Το παράδειγμα της Τήνου είναι χαρακτηριστικό. Στα 200 τετραγωνικά χιλιόμετρα του νησιού υπάρχουν 750 ξωκλήσια. Και στη Σκόπελο, μόνο μέσα στον οικισμό της Χώρας υπάρχουν 123 ασβεστωμένα εκκλησάκια, πακτωμένα ανάμεσα στα σπίτια. Ξωκλήσια, όμως, βρίσκεις παντού στην ελληνική ύπαιθρο, μακριά από τον θόρυβο και την πολυκοσμία.
Είναι χτισμένα από απλούς ανθρώπους, χωρίς σχέδια ή άδειες, λιτά και ενταγμένα απόλυτα στο τοπίο των νησιών και της ενδοχώρας γιατί έχουν φτιαχτεί με υλικά που υπάρχουν γύρω τους. Συχνά για να τα φτάσεις χρειάζεται να διαβείς δύσβατα μονοπάτια. Μέσα σε δάση ή στην κορυφή ενός βουνού, σκαρφαλωμένα πάνω σε βράχους και στην άκρη ενός γκρεμού, είναι η γέφυρα ανάμεσα στο γήινο και το θείο, στη φύση και το υπέρλογο.
Εξωτερικά είναι πάντα επηρεασμένα από το περιβάλλον τους. Οι καμπύλες, οι εκτυφλωτικά λευκοί τοίχοι, τα μπλε παραθυράκια και μερικές φορές οι γαλάζιοι τρούλοι χαρακτηρίζουν τα ξωκλήσια των νησιών, ενώ στα ορεινά μέρη η μορφή τους είναι πιο αυστηρή, καθώς είναι χτισμένα με πέτρα και έχουν σκεπή με κεραμίδια ή σχιστόλιθους.
Το λιτό και συχνά φθαρμένο εσωτερικό τους, προστατεύει, γαληνεύει, παρηγορεί, προσφέρει τον κατάλληλο χώρο για προσευχή και περισυλλογή.
Για εμάς τους Ελληνες, τα ξωκλήσια είναι αναπόσπαστο κομμάτι της παράδοσής μας, σε κάθε τόπο, εξάλλου, οι πιστοί, τα τιμούν και τα φροντίζουν συνεχώς. Ωστόσο, τα ξωκλήσια γοητεύουν θρησκευόμενους και μη, γίνονται προορισμός ακόμα και για ξένους επισκέπτες.
«Δεν είμαι θρησκευόμενη. Δεν μου αρέσει η υποκρισία, οι περίεργες ενδυμασίες, το εμπορικό στοιχείο, το γεγονός ότι θα μπορούσα να είχα έναν τρομερό θάνατο επειδή αγαπούσα ένα συγκεκριμένο άτομο», γράφει η Χάνα Τζέιν Πάρκινσον στον Guardian, εισάγοντάς μας σε ένα κείμενο με το οποίο υμνεί τα ελληνικά ξωκλήσια.
Υπάρχουν, ωστόσο δύο τομείς της θρησκευτικής πίστης τους οποίους ζηλεύει, αναφέρει η αρθρογράφος της βρετανικής εφημερίδας. Ο πρώτος είναι η δύναμη της θέλησης, που πρέπει να έχει κανείς για να πιστεύει. Και ο δεύτερος είναι η αρχιτεκτονική. Τα όμορφα παράθυρα με τα βιτρό, οι πανύψηλοι θόλοι, οι χρυσοί και τιρκουάζ μιναρέδες, οι μεγαλοπρεπείς τρούλοι και όλα τα υπόλοιπα, είναι στοιχεία, που συχνά λείπουν από τα κοσμικά κτίρια.
«Είναι σαν να έχουν κλέψει οι θρησκείες όλα τα καλά κτίρια», γράφει η Πάρκινσον. Και θυμάται ότι έκανε για πρώτη φορά αυτή τη σκέψη, έφηβη, καθώς περιπλανιόταν στον επιβλητικό καθεδρικό ναό της Σιένα, με τις εναλλασσόμενες ρίγες από λευκό και μαύρο μάρμαρο στους τοίχους, τις τεράστιες ημικυκλικές αψίδες, τα εντυπωσιακά βιτρό του Ντούτσιο και τα ανεκτίμητης αξίας έργα του Ντονατέλο και του Μικελάντζελο.
Εκτοτε η βρετανή δημοσιογράφος έχει επισκεφτεί πολλά πανέμορφα κτίρια, όλων των δογμάτων, θαυμάζοντας πάντα την εκπληκτική ομορφιά και την αρχιτεκτονική τους δημιουργικότητα. (Δεν παραλείπει μάλιστα να μας δώσει ένα ταξιδιωτικό tip: Πράγα.) Αλλά ακόμη περισσότερο από το μεγαλείο, της αρέσουν τα μικροσκοπικά παρεκκλήσια, που μοιάζουν με μινιατούρες. «Τα λατρεύω ιδιαίτερα όταν εμφανίζονται ξαφνικά σε τυχαία σημεία, εκτός δρόμου, σαν να έχουν μόλις φυτρώσει από τη γη», γράφει.
Αυτά τα παρεκκλήσια είναι πάντα ανοιχτά. Χωράνε, το πολύ, τέσσερα άτομα. Συχνά είναι άδεια. Και όταν εισέρχεσαι είναι σαν να μπαίνεις σε μια μικρή μήτρα ντυμένη με φύλλα χρυσού, γράφει υμνητικά. Ενα από τα μικρότερα παρεκκλήσια, που επισκέφτηκε ποτέ, βρίσκεται στην Κάλυμνο: «Ενα ορθόδοξο ξωκλήσι, μέσα στο οποίο, αν άπλωνα τα χέρια μου, θα μπορούσα να αγγίξω σχεδόν τους απέναντι τοίχους. Οι μόνοι ήχοι ήταν το τρίξιμο που έκαναν οι παλιοί μεντεσέδες στην πόρτα και τα στασίδια, τα βήματα και η αναπνοή σου. Υπήρχε μια υπερβολική αίσθηση ασφάλειας», γράφει η Πάρκινσον.
«Η θρησκευτική εμπειρία αυτού του είδους με ενδιαφέρει και τη χαίρομαι» σημειώνει αντιπαραβάλλοντάς τη με τον φανταχτερό καπνό του θυμιατίσματος και το διαπεραστικό κάλεσμα για προσευχή στις 5 η ώρα το πρωί. Υπάρχει κάτι υπέροχο, λέει, στο ότι καμία κοινότητα δεν είναι πολύ μικρή για να έχει τον δικό της τόπο γαλήνης.
«Θα σας συμβούλευα», γράφει τελειώνοντας, «να αναζητήσετε ένα ξωκλήσι, για την εμπειρία αυτής της ήσυχης, ατομικής ευχαρίστησης». Αλλά δεν θέλει να το κάνει. Αντ’ αυτού, εύχεται στους αναγνώστες να συναντήσουν τυχαία κάποιο ξωκλήσι εκεί που δεν θα το περιμένουν.
Και τότε, καθώς θα βρίσκονται στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή, να ανακαλύψουν τη χαρά ενός μικρού πράγματος.