Στην εποχή μας η άποψη ότι η διάλυση μιας αυτοκρατορίας ακολουθείται από τη γέννηση μιας άλλης είναι πολύ ρομαντική για να είναι αληθινή, αφού ούτε οι χάρτες συνηγορούν υπέρ αυτής ούτε οι ΗΠΑ συγκατανεύουν… (Τα ιστορικά παραδείγματα είναι πολλά και αδιάψευστα, ας περιοριστούμε μόνο σε κάποιο οικείο, λόγου χάρη στην κατάληξη του Ανατολικού Ζητήματος.) Ωστόσο ο ενθουσιασμός της Repubblica για τις κοσμογονικές αλλαγές που έγιναν το 1991 στην Ευρώπη είναι τόσο μεγάλος, που για τα γεγονότα του Δεκεμβρίου εκείνης της χρονιάς γράφει το εξής: «Η Σοβιετική Ενωση πεθαίνει, η Ευρωπαϊκή Ενωση γεννιέται». Δεν αναφέρει τον όρο «αυτοκρατορία», όμως όλες τις παραπάνω επισημάνσεις της τις κάνει με αφορμή το νέο βιβλίο του δημοσιογράφου Ενρίκο Φραντσεσκίνι που αφορά τον επιθανάτιο ρόγχο της Σοβιετικής Ενωσης και τιτλοφορείται: «Το τέλος της αυτοκρατορίας» («La fine dell’impero»).
Οντως, στη δυτική πλευρά του ευρωπαϊκού χάρτη, στην Ολλανδία, το διήμερο 10 και 11 Δεκεμβρίου του 1991 μπήκαν οι βάσεις για το σημερινό οικοδόμημα της Ενωσης, καθώς το Συμβούλιο Κορυφής ενέκρινε το κείμενο της «Συνθήκης του Μάαστριχτ» η οποία τελικώς υπεγράφη στις 7 Φεβρουαρίου του 1992 στην ομώνυμη πόλη. Το ίδιο διάστημα, στην ανατολική πλευρά του ευρωπαϊκού χάρτη, στη Ρωσία, παιζόταν η τελευταία πράξη ενός επικών διαστάσεων δράματος στο οποίο επί επτά δεκαετίες πρωταγωνίστησαν χιλιάδες ανιδιοτελείς ήρωες, εκατοντάδες χιλιάδες τιποτένιοι γραφειοκράτες και εκατομμύρια βασανισμένοι άνθρωποι (χωρίς σε αυτά τα νούμερα να υπολογίζονται οι δίχως σοβιετική κομματική ταυτότητα κομπάρσοι σε όλη την υφήλιο).
Η αυλαία του έπεσε τα Χριστούγεννα. Αυτή η λαμπρή ημέρα της χριστιανοσύνης ήταν και η τελευταία που η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο κυμάτισε στον ιστό του Κρεμλίνου σαν σύμβολο κρατικής εξουσίας – εργατικής υποτίθεται, αλλά στην πραγματικότητα κρατικοκαπιταλιστικής, μονοπώλιο μιας πολιτικοστρατιωτικής νομενκλατούρας.
Η Σοβιετική Ενωση έπνεε τα λοίσθια ως αποτέλεσμα της προχωρημένης σήψης που ο ίδιος ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ως γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, είχε διαπιστώσει από τον Μάρτιο του 1986 τουλάχιστον, όταν και είχε μιλήσει σχετικά με αυτήν στο 27ο κομματικό συνέδριο. Οι κεραυνοί του «Γκόρμπι» για την αναποτελεσματικότητα της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας που, όπως είχε καταγγείλει, δημιούργησε προβλήματα σιτοδείας και έλλειψης βασικών αγαθών στη σοβιετική κοινωνία, έπεσαν μόλις έναν μήνα προτού εκραγεί ο αντιδραστήρας του Τσερνόμπιλ. Τι τρομερή συγκυρία! Ο κόσμος είχε μείνει άναυδος με όσα άκουγε και έβλεπε να γίνονται στη Σοβιετική Ενωση, η οποία την ίδια ώρα ξόδευε δισεκατομμύρια ρούβλια σε εξοπλιστικά προγράμματα, σε πολέμους στο Αφγανιστάν και σε «πολέμους των άστρων»…
Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Φραντσεσκίνι, δημοσιογράφου που τότε εργαζόταν στη Μόσχα, γνώριζε την κατάσταση και έζησε τα συμβάντα επιτόπου, η Repubblica θυμάται και θυμίζει τα γεγονότα του 1991 στη Σοβιετική Ενωση, επιμένοντας στο πραξικόπημα της 19ης Αυγούστου, δηλαδή στην απεγνωσμένη προσπάθεια ενός τμήματος της πολιτικοστρατιωτικής νομενκλατούρας, που προαναφέραμε, να ανατρέψει τον Γκορμπατσόφ από την προεδρία της χώρας και να ακυρώσει τις δρομολογημένες μεταρρυθμίσεις του, τις περιβόητες περεστρόικα και γκλάσνοστ.
Οι πραξικοπηματίες που κατέβασαν τανκς στη Μόσχα ήταν «σκληροπυρηνικοί κομματικοί», αντιδρούσαν στη νομοθετημένη αποκέντρωση της διοίκησης και προφασίζονταν τη σοβιετική πολιτική ορθότητα του «μαρξισμού-λενινισμού». Την αντίσταση στη Μόσχα ανέλαβε ο Μπόρις Γέλτσιν που ήταν πρόεδρος της Σοβιετικής Ρωσίας (ήταν μία από τις Δημοκρατίες της Ενωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών), αφού ο Γκορμπατσόφ έλειπε σε ταξίδι στην Κριμαία. Ο μοσχοβίτικος λαός δεν υποστήριξε τους κινηματίες και τελικά το πραξικόπημα κατέρρευσε με την πάροδο 48 ωρών. Οι Ιταλοί κρίνουν ότι η 48ωρη οπερέτα επίσπευσε τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, αν και το πουλόβερ για το «ανατολικό μπλοκ» είχε αρχίσει να ξηλώνεται από την πτώση του βερολινέζικου τείχους, δύο χρόνια νωρίτερα.
Ο ρόλος του Γέλτσιν ήταν καθοριστικός για την εξέλιξη των πραγμάτων στις 19 Αυγούστου, αφού αυτός κάλεσε μέσω ραδιοφώνου τον κόσμο να υπερασπιστεί τη νομιμότητα. Ετσι και έγινε: 50.000 Μοσχοβίτες κατέκλυσαν το κέντρο της σοβιετικής πρωτεύουσας και ένα πλήθος 150.000 ανθρώπων ξεχύθηκε στους δρόμους του Λένινγκραντ (Αγία Πετρούπολη). Για τον «Γκόρμπι» δεν υπήρχαν ειδήσεις. Τάχα ήταν ζωντανός; Απλώς υπό κράτηση; «Αυτού του είδους οι αγωνιώδεις συζητήσεις έδιναν και έπαιρναν στα οδοφράγματα που είχαν στηθεί» καταθέτει τη μαρτυρία του και ο Φραντσεσκίνι. Ο Γκορμπατσόφ επέστρεψε στη Μόσχα τέσσερις ημέρες μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Ηταν κρατούμενος των πραξικοπηματιών, στη διάθεση της Κα Γκε Μπε.
Η παραίτηση του Γκορμπατσόφ ακολούθησε το φυλλορρόημα της ΕΣΣΔ, τη διάλυσή της εις τα εξ ων συνετέθη: η μία μετά την άλλη οι «Σοβιετικές Δημοκρατίες» απαλλάσσονταν από τον επιθετικό προσδιορισμό που ποτέ δεν μπόρεσαν να χωνέψουν. Πρώτα έφυγαν οι βαλτικές χώρες με το φιλογερμανικό και ναζιστικό παρελθόν τους και η Ουκρανία με τον σιτοβολώνα της και την απαράμιλλη στρατηγική θέση της στην Ανατολική Ευρώπη. Ετσι φθάσαμε στις 25 Δεκεμβρίου του 1991 και στην οριστική υποστολή της σοβιετικής σημαίας: ήταν το σημαντικότερο γεγονός του 20ού αιώνα, με δεύτερο σε σημασία την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης και την ίδρυση του σοβιετικού κράτους.