Συχνά οι πατεράδες στη φυλή Ακα της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας φροντίζουν τα παιδιά τους, ενώ οι μανάδες πάνε για κυνήγι. Καθαρίζουν και παίζουν με τα μωρά τους, και γενικά περνούν περισσότερο χρόνο μαζί τους από ό,τι οι πατέρες σε οποιαδήποτε άλλη κοινωνία. Χάρη στην αφοσίωσή τους, λοιπόν, έχουν κερδίσει τον τίτλο των «καλύτερων μπαμπάδων του κόσμου» κάτι που στην πραγματικότητα είναι κάπως ειρωνικό δεδομένου ότι οι Ακα έχουν αυστηρά ισότιμες σχέσεις μεταξύ τους και αποφεύγουν τις βαθμολογήσεις.
Παρ ‘όλα αυτά, δείχνει πόσο πολύ έχει αλλάξει η άποψη για το τι είναι «καλός πατέρας» με την πάροδο του χρόνου. Σήμερα, θαυμάζει κανείς τους μπαμπάδες –και είναι πολλοί- που είναι ευαίσθητοι, φροντίζουν τα παιδιά τους και συμμετέχουν στο μεγάλωμά τους ενεργά. Παράλληλα, αυξάνονται οι έρευνες, που μας δείχνουν πώς μπορούν να διαμορφώσουν τη ζωή των παιδιών τους από την αρχή, αμφισβητώντας τις συμβατικές ιδέες για τη γονεϊκότητα και το φύλο.
Και είναι εντυπωσιακό, γράφει το BBC, δεδομένου ότι μέχρι τη δεκαετία του 1970 ο ρόλος του πατέρα στην ανάπτυξη των παιδιών του δεν είχε μελετηθεί καθόλου. Η πιο σημαντική συμβολή του θεωρήθηκε ότι ήταν η οικονομική στήριξη της μητέρας, η οποία με τη σειρά της ήταν συναισθηματική άγκυρα για το παιδί.
«Δόθηκε μεγάλη έμφαση στο πόσο σημαντική ήταν η σχέση με τη μητέρα και ελάχιστη σε άλλες κοινωνικές σχέσεις», λέει ο Μάικλ Λαμπ, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ που μελετά τους πατέρες από τη δεκαετία του 1970, «Η πιο προφανής από αυτές ήταν η σχέση πατέρα-παιδιού, μια σχέση που θεωρήθηκε πιο σημαντική καθώς τα παιδιά μεγάλωναν, αλλά πάντα ερχόταν δεύτερη μετά τη σχέση μητέρας-παιδιού».
Οπως το θέτει, εξάλλου, η Μάριαν Μπάκερμανς-Κράνενμπουργκ από το Πανεπιστήμιο BU του Αμστερνταμ, η οποία κάνει μια σειρά μελετών σχετικά με τους νέους πατέρες και τις οικογενειακές σχέσεις: «Οι μισοί γονείς είναι πατέρες, αλλά το 99% της έρευνας για τη γονεϊκότητα επικεντρώνεται στις μητέρες».
Η σύγχρονη έρευνα, όμως, δείχνει ότι ο κοινωνικός κόσμος των παιδιών είναι πολύ πιο πλούσιος και περίπλοκος από ό, τι πιστεύαμε παλιότερα. Και δεν είναι μόνο οι μπαμπάδες που έχουν έρθει στο προσκήνιο. Παππούδες, γονείς του ίδιου φύλου, θετοί γονείς και μόνοι γονείς βοήθησαν επίσης τους ερευνητές να καταλάβουν τι είναι αυτό που πραγματικά οδηγεί στην ευημερία του παιδιού, και ότι δεν οφείλεται μόνο στη φροντίδα ενός προσώπου.
«Μέρος των επιχειρημάτων, που προσπαθώ να διατυπώσω τα τελευταία 45 χρόνια είναι ότι στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλοί σημαντικοί παράγοντες», λέει ο Λαμπ, «Αναγνωρίζουμε τις διαφορές στη σπουδαιότητά τους, αλλά πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχουν πολλές σημαντικές σχέσεις, που επηρεάζουν την ανάπτυξη των παιδιών».
Μια σειρά από πρόσφατες μελέτες δείχνουν πόσο ευέλικτοι μπορεί να είναι οι ρόλοι των γονέων. Η ψυχολόγος Ρουθ Φέλντμαν του Ισραηλινού Πανεπιστημίου Μπαρ-Ιλάν διαπίστωσε ότι, όπως και οι μητέρες, οι πατέρες βιώνουν μια ορμονική διέγερση όταν φροντίζουν τα μωρά τους, γεγονός που βοηθά στη διαδικασία της προσκόλλησης και τη δημιουργία του δεσμού. Όταν οι μπαμπάδες είναι οι κύριοι φροντιστές, οι εγκέφαλοί τους προσαρμόζονται στο έργο τους.
Η συναισθηματική εμπλοκή έχει επίσης σημασία. Τα μωρά συναισθηματικά αφοσιωμένων μπαμπάδων δείχνουν καλύτερη ψυχική ανάπτυξη ως νήπια και είναι λιγότερο πιθανό να παρουσιάσουν προβλήματα συμπεριφοράς αργότερα, σε σύγκριση με τα μωρά των οποίων οι μπαμπάδες δεν ήταν τόσο προσκολλημένοι. Τα μεγαλύτερα παιδιά ωφελούνται επίσης. Εκείνα των οποίων οι πατέρες (ή οι πατρικές φιγούρες) είναι συναισθηματικά πιο υποστηρικτικοί τείνουν να είναι πιο ικανοποιημένα από τη ζωή και να έχουν καλύτερες σχέσεις με τους δασκάλους και τα άλλα παιδιά.
«Οι παράγοντες που οδηγούν στο σχηματισμό σχέσεων είναι ακριβώς ίδιοι για τη μητέρα και τον πατέρα», λέει ο Λαμπ, «Σημασία έχει πραγματικά πόσο συναισθηματικά διαθέσιμος είναι κανείς, αν αναγνωρίζει τις ανάγκες του παιδιού, ανταποκρίνεται σε αυτές, παρέχει την άνεση και την υποστήριξη που χρειάζεται το παιδί».
Παλαιότερες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι οι μητέρες και οι πατέρες τείνουν να αλληλεπιδρούν διαφορετικά με τα μικρά παιδιά: οι μητέρες συνδέονται περισσότερο με ήπια φροντίδα, ενώ οι πατέρες συνδέονται συνήθως μέσω του παιχνιδιού. Αλλά αυτό, λέει ο Λαμπ, έχει λιγότερη σχέση με το φύλο και περισσότερο με τον καταμερισμό της φροντίδας των παιδιών.
Μελέτες με ομοφυλόφιλα ζευγάρια και μπαμπάδες, που μένουν στο σπίτι, έχουν δείξει ότι ανεξάρτητα από το φύλο, ο γονέας, που εργάζεται κατά τη διάρκεια της ημέρας και γυρίζει το βράδυ, τείνει να παίζει πιο άγρια παιχνίδια, όπως το να στριφογυρίζει το μωρό στον αέρα, ενώ ο γονέας, που φροντίζει το μωρό όλη την ημέρα, είναι πιθανό να αλληλεπιδρά μαζί του πιο ήρεμα.
Στα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια, ο γονέας που αναλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της φροντίδας κατά τη διάρκεια της ημέρας είναι συχνά η μητέρα για διάφορους κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους.
Ενας από τους λόγους έχει σχέση με τη γονική άδεια. Ενώ όλες οι χώρες του ΟΟΣΑ, εκτός από τις ΗΠΑ, παρέχουν αμειβόμενη άδεια μητρότητας, μόνον οι μισές παρέχουν αμειβόμενη άδεια πατρότητας που διαρκεί τουλάχιστον δύο μήνες. Εν τω μεταξύ, δεδομένου του διαρκούς μισθολογικού χάσματος μεταξύ των δύο φύλων, συχνά είναι οικονομικά πιο λογικό να μένουν στο σπίτι οι νέες μητέρες και όχι οι πατέρες. Σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, οι γυναίκες αμείβονται κατά μέσο όρο 13,8% λιγότερο από τους άνδρες.
Αυτό βοηθά να εξηγηθεί γιατί η γονική άδεια δεν είναι η μοναδική απάντηση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η γονική άδεια μπορεί να μοιραστεί, μόλις το 2% των ζευγαριών την παίρνει.
Στην πραγματικότητα, πάντως, ακόμη και μεταξύ των πολυσυζητημένων Ακα, οι γυναίκες αναλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής μέριμνας. Πάνε στα χωράφια και για κυνήγι με τα μωρά τους δεμένα πάνω τους σε μάρσιππο. Αλλά μέχρι στιγμής κανείς δεν τις έχει ανακηρύξει ως τις καλύτερες μητέρες του κόσμου…
Παρόλα αυτά, η έρευνα έχει δείξει ότι η συμμετοχή των μπαμπάδων στην φροντίδα των μωρών τους από την πρώτη στιγμή έχει πολλά πλεονεκτήματα. Και το παιχνίδι, ανεξάρτητα από το αν είναι «άγριο» ή «μαλακό» είναι ιδιαίτερα ωφέλιμο!