Τον Ιούλιο του 1988, οι Ηνωμένες Πολιτείες βίωναν το πιο ζεστό καλοκαίρι από ποτέ. Η γη «σιγόβραζε», οι κάτοικοι των πόλεων έτρεχαν στις παραλίες, η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος ήταν υψηλότερη από ποτέ με τα κλιματιστικά να δουλεύουν στο φουλ και με αποτέλεσμα τις συνεχείς διακοπές, οι αυτοκινητόδρομοι ήταν γεμάτοι με οχήματα που είχαν πάρει φωτιά από υπερθέρμανση, και τα παγωτά έλιωναν πριν προλάβεις να τα φας, γράφει η Ζάρια Γκόρβιτ στο BBC.
Αλλά συνέβη και κάτι άλλο: Το 1988 ήταν επίσης μια χρονιά με ρεκόρ περιστατικών βίας. Καταγράφηκαν συνολικά περί τα 1.560.000 δολοφονιών, βιασμών, ένοπλων ληστειών και επιθέσεων, πράγμα που προκαλεί ερωτηματικά για το αν υπάρχει πραγματικά σχέση μεταξύ καιρού και βίας.
Υποψίες ότι ο καύσωνας μπορεί να αλλάξει τη συμπεριφορά μας υπάρχουν, πάντως, εδώ και αιώνες. Το μακρινό 1594, στους «Δύο Αρχοντες από τη Βερόνα» (στο οποίο δύο φίλοι εγκρίνουν τον βιασμό), ο Σαίξπηρ έγραψε «τρελό αίμα αναδεύοντας» αναφερόμενος στην αφόρητη ζέστη ενός καλοκαιριού στη Βερόνα.
Οι πρώτες έρευνες για το φαινόμενο εμφανίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα, συμπίπτοντας με τις πρώτες αξιόπιστες στατιστικές εγκλημάτων. Σύμφωνα με μια μελέτη, οι εγκληματικές πράξεις κατά ανθρώπων τείνουν να κορυφώνονται τους καλοκαιρινούς μήνες, ενώ οι κλοπές είναι πιο συνηθισμένες τον χειμώνα.
Χρόνο με τον χρόνο τα στοιχεία συσσωρεύονται
Κάθε χρόνο, καθώς ο υδράργυρος ανεβαίνει, υφιστάμεθα μια συλλογική μεταμόρφωση, γράφει η Ζάρια Γκόρβιτ στο BBC. Μερικά συμπτώματα είναι σχετικά ανώδυνα: οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να αρχίσουν να κορνάρουν όταν είναι κολλημένοι στην κίνηση, η αστυνομία παρατηρεί μια αύξηση παράνομων συμπεριφορών, ενώ είναι λιγότερο πιθανό να προσφέρουμε βοήθεια σε ξένους…
Ωστόσο υπάρχουν και πιο ανησυχητικά φαινόμενα. Το παγκόσμιο κύμα καύσωνα του 2018, το οποίο προκάλεσε εκτεταμένες ξηρασίες και ασυνήθιστα υψηλό αριθμό πυρκαγιών στην Αρκτική, οδήγησε ταράνδους στις παραλίες της Φινλανδίας, και εξαιτίας του συρρικνώθηκε ένα παγωμένο βουνό στη Σουηδία, συσχετίστηκε επίσης με κάποια ανησυχητικά εγκληματικά περιστατικά. Σύμφωνα με το BBC, στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπήρξε ένας αριθμός ρεκόρ 999 κλήσεων για βοήθεια, με έναν αστυνομικό να σχολιάζει ότι το κοινό αντιδρά «πολύ παράξενα» σε τέτοιου είδους καιρικές συνθήκες. Σε ορισμένες περιοχές, μάλιστα, η αστυνομία ανέφερε ότι οι κλήσεις αυξήθηκαν κατά 40%.
Φυσικά, υπάρχουν πολλές εναλλακτικές εξηγήσεις για τα μεμονωμένα περιστατικά. Αλλά ο συσχετισμός φαίνεται να υποστηρίζεται από σοβαρές ακαδημαϊκές έρευνες σε όλο τον κόσμο.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μεταξύ Απριλίου 2010 και 2018, στους 20 βαθμούς Κελσίου, σημειώθηκαν 14% πιο βίαια εγκλήματα από ό,τι στους 10 βαθμούς, και στο Μεξικό υπάρχει πιο οργανωμένο έγκλημα όταν κάνει ζέστη, πράγμα που κάνει ορισμένους επιτήμονες να υποθέτουν ότι ο καύσωνας δημιουργεί μια «προδιάθεση για βία». Στη Νότια Αφρική, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι, για κάθε βαθμό αύξησης της θερμοκρασίας, υπάρχει αύξηση του αριθμού των δολοφονιών κατά 1,5%. Στην Ελλάδα, μια μελέτη διαπίστωσε ότι σε 137 ανθρωποκτονίες που αναφέρθηκαν σε μια συγκεκριμένη περιοχή, πάνω από το 30% συνέβησαν ημέρες με μέση θερμοκρασία μεγαλύτερη των 25 βαθμών Κελσίου.
