Η Μεγκ δεν είναι από βασιλική γενιά. Εδώ και λίγες μέρες, όμως, τη διακρίνει μια σπάνια κι εντυπωσιακή ομοιότητα με τη βασίλισσα Ελισάβετ B’. Η Μεγκ έχει χάσει τον πολυαγαπημένο της σύζυγο Ρόμπερτ, όπως ακριβώς η Ελισάβετ αποχαιρέτησε τον 99χρονο πρίγκιπα Φίλιππο, έχοντας διανύσει αμφότερες στο πλευρό τους μία ολόκληρη ζωή. Εξήντα πέντε χρόνια γάμου η πρώτη, εβδομήντα τρία χρόνια η δεύτερη.
Δεν είναι νούμερα αυτά, είναι τερατώδη κατορθώματα στη ζωή των ανθρώπων. Και, πάντως, είναι αριθμοί που κάνουν την απώλεια να ακούγεται –και να είναι– τρομακτική. Ειδικοί μιλούν στον βρετανικό Guardian για ιδιαιτέρως περίπλοκη κατάσταση: ένα στα δέκα ηλικιωμένα άτομα που πενθούν, διπλά από ό,τι σε άλλες ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού, βιώνουν μια ιδιότυπη, πολυδιάστατη θλίψη, κάτι που θυμίζει αρκετά διαταραχή μετατραυματικού στρες.
Πώς πονάς όταν σου αποσπούν κομμάτι από το είναι σου; Κάπως έτσι. Ισως σαν να κάνεις και εσύ ο ίδιος πρόβα θανάτου.
Το λέει ωραία η Αντι Λάνγκφορντ, κλινική διευθύντρια του Cruse, του βρετανικού φιλανθρωπικού οργανισμού για το πένθος, αξιοποιώντας ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Λουί ντε Μπερνιέρ «Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι»: δύο άνθρωποι που είναι μια ζωή μαζί, μοιάζουν με δέντρα, με ξεχωριστές τις ρίζες τους, μα τα κλαδιά αχώριστα, πλεγμένα μεταξύ τους.
Σκεφθείτε το: Είναι ο άνθρωπος που θυμάται πώς ήσουν στα 16 σου, χωρίς ρυτίδες, σακούλες κι ελαφρύ κύρτωμα στην πλάτη. Που σε έχει δει λαμπερή κι απαστράπτουσα, μα κι άρρωστη, και κατσούφα, έχει δει το πρόσωπό σου σε στιγμές που ούτε εσύ μπορείς να σε δεις. Κάποιος που σε γνωρίζει καλύτερα κι από τον καθρέφτη σου.
Δεκαετίες κοινής πορείας κάνουν τους ανθρώπους πολλές φορές να μοιάζουν με αδέλφια. Τους κάνουν να πεθαίνουν με μέρες ή μήνες διαφορά. Πόσα παραδείγματα… Δεκαετίες, με προσωπικό σημείο αναφοράς. Κι ύστερα ξυπνάς ένα πρωί και το δυάρι είναι άδειο. Σου λείπουν ακόμη και συνήθειες που αγαπούσες να μισείς, η λάθος θέση της οδοντόβουρτσας, το γύρισμα του κλειδιού στην πόρτα, ο ήχος του περπατήματος από δωμάτιο σε δωμάτιο. Η μυρωδιά του άλλου στο μαξιλάρι.
Σε εστία όπως αυτή της «Λίλιμπετ» (έτσι αποκαλούσε χαϊδευτικά την Ελισάβετ ο Φίλιππος), μπορεί να λείπει ένα αστείο κατατεθέν, μία οικεία προσφώνηση, η φωνή στην άλλη άκρη του τηλεφώνου. Το μοίρασμα ενός κοινού κώδικα που κάνει τη ζωή να μοιάζει λιγότερο έρημη. Ακόμη και η κοινή σιωπή έχει τους ήχους της. Τα vibes, τις χαρές της – με πόσους μπορείς να μείνεις ώρα σιωπηλός;
Χάνεται ένα ολόκληρο μοντέλο καθημερινότητας «δια δύο», μικρά τελετουργικά μέσα στο σπίτι, διαταράσσονται ισορροπίες στην προσωπική, ενίοτε και την κοινωνική ζωή. Εκεί είναι που επιμένουν οι ειδικοί. Η απώλεια σε περιπτώσεις όπως αυτή του Φιλίππου και της Ελισάβετ φέρνει ερημιά χωρίς αντίκρισμα. Δεν έχεις να πας μακριά, ακόμη κι αν υπάρχουν παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα. Αλλο να σ’ το λένε, άλλο να το περιμένεις κι άλλο να το ζεις.
Τι νόημα έχουν οι συνήθειες του άλλου, που είχες με τόσο κόπο υιοθετήσει; Δεν είναι εκεί για να τις απολαύσετε. Τι σκοπό έχει πια η ζωή σου; Ειδικά αν είχες τη φροντίδα του άλλου. Πόσοι είναι σε θέση να γνωρίζουν ποιος/ποια πραγματικά είσαι; Το πένθος είναι μια υπόθεση πολύ προσωπική, απείρως μοναχική. Ειδικά αν είσαι η βασίλισσα… Με τις απαγορεύσεις, τις αγκυλώσεις, τα «πρέπει» του ρόλου. Το Στέμμα δεν αγαπά τους συναισθηματισμούς.
Μην πείτε ποτέ σε ηλικιωμένο που πενθεί ότι ο άνθρωπός του έφυγε «πλήρης ημερών». Δεν ηχεί παρηγορητικά, το αντίθετο, μπορεί να τον κλειδώσει: ίσως θέλει να κλάψει τον άλλο σαν να ήταν στην πρώτη νιότη του. Μην του τονίσετε ποτέ ότι ο θάνατος ήλθε να τον ανακουφίσει από την αρρώστια του συντρόφου, ένα αδιέξοδο. Το θετικό πρόσημο θα τον γεμίσει τύψεις. Μόνο εύκολη δεν είναι αυτή η ιστορία. Μεγάλοι άνθρωποι, ενίοτε με προβλήματα υγείας, χωρίς πολλές κοινωνικές επαφές. Είναι κι ο κορονοϊός που κάνει τα πράγματα χειρότερα…
«Ηταν η δύναμή μου όλα αυτά τα χρόνια», είχε δηλώσει η Ελισάβετ στην πλατινένια επέτειό τους με τον Φίλιππο –τα 70 χρόνια κοινής πορείας, με αφετηρία την 20ή Νοεμβρίου του 1947, στο αβαείο του Γουεστμίνστερ. Η αφοπλιστική –για την ειλικρίνεια αλλά και τη σπανιότητά της– δήλωση της βασίλισσας μπορεί να δώσει την ένταση των στιγμών. Και το Στέμμα, άνθρωπος είναι.