Δεν το πιάνει το μάτι σου, αν δεν πλησιάσεις κοντά, να διαβάσεις την ταμπέλα: «Σύλλογος Μερίμνης Ανηλίκων και Νέων», η δομή που φιλοξενεί αγόρια, κυρίως εφήβους 12-18 ετών, οι οποίοι έχουν φθάσει ασυνόδευτοι στην Ελλάδα. Με το «χαίρετε», ένας λεπτοκαμωμένος μικρός, ο Μπιράντ, εμφανίζεται με δίσκο και νερό – να ξεδιψάσουν οι επισκέπτες. Η δομή έχει εξάλλου μορφή κανονικού σπιτικού και συνειδητά παραμένει μικρή, ώστε να μη θυμίζει ίδρυμα · όντως, ο χώρος αποπνέει θαλπωρή.
«Τα παιδιά φθάνουν εδώ καταταλαιπωρημένα», εξηγεί η Δήμητρα Αδαμαντίδου, διαχειρίστρια του προγράμματος, στην ουσία επικεφαλής της δομής. Τις περισσότερες φορές, έχουν υποστεί κακοποίηση εδώ στην Ελλάδα, σεξουαλική (σσ: στους χώρους όπου συνωστίζονται, με ομοεθνείς τους), σωματική, ψυχική – από όσα τουλάχιστον ξέρουμε, γιατί είναι και πολλά που επιλέγουν να μη μιλήσουν για όλα αυτά. Σε κάθε περίπτωση, έχουν παραμείνει εκτεθειμένα για κάποιο διάστημα, είτε άστεγα, είτε στα σύνορα, ή και μετά, περιμένοντας να τοποθετηθούν κάπου».
Σαν να μπαίνεις στο σαλόνι φίλου με μεγάλα παιδιά. Ολα κολλημένα στα smartphones, το Instagram βασιλεύει, στο βάθος η τηλεόραση παίζει… You Tube και βίντεο με αραβική ποπ. Ξεχωρίζουν δυο αδέλφια από τη Συρία – δείχνουν ευδιάθετα. Είναι λιγότερο από χρόνο εδώ και περιμένουν τη 10η Οκτωβρίου, για να ταξιδέψουν ως τη Γερμανία, και να συναντήσουν τα άλλα δυο παιδιά της οικογένειας. Μένουν πολύ στο σπίτι, τους θυμίζει το δικό τους, λένε, ίσως προσπαθούν να αποσοβήσουν κάθε πιθανό κίνδυνο, μέχρι να βρουν τους δικούς τους. Ο ένας τους έφθασε στη Σάμο με θραύσμα σιδήρου στο κεφάλι, από τη βόμβα που κατέστρεψε το σπίτι του, και υποβλήθηκε επιτυχώς –εδώ, στην Αθήνα- σε χειρουργείο.
Τα παιδιά από τη Συρία είναι ίσως και τα μόνα που εκφράζουν τόση μελαγχολία – το διαβεβαιώνουν τόσο η Έμιλυ Μασσάρου, ψυχολόγος, όσο και η Δήμητρα Πητσιάνη, κοινωνική λειτουργός που στελεχώνουν τη δομή. Είναι σαφές, κουβαλούν το σοκ μιας ζωής που γύρισε ανάποδα. Κουβαλούν απώλειες, πένθος πραγματικό. Αυτοί που έχουν τη χαρά, τη δυναμική της επανεκκίνησης, είναι οι μικροί από το Αφγανιστάν · έχουν έλθει για να φτιάξουν τη ζωή τους, εμφανίζουν μεγάλη ψυχική ανθεκτικότητα, και είναι πλήρως ενεργοί. Τα παιδιά από το Πακιστάν μοιάζουν ενίοτε χαμένα. Αγνοούν μέχρι και το πώς έχουν βρεθεί τόσο μακριά από την πατρίδα τους – συχνά, τα πωλούν οι δικοί τους και στη συνέχεια δεν ενδιαφέρεται κανείς γι’ αυτά. Δε διαθέτουν συγγενικό δίκτυο, ούτε κοινωνικό, δε μπορούν να διαχειριστούν τη φροντίδα που τους παρέχεται. Δεν κατανοούν γιατί κάποιοι/κάποιες ασχολούνται μαζί τους, δίχως αντάλλαγμα. Απουσιάζει η συναισθηματική νοημοσύνη. Τα βιώματα τους απέχουν έτη φωτός από αυτά του δυτικού κόσμου.
Ταλαντούχοι ανήλικοι
Ο Ερμάλ από τη Σιέρα Λεόνε ονειρεύεται να ασχοληθεί με τους υπολογιστές, κι ας έχει θεατρικό ταλέντο. Χαμογελάει πλατιά, όσο του επιτρέπουν τα 16 του χρόνια, κι ας του λείπουν οι δικοί του, το χωριό του, η χώρα του. Θέλει να μείνει εδώ, έχει περάσει – για τρεις μήνες – από το κολαστήριο στη Μόρια, και ξέρει τι θα πει αίσχος. Αισθάνεται ασφαλής, πηγαίνει σχολείο, κατασκευάζει ήδη μικρές ιστοσελίδες και θέλει η κάρτα του στο μέλλον να γράφει «Computer Engineering».
Κάποιοι από τους ανηλίκους, οι μεγαλύτεροι και σαφώς οι πιο ενημερωμένοι, φθάνουν μόνοι τους στην πόρτα της δομής, ζητώντας προστασία. Το πρόβλημα είναι ότι η δομή δεν μπορεί να τους δεχθεί απευθείας. Ο Ρασίντ, από το Αφγανιστάν, όμορφος και περιποιημένος σαν κολεγιόπαιδο, το κατάλαβε νωρίς και αποφάσισε να πιέσει μόνος του τον υπεύθυνο φορέα που διαμεσολαβεί κάθε φορά. Είχε ταξιδέψει ως την Ειδομένη, με μια φιλική του οικογένεια, τότε που οι φήμες ήθελαν να ανοίγουν τα σύνορα. Είδε κι αποείδε, γύρισε στην Αθήνα, κι αναζήτησε στέγη. «Μου λέει κι ένας κύριος να κοιμηθώ σπίτι του …», είπε μια μέρα στα κορίτσια της δομής – ξεροκατάπιαν, έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους, σχεδόν παρακάλεσαν, για να τον πάρουν κοντά τους. Μιλούσε καλά αγγλικά, πήγε στο Διαπολιτισμικό Σχολείο, πάλεψε για να τους αποδείξει ότι μπορούσε να μπει σε ανώτερη τάξη από αυτή που τον είχαν βάλει. Ένα του ΄λεγες, δεκαπέντε έκανε. Σήμερα, ο Ρασίντ βρίσκεται στην Ολλανδία κι η τύχη είναι με το μέρος του.
«Τα αγόρια έρχονται αντιμέτωπα με μεγάλα προβλήματα, μέσα σε μια νύχτα, με την ενηλικίωσή τους», εξηγεί η Δήμητρα Αδαμαντίδου. «Κι από ανήλικα που χρήζουν προστασίας, περνούν σε φάση single men, ανδρών που πρέπει να σταθούν μόνοι τους, να νοικιάσουν σπίτι, να βρουν δουλειά». Και τα κορίτσια; «Τα κορίτσια, δεν τα βλέπει καν το σύστημα, είναι άλλωστε εξαιρετικά σπάνιο να έλθουν μέχρι εδώ ασυνόδευτα, ένα στα εκατό».
Ο Μπασάρ θα γίνει 17 ετών σε τέσσερις μήνες, τους μετράει με τα δάχτυλα. Ίσως τότε να ‘χει φθάσει -με τα ξαδέλφια του- στην Ιρλανδία, και να καταφέρει να τα γιορτάσει εκεί. Ήλθε από την Τουρκία στη Σάμο, δεν θέλει να θυμάται τίποτε από αυτό του το ταξίδι. Γενέτειρα του είναι το Ιντλίμπ, πόλη-λείψανο, χαροκαμένος τόπος στη βορειοδυτική Συρία. Θέλει να γίνει γιατρός, κάποιος που να μπορεί να απαλύνει τον ανθρώπινο πόνο.
ΥΓ: Τα ονόματα των παιδιών δεν είναι ασφαλώς τα πραγματικά. Στις φωτογραφίες δεν φαίνονται τα πρόσωπά τους, καθώς ήταν όλα ανήλικα.
Φαρμάκης: «Πού πάνε τα 2,2 δισ. ευρώ που μας δίνουν;»
Το Protagon, αναζητώντας πληροφορίες για τα ασυνόδευτα παιδιά, μίλησε με τον Επαμεινώνδα Φαρμάκη, συνιδρυτή και γενικό διευθυντή της HumanRights360:
«Οι επίσημες καταγραφές αναφέρουν ότι στην Ελλάδα βρίσκονται 4.400 ασυνόδευτα παιδιά» μας λέει. «Περίπου 2.000 θα λέγαμε ότι διαβιούν σε καλές συνθήκες, βρίσκονται σε ειδικούς ξενώνες και διαμερίσματα. Τα υπόλοιπα ζούν όμως κάτω από τραγικές συνθήκες. Πάνω από χίλια παιδιά είναι άστεγα στους δρόμους ή βρίσκονται σε άτυπες δομές, το οποίο ενέχει μεγάλο ρίσκο όχι μόνο για την υγεία τους αλλά και την ασφάλειά τους: καθημερινά γίνονται θύματα κακοποίησης ή μπορεί να εξωθηθούν στην πορνεία από κυκλώματα ενώ βρίσκονται με ασθένειες χωρίς ιατρική φροντίδα. Τα υπόλοιπα παιδιά βρίσκονται σε κλειστές δομές και σε συνθήκες κράτησης σε αστυνομικά τμήματα και φυλακές.
«Στη Μόρια, στη Λέσβο» συνεχίζει ο κ. Φαρμάκης, «όπου πριν λίγο καιρό έχασε τη ζωή του ένας δεκαπεντάχρονος όπως και άλλα παιδιά το προηγούμενο διάστημα εκεί και σε άλλα κλειστά κέντρα χωρίς να αποδοθούν ευθύνες, υπάρχουν τρεις ζώνες με 600 ασυνόδευτα παιδιά! Γνωρίζουμε ότι εκεί ακούγονται κραυγές τα βράδια, ότι φοβούνται να πάνε στην τουαλέτα μην κακοποιηθούν, ότι ενήλικες χωρίς άδεια περνούν σε ζώνες όπου υπάρχουν μόνο παιδιά… Είναι αδιανόητο για μια χώρα της ΕΕ να έχει λάβει 2,2 δισ. ευρώ και να μην μπορεί να προστατέψει 2000+ παιδιά που βρίσκονται σε πολύ άσχημες, τραγικές, κάκιστες συνθήκες. Δεν υπάρχει κάποια λογική εξήγηση για το ότι, ενώ χρηματοδοτούμαστε για το σκοπό αυτό, δεν μπορούμε να προσφέρουμε τέσσερα χρόνια τώρα στοιχειώδεις συνθήκες διαβίωσης σε 2.000 παιδιά. Δεχόμαστε 30 εκατομμύρια τουρίστες το χρόνο αλλά δεν μπορούμε να φιλοξενήσουμε 2000 παιδιά. Πράγμα που μάλιστα κανείς δεν μας ζητάει να το κάνουμε δωρεάν, αν και θα έπρεπε να είναι υποχρέωσή μας. Μας δίνουν 2,2 δισεκατομμύρια και εμείς τους «απαντούμε» ότι θα έχουμε 2.000 παιδιά στις χειρότερες συνθήκες. Είναι λοιπόν καθαρά ζήτημα πολιτικής βούλησης η δημιουργία ανθρωπίνων συνθηκών διαβίωσης για τα ασυνόδευτα παιδιά».
Σύμφωνα με τον κ. Φαρμάκη, εντός των ημερών θα δημοσιευθεί σχετική προκήρυξη με τίτλο «Ανοιχτές δομές φιλοξενίας για ευάλωτους/ες αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα». Τα έργα που θα επιλεγούν θα έχουν ως στόχο την παροχή τουλάχιστον 300 θέσεων στέγασης σε ανοικτές εγκαταστάσεις υποδοχής σε αστικές και ημιαστικές περιοχές, εκ των οποίων 225 θα απευθύνονται σε ασυνόδευτους/ες ανήλικους/ες και άλλες 75 θέσεις θα απευθύνονται σε άλλες κατηγορίες ευάλωτων αιτούντων άσυλο, με προτεραιότητα σε έγκυες γυναίκες και μονογονεικές οικογένειες.
Στόχος όλου του προγράμματος είναι η βελτίωση της ποιότητας των καταλυμάτων και άλλων υπηρεσιών που παρέχονται σε ανοικτά κέντρα υποδοχής. Κατά τη διάρκεια υλοποίησης των δράσεων του προγράμματος (2020-2023), προβλέπεται να προσφερθούν υπηρεσίες σε έως και 2.250 ασυνόδευτα ανήλικα και σε έως 750 ευάλωτα άτομα.
Τα έργα χρηματοδοτούνται από τη Νορβηγία, με τα EEA Grants · φορέας διαχείρισης στην Ελλάδα είναι η SOLCrowe και η μη κερδοσκοπική οργάνωση HumanRights360.
O Σύλλογος Μερίμνης Ανηλίκων και Νέων χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης. Λειτουργεί ως ΜΚΟ, υπό τη μορφή Σωματείου παλαιού τύπου, από το 1924, καλύπτοντας ανά εποχή κοινωνικές ανάγκες, με αφετηρία τη στήριξη προσφύγων του ’22. Σήμερα, τα παιδιά φθάνουν στη δομή, μέσω του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ). H Δήμητρα Αδαμαντίδου τονίζει τη βοήθεια που δέχεται η δομή μέσα από δωρεές, τη συνεργασία με σχολεία, που τους «προμηθεύουν» ακόμη και με ζωγραφιές τους, τη στήριξη κάθε είδους από φορείς, επιχειρήσεις, εταιρείες τροφίμων. Πολύτιμη αρωγή, καθώς οι ανάγκες δε στερεύουν ποτέ, και η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία – παρότι συνεπής ως προς τα ποσά – δυσχεραίνει πολλές φορές τη ροή ρευστού χρήματος.