Παρόμοια μοτίβα με βίαια εγκλήματα και καύσωνα έχουν παρατηρηθεί σε πολλές άλλες χώρες και ο συσχετισμός έχει αποδειχθεί σε εκατοντάδες επιστημονικές μελέτες.
Οι εξεγέρσεις γίνονται το καλοκαίρι
Σε μια μελέτη, επιστήμονες ερεύνησαν εξεγέρσεις και συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο μεταξύ 1791 και 1880 και διαπίστωσαν ότι σε συντριπτική πλειοψηφία συνέβησαν μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου. Για παράδειγμα στην Ευρώπη ήταν πιο πιθανό να συμβούν τον Ιούλιο ενώ στη Νότια Αμερική τον Ιανουάριο. Πιο πρόσφατες μελέτες, εξάλλου, επιβεβαιώνουν τη σχέση μεταξύ κοινωνικών κινημάτων και καιρικών συνθηκών.
Μια ανάλυση περισσότερων από 7.000 γεγονότων σε διάστημα 36 ετών διαπίστωσε ότι συνέβησαν σε πιο ζεστές ημέρες, και καθώς η θερμοκρασία ανέβαινε, ήταν πιθανότερο να γίνουν πιο βίαια. Θέλετε ένα σύγχρονο παράδειγμα; Μόλις πρόσφατα, στην πιο καυτή εβδομάδα από τότε που η Ολλανδία άρχισε να κρατάει στοιχεία, ξέσπασαν ταραχές σε δυο γειτονιές της Ουτρέχτης, όπου μένουν οικογένειες μεταναστών: ένα κτίριο πήρε φωτιά, μολότοφ ρίχτηκαν σε αστυνομικούς και 27 άτομα συνελήφθησαν.
Προφανώς αδικίες και άλλα αίτια για κοινωνική αναταραχή μπορεί να συμβαίνουν όλο τον χρόνο, φαίνεται, όμως, ότι είναι πολύ πιο πιθανό να προκληθούν αντιδράσεις όταν κάνει ζέστη.
Αλλά «υπάρχει ένας περιορισμός», ισχυρίζεται ο Τρέβορ Χάρλεϊ, ομότιμος καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νταντί. «Η σχέση μεταξύ καύσωνα και ταραχών έχει σχήμα U. Οταν έχει πολλή ζέστη ή υγρασία, οι άνθρωποι δεν κάνουν τίποτα γιατί είναι πολύ άβολο να κινηθούν», λέει.
Τέλος, οι εξωτερικές συνθήκες επηρεάζουν επίσης τη συχνότητα των αυτοτραυματισμών. Μια ανάλυση 1.320.148 αυτοκτονιών σε 12 χώρες συσχετίζει τις υψηλότερες θερμοκρασίες με αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας γενικά, σχέση που ήταν ιδιαίτερα ξεκάθαρη σε δυτικές χώρες και στη Νότια Αφρική. Συνολικά, ο υψηλότερος κίνδυνος εμφανίστηκε στους 27 βαθμούς Κελσίου. Έρευνες στην Αυστραλία διαπίστωσαν, επιπλέον, μια αυξητική τάση στις εισαγωγές σε νοσοκομεία σε αυτή την θερμοκρασία, που αυξάνονται σε ποσοστό 7,3% κατά τη διάρκεια κυμάτων καύσωνα.
Η ζέστη επηρεάζει τον εγκέφαλό μας
Το γιατί ο καιρός έχει τόσο μεγάλη επιρροή στη συμπεριφορά μας αποτελεί μυστήριο, καθώς, όμως, ο πλανήτης θερμαίνεται όλο και περισσότερο, οι επιστήμονες αγωνίζονται να βρουν κάποιες απαντήσεις.
Μία από τις πιο προφανείς εξηγήσεις είναι ότι ο ζεστός και πνιγηρός καιρός είναι δυσάρεστος, κάτι που χειροτερεύει συλλογικά τη διάθεσή μας και οδηγεί σε κακές συμπεριφορές. Υπάρχουν πολλές αποδείξεις ότι οι υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν περισσότερο θυμό και άγχος, και λιγότερη χαρά. Όταν κάνει ζέστη, οι δημοσιογράφοι είναι πιο επιρρεπείς στη χρήση αρνητικής γλώσσας και οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να απεργήσουν και να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους.
Η άποψη υποστηρίζεται περαιτέρω από την ανακάλυψη ότι ο καιρός είναι σε θέση να διεισδύσει στον εγκέφαλό μας αλλάζοντας τη βιολογία του. Το 2017, επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η θερμοκρασία περιβάλλοντος στη Φινλανδία είχε σχέση με την ποσότητα της σεροτονίνης -χημική ουσία του εγκεφάλου που ρυθμίζει το άγχος, την ευτυχία και τη διάθεσή μας συνολικά- που κυκλοφορούσε στο αίμα υγιών εθελοντών και παραβατικών ανθρώπων με βίαιη συμπεριφορά. Βρήκαν επίσης μια ισχυρή σχέση μεταξύ αυτού του μέτρου και του μηνιαίου ποσοστού βίαιων εγκλημάτων. Αυτό σημαίνει ότι η θερμοκρασία αλλάζει τα επίπεδα σεροτονίνης, τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν τα επίπεδα επιθετικότητας.
Μια άλλη άποψη είναι ότι ο ζεστός καιρός αυξάνει τα επίπεδα τεστοστερόνης, πράγμα που μας κάνει πιο επιθετικούς – και θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει εν μέρει γιατί, καθώς οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν, υπάρχει μια αύξηση στην συχνότητα περιστατικών σεξουαλικής και ενδοοικογενειακής βίας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το καλοκαίρι υπάρχει 12% περισσότερη «βία σε συντρόφους», σε σχέση με τον χειμώνα, η οποία περιλαμβάνει σωματική, σεξουαλική και συναισθηματική κακοποίηση.
Ωστόσο, υπάρχουν πολλές εναλλακτικές εξηγήσεις. Ένα σημαντικό ζήτημα είναι ότι οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες βασίζονται στη συσχέτιση της θερμοκρασίας με το έγκλημα, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το ένα επηρεάζει άμεσα το άλλο. Όταν ο ήλιος λάμπει, ζούμε σε έναν πολύ διαφορετικό κόσμο, διασκεδάζουμε σε μέρη γεμάτα κόσμο, το αλκοόλ είναι κοινωνικά αποδεκτό κατά τη διάρκεια της ημέρας, και γενικά είμαστε πιο δραστήριοι.
Μπορούν άραγε αυτές οι καλοκαιρινές δραστηριότητες, οι οποίες μας φέρνουν σε επαφή με άλλους ανθρώπους και αυξάνουν τα συναισθήματά μας, να καθορίζουν τη συμπεριφορά μας όταν έχει καύσωνα;
Κλιματική αλλαγή και ανθρώπινες συμπεριφορές
«Είναι δύσκολο να διαχωριστούν αυτά τα πράγματα, επειδή πάνε πάντα μαζί», λέει ο ψυχολόγος Τρέβορ Χάρλεϊ, «Τα ποσοστά αυτοκτονίας, για παράδειγμα, αυξάνονται όταν κάνει ζέστη και έξω υπάρχουν περισσότερα μέσα για να αυτοκτονήσει κάποιος … Αλλά διαφέρουν πάρα πολύ από το ένα μέρος στο άλλο. Η Ρωσία έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά, πράγμα που ίσως έχει να κάνει με τα υψηλά επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ, παρά με τον καιρό».
Η πανδημία Covid-19 θα μπορούσε να δώσει κάποιες απαντήσεις, επειδή από τότε που εμφανίστηκε, πολλές από τις συνηθισμένες καλοκαιρινές μας δραστηριότητες είναι πλέον αδύνατες. Εχει, άλλωστε, ήδη αποδειχθεί ότι είναι ένα φυσικό πείραμα για μια σειρά από επείγοντα ερωτήματα, όπως τι συμβαίνει όταν μειώνονται δραματικά τα ταξίδια μεγάλων αποστάσεων ή πώς αντιδρούν οι φάλαινες όταν οι ωκεανοί γίνονται λιγότερο θορυβώδεις, οπότε ποιος ξέρει, ίσως αποδειχθεί και το αν η βία συνδέεται πραγματικά με τις καλοκαιρινές απολαύσεις ή απλώς με τη ζέστη. (Διαβάστε περισσότερα για το πώς η Covid-19 έχει αποδειχθεί ότι είναι ένα «μαζικό πείραμα» για το κλίμα.)
Ανεξάρτητα πάντως από το τι προκαλεί η σχέση καιρού και ανθρώπινης συμπεριφοράς, υπάρχουν κάποιες δυσάρεστες συνέπειες για το μέλλον. Καθώς έχουν αρχίσει οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, οι επιστήμονες προβλέπουν ότι μια αύξηση 2 βαθμών Κελσίου στη μέση παγκόσμια θερμοκρασία θα μπορούσε να αυξήσει περισσότερο από 3% το ποσοστό των βίαιων εγκλημάτων σε εύκρατες περιοχές όπως η Δυτική Ευρώπη.
Προς το παρόν, όπως αναφέρει έκθεση του ΟΗΕ πολλοί ειδικοί προβλέπουν αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από 3 βαθμούς Κελσίου, ακόμη και αν τηρηθούν όλες οι τρέχουσες δεσμεύσεις μας για το κλίμα.
Οπότε, αν και παραμένει μυστήριο το γιατί μας επηρεάζει ο καιρός, καλό θα ήταν να προετοιμαστούμε για όσα έρχονται.