Είναι στην ανθρώπινη φύση να δημιουργεί προσδοκίες. Πολλές φορές στρεβλώνουμε την πραγματικότητα, καταλαβαίνουμε άλλα από αυτά που ακούμε και διαβάζουμε. Η ελπίδα για ζωή, όταν κάποιος διαγνωστεί με καρκίνο, δημιουργεί τις πιο ελπιδοφόρες ψευδαισθήσεις, ακόμη και στα πιο απαισιόδοξα άτομα.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που, δυστυχώς, η θεραπεία του καρκίνου δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις και οι ασθένειες είναι αλληλένδετες και κρύβουν πολλές εκπλήξεις. Για παράδειγμα, «ο ιός του HIV είναι αυτός που μας έχει δώσει την ιδέα και τα εργαλεία για να την πιο σύγχρονη θεραπεία του καρκίνου που υπάρχει σήμερα», λέει στο Protagon ο Κωνσταντίνος Συρίγος, καθηγητής Παθολογίας και Ογκολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και επισκέπτης καθηγητής Ογκολογίας Θώρακος στο Πανεπιστήμιο του Yale στις ΗΠΑ.
Ποιος θα πίστευε πώς ένας σεξουαλικά μεταδιδόμενος ιός, για τον οποίο δεν υπάρχει θεραπεία, θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση του καρκίνου. «Σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουμε μέχρι σήμερα, το μέλλον στις θεραπείες του καρκίνου είναι τα κύτταρα που ονομάζονται CAR T. Την ιδέα την πήραμε από τον ιό HIV».
Ο τρόπος με τον οποίο ο ιός HIV «προσδένεται» πάνω στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος του ανθρώπου και τα καταστρέφει, ήταν αρκετός για να δημιουργήσουν οι ειδικοί ένα κύτταρο – δούρειο ίππο που σκοτώνει τον καρκίνο. Αυτό που κατάφεραν με τα κύτταρα CAR T, είναι να παίρνουν αίμα από τον ασθενή, να απομονώνουν συγκεκριμένου τύπου λεμφοκύτταρα, να βάζουν μέσα τους έναν αδρανοποιημένο ιό. Αυτός με τη σειρά του να δημιουργεί στην επιφάνεια του κυττάρου ένα αντίσωμα το οποίο λειτουργεί ως όπλο που στοχεύει αποκλειστικά τα καρκινικά κύτταρα. Αφού πολλαπλασιαστεί στο εργαστήριο, τον επανεισαγάγουν στον οργανισμό με ένεση και τα κύτταρα αυτά πλέον μπορούν να μολύνουν μέχρι θανάτου όλα τα καρκινικά κύτταρα, αφήνοντας τελείως ανέπαφα όλα τα υγιή.
Εφαρμόζεται στην Ελλάδα
Η μέθοδος αυτή δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Στην Ελλάδα δύο δημόσια νοσοκομεία, το Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» και το «Παπανικολάου» στη Θεσσαλονίκη, βρίσκονται κοντά στη διαδικασία της πιστοποίησης από τις αρμόδιες αρχές για τη χορήγηση CAR-Τ κυτταρικών θεραπειών σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες ασθενείς. Αδεια για αυτόλογες μεταμοσχεύσεις (δηλαδή από κύτταρα του ίδιου του ασθενή, όχι από άλλων) έχει και το Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», γεγονός που του δίνει «προβάδισμα» έναντι άλλων νοσοκομείων του Λεκανοπεδίου στη χορήγηση CAR-Τ για αιματολογικούς καρκίνους και συμπαγείς όγκους στο μέλλον.
«Σήμερα τα CAR T-λεμφοκύτταρα έχουν δείξει θεαματική αποτελεσματικότητα στους αιματολογικούς καρκίνους. Και τώρα θα ξεκινήσουμε τις κλινικές δοκιμές στο μεσοθηλίωμα, έναν σπάνιο και επιθετικό συμπαγή όγκο, που συχνότερα προσβάλει τον θώρακα και τους πνεύμονες», εξηγεί ο κ. Συρίγος.
Οπως διευκρινίζει ο ίδιος «στους αιματολογικούς καρκίνους η θεραπεία αυτή φέρεται να είναι ό,τι πιο αποτελεσματικό έχει υπάρξει μέχρι σήμερα. Στους συμπαγείς όγκους όμως, δεν έχει εξελιχθεί τόσο, διότι τα CAR –T που δημιουργούμε, δεν μπορούν να ξεχωρίσουν καλά τα καρκινικά από τα υγιή κύτταρα και ενδέχεται να εξαπολύσουν λάθος επίθεση και να καταστρέψουν ιστούς και όργανα. Δηλαδή να σκοτώσουν αντί να θεραπεύσουν».
Ο ίδιος και η ομάδα του αναμένεται σύντομα να ξεκινήσουν, με πάσα επιστημονική επιφύλαξη, τις κλινικές δοκιμές στο νοσοκομείο «Σωτηρία» για την αντιμετώπιση του μεσοθηλιώματος.
Η θεραπεία αυτή είναι αποτελεσματική επειδή έχει ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό πλεονέκτημα. Ξεπερνά τον «ύφαλο» της ετερογένειας, δηλαδή των εκατοντάδων διαφορετικών κυττάρων και «υποδιαιρέσεων» που συνθέτουν τελικά έναν κακοήθη όγκο.
«Κάποτε πιστεύαμε ότι ο καρκινικός όγκος έχει πολλά αντίγραφα ενός κυττάρου. Σήμερα γνωρίζουμε ότι δεν ισχύει αυτό. Ο όγκος απαρτίζεται από πολλά διαφορετικά κύτταρα, τα οποία ανήκουν σε διαφορετικές “οικογένειες”. Κάθε κύτταρο-“μητέρα” γεννά πολλά κύτταρα-“κλώνους”. Συνεπώς ο καρκίνος είναι μια πολυκλωνική νόσος που διακρίνεται από μεγάλη ετερογένεια. Πρέπει να κατανοήσουμε βαθύτερα την ετερογένεια του καρκίνου για να μπορέσουμε να τον αντιμετωπίσουμε. Και η ετερογένεια του καρκίνου είναι μια κλασσική περίπτωση επαλήθευσης του νόμου του Δαρβίνου περί επικράτησης του ισχυρότερου. Ενώ μπορεί να έχουμε ένα πολύ καλό φάρμακο που θα εξοντώσει κάποιους κλώνους, κάποιοι άλλοι κλώνοι πιο ισχυροί θα επιβιώσουν. Κι έτσι ο καρκίνος γίνεται επιθετικότερος και συνήθως καταλήγουμε στο σημείο όπου οι διαθέσιμες θεραπείες δεν είναι πια αποτελεσματικές», εξηγεί ο κ. Συρίγος.
Ανοσοθεραπεία πριν το χειρουργείο
Μάλιστα, το θέμα συζητήθηκε και σε ένα από τα μεγαλύτερα ογκολογικά συνέδρια της Ευρώπης, στις εργασίες του οποίου συμμετείχε ο έλληνας καθηγητής. Στο πρόσφατο συνέδριο ανοσο-ογκολογίας «ESMO IO», της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Παθολογικής Ογκολογίας (ESMO). «Οι νέες ανοσοθεραπείες είναι πολλά υποσχόμενες, αλλά ως προς το αποτέλεσμα μας έχουν απογοητεύσει, καθώς λόγω της ετερογένειας αντιμετωπίζουν μόνο το 25% των ασθενών, ενώ στις κλινικές δοκιμές που γίνονται σε τρωκτικά, η αποτελεσματικότητά τους φτάνει στο 95%».
Αυτό σημαίνει ότι αν κάποιος πάρει μία θεραπεία, τα καινούργια φάρμακα θα καταφέρουν να αντιμετωπίσουν έναν, δύο ή τρεις κλώνους, όμως από τους υπόλοιπους, ο πιο επιθετικός και ο πιο κακός θα επικρατήσει. Ωστόσο, η χρήση της φαίνεται να επεκτείνεται στο μέλλον, να διαφοροποιείται και να βοηθά με τελείως διαφορετικό τρόπο. Δηλαδή να δίνεται στους ασθενείς και πριν και μετά από το χειρουργείο αφαίρεσης του όγκου.
Ο κ. Συρίγος επισημαίνει ότι κατά τη διάρκεια του «ESMO ΙΟ» παρουσιάστηκαν πολλά κλινικά δεδομένα που αναδεικνύουν τον ρόλο της ανοσοθεραπείας πριν τη χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου.
«Η ανοσοθεραπεία όταν χορηγηθεί προ της χειρουργικής διαχείρισης του καρκίνου, ειδικά όταν πρόκειται για τον πνεύμονα ή τον μαστό, συντελεί σε λιγότερο επεμβατικά χειρουργεία, καθώς συρρικνώνει τον όγκο. Αυτό μεταφράζεται σε λιγότερο χειρουργικό χρόνο, λιγότερο ακρωτηριασμό του οργάνου-στόχου, ταχύτερη ανάρρωση του ασθενή και λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες», μας εξηγεί.
Η ανοσοθεραπεία πριν το θεραπευτικό χειρουργείο εφαρμόζεται ήδη στους καρκίνους του πνεύμονα, του μαστού, του παχέος εντέρου, το ορθού, αλλά και σε κακοήθειες στο πάγκρεας, στην ουροδόχο κύστη, στον οισοφάγο, στο στομάχι και στο μελάνωμα. Αλλά για να συμβεί αυτό πρέπει να υπάρχουν Ογκολογικά Συμβούλια και διεπιστημονική διαχείριση του ασθενή. Η διεπιστημονική ομάδα, αποτελούμενη συνήθως από ογκολόγο, χειρουργό, ακτινοθεραπευτή, μοριακό βιολόγο, παθολογοανατόμο και άλλες σχετικές ειδικότητες, πρέπει να χαράσσει μια κοινή γραμμή διαχείρισης του περιστατικού, με στόχο το βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα», αναφέρει ο καθηγητής.
«Σε λίγο καιρό αυτή η νεο-επικουρική θεραπεία πριν το θεραπευτικό χειρουργείο θα είναι ο κανόνας. Κλινικά δεδομένα που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο δείχνουν ότι, σε περιπτώσεις ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα, που αναλύθηκαν δείγματα όγκων αφότου είχε προηγηθεί ανοσοθεραπεία και θεραπευτικό χειρουργείο, το 70% των ιστών ήταν νεκρωμένοι. Κι αυτό επετεύχθη με ανοσοθεραπεία 2 μηνών. Αν είχε ολοκληρωθεί το τρίμηνο ίσως το χειρουργείο να ήταν περιττό», τονίζει.
Τα θετικά αποτελέσματα της ανοσοθεραπείας προς του χειρουργείου επιβεβαιώνει και κλινική μελέτη που παρουσιάστηκε στο ESMO και αφορά σε έναν ιδιαίτερα δύσκολο καρκίνο, τον μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα. Μια «ορφανή νόσο» καθώς μέχρι σήμερα δεν είχε πολλές θεραπευτικές επιλογές με αποτέλεσμα μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών. Η προσθήκη της ατεζολιζουμάμπης, ενός μονοκλωνικού αντισώματος ειδικά σχεδιασμένου να αναγνωρίζει και να συνδέεται σε ειδικούς υποδοχείς-στόχους στα καρκινικά ή τα φυσιολογικά κύτταρα του σώματος, στη χημειοθεραπεία συντελεί σε σημαντικά βελτιωμένο προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών.
«Η ατεζολιζουμάμπη ως μονοθεραπεία ενδείκνυται για τη θεραπεία ασθενών με τοπικά προχωρημένο ή μεταστατικό ουροθηλιακό καρκίνωμα μετά από προηγούμενη χημειοθεραπεία που περιέχει πλατίνα ή ασθενών που θεωρούνται ακατάλληλοι για σισπλατίνη. Επίσης, ως μονοθεραπεία ενδείκνυται για τη θεραπεία ασθενών με τοπικά προχωρημένο ή μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα μετά από προηγούμενη χημειοθεραπεία. Τώρα πλέον είναι και θεραπεία πρώτης γραμμής για τον μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία. Και είναι σημαντικό ότι είναι ήδη διαθέσιμη στην Ελλάδα, καθώς και ότι η χώρα μας συμμετείχε στην κλινική δοκιμή για την ανάπτυξή του μονοκλωνικού αντισώματος», καταλήγει ο ίδιος.