Κάθε πρωί, στη συμβολή των οδών Μπάνκροφτ και Μπράουνινγκ, δίπλα στο σπίτι της, στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια, η εξάχρονη Κάμαλα περίμενε με ανυπομονησία το λεωφορείο με το κίτρινο χαρακτηριστικό χρώμα, που θα την πήγαινε στο σχολείο.
Το δημοτικό Thousand Oaks βρισκόταν στη βόρεια πλευρά της πόλης, κοντά στο περίφημο πανεπιστήμιο, το UC Berkeley. Στα βόρεια, πάνω στους λόφους, έμεναν στην πλειοψηφία τους οικογένειες λευκών, της ανώτερης μεσαίας τάξης και ακόμα πιο πάνω.
Το σπίτι της Κάμαλα Χάρις βρισκόταν στη νότια πλευρά, στην «πεδιάδα», κοντά στα νερά του Κόλπου, με θέα τις δύο μεγάλες γέφυρες, που κατέληγαν απέναντι στους ουρανοξύστες του Σαν Φρανσίσκο. Σε αυτή τη γειτονιά ζούσαν κυρίως μαύροι, χαμηλού εισοδήματος. Εκεί λοιπόν, έμενε στον πάνω όροφο ενός διώροφου ξύλινου σπιτιού, με τους μετανάστες γονείς της, από την Τζαμάικα ο πατέρας της, Ντόναλντ Χάρις, και από την Ινδία η μητέρα της, Σάμαλα Γκόπαλαν, και την κατά δύο χρόνια μικρότερη αδελφή της, Μάγια.
Γιατί όμως ένα μικρό μαύρο κορίτσι να πρέπει να πάρει το λεωφορείο για να φτάσει μετά από 40 λεπτά σε ένα δημόσιο σχολείο, σε μία συνοικία τόσο διαφορετική; Γιατί δεν πήγαινε σε ένα κοντινό της με τα πόδια, όπου ανήκε βάσει της διεύθυνσης κατοικίας;
Η απάντηση έχει να κάνει με την ιστορία των φυλετικών διακρίσεων στις ΗΠΑ, αλλά και τη ριζοσπαστική πρωτοπορία που ανέκαθεν χαρακτήριζε το Μπέρκλεϊ. Ηταν το 1970 και δύο χρόνια νωρίτερα, η πόλη είχε ξεκινήσει ένα πείραμα που παρακολουθούσαν με μεγάλο ενδιαφέρον οι ακτιβιστές του κινήματος των πολιτικών δικαιωμάτων σε όλη τη χώρα.
Το δημοτικό συμβούλιο είχε αποφασίσει να βάλει τέλος στη φυλετική ομοιομορφία των σχολείων και να μοιράσει τα παιδιά σε όλη την πόλη, μεταφέροντάς τα δωρεάν με λεωφορεία. Σε μία κοινωνία, όπως η αμερικανική, βαθιά διαιρεμένη με βάση το χρώμα του δέρματος, αυτή ήταν μία επαναστατική κίνηση. Το Μπέρκλεϊ άλλωστε, ήταν μία πόλη που επαναστατούσε συχνά εναντίον του κατεστημένου –ειδικά τη δεκαετία του ’60– και αυτό ήταν ένα ακόμα «παράσημο» στη μακρά του ιστορία αντιγνωμίας.
Ετσι, λοιπόν, το δημοτικό όπου πήγαινε η Κάμαλα βρέθηκε το 1969 να έχει 40% μαύρους μαθητές (τότε, ήταν ακόμα αποδεκτή η ονομασία «νέγροι») και 53% λευκούς (Καυκάσιοι, η επίσημη ονομασία). Πριν ξεκινήσει το εγχείρημα της μεταφοράς μαθητών με τα λεωφορεία (busing, όπως λέγεται στις ΗΠΑ), το ποσοστό ήταν 2,5% έναντι 95% αντίστοιχα.
Το 1971, έπειτα από μία ιστορική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, το ίδιο πρόγραμμα ξεκίνησε σε πολλές περιοχές της χώρας, προκαλώντας μεγάλη αναταραχή και συχνά βίαια επεισόδια στις τοπικές κοινωνίες.
Ακόμα και σήμερα, παραμένει ένα ευαίσθητο ζήτημα για την αμερικανική κοινωνία, το οποίο στάθηκε αιτία μιας έντονης αντιπαράθεσης, σχεδόν 50 χρόνια αργότερα, ανάμεσα στην τότε γερουσιαστή Χάρις και στον Τζο Μπάιντεν, στη διάρκεια ενός debate των υποψηφίων για το χρίσμα των Δημοκρατικών, τον Ιούνιο του 2019. Ο καβγάς τους, μάλιστα, λίγο έλειψε να της στοιχίσει την αντιπροεδρία. Ο Μπάιντεν της το συγχώρησε, όπως έδειξε η εξέλιξη της σχέσης τους –αν και λέγεται ότι κάποιοι στενοί συνεργάτες του, όχι.
Στο Μπέρκλεϊ του ’68, πάντως, υπήρχε ομοφωνία. Την απόφαση για την ενσωμάτωση των μαύρων μαθητών πήρε ομόφωνα το δημοτικό συμβούλιο μαζί με 650 γονείς που είχαν δώσει το «παρών» στη συνεδρίαση.
Ετσι, η Χάρις βρέθηκε από πολύ μικρή σε ένα πολυπολιτισμικό και πολυφυλετικό σχολικό περιβάλλον, το οποίο τη διαμόρφωσε για το υπόλοιπο της ζωής της. Εκανε παρέα εντός και εκτός σχολείου με παιδιά από πολλές χώρες και διαφορετικές καταβολές.
Τότε, βέβαια, η ίδια δεν μπορούσε ακόμα να καταλάβει τη σημασία αυτού του σκηνικού, όπως χαρακτηριστικά γράφει στο βιβλίο της «The truths we hold: An American journey» (Οι αλήθειες μας: Ενα αμερικανικό ταξίδι»):
«Το μόνο που ήξερα ήταν ότι αυτό το μεγάλο κίτρινο λεωφορείο ήταν ο μοναδικός τρόπος για να πάω στο σχολείο. Πολύ αργότερα έμαθα ότι είμαστε μέρος ενός πανεθνικού πειράματος εναντίον των φυλετικών διαχωρισμών, που έστελνε μαύρα παιδιά της εργατικής τάξης σε πλουσιότερες γειτονιές λευκών και λευκά παιδιά από τους λόφους, χαμηλότερα, στις γειτονιές των μαύρων.
Κοιτάζοντας τη φωτογραφία μου από την πρώτη Δημοτικού θυμάμαι πόσο υπέροχο ήταν να μεγαλώνεις σε ένα περιβάλλον με τέτοια ποικιλομορφία ανθρώπων. Ημασταν παιδιά διαφορετικά μεταξύ μας. Κάