πούτιν. Τότε ο κόσμος ενεπλάκη και του επιβλήθηκαν κυρώσεις. Τώρα κάνει ξανά θέμα την Τσέλσι, κάνει αυτές τις ειρηνευτικές συνομιλίες κι εγώ λέω, απλώς, να έχετε υπόψη σας ότι επί 25 χρόνια υποστηρίζει οικονομικά το καθεστώς του Πούτιν και τώρα, για κάποιο λόγο, είναι σαν να έχουν οι άνθρωποι “μνήμη χρυσόψαρου”. Τα έχουν ξεχάσει όλα αυτά», λέει.
Ξαναφέρνοντας τέλος τη συζήτηση στο ντοκιμαντέρ, η Πέβτσικ συνοψίζει γιατί θέλει να το δει ο κόσμος: «Είναι πολύ σημαντικό γιατί δείχνει ότι δεν είναι σαν τον Πούτιν όλοι οι Ρώσοι», παρατηρεί. «Υπάρχουν διάφορα είδη Ρώσων, είναι cool και αστείοι και φιλικοί και έχει ενδιαφέρον να μιλήσεις μαζί τους, είναι όπως όλοι οι άλλοι. Οι Ρώσοι δεν είναι κακοί, δεν υποστηρίζουμε όλοι τον πόλεμο και δεν μισούμε τους Ουκρανούς», τονίζει. Και προσθέτει ότι το ντοκιμαντέρ «δείχνει το πραγματικό, όμορφο πρόσωπο του ρωσικού λαού και της Ρωσίας, και ότι υπάρχει μια ρεαλιστική εναλλακτική στον Πούτιν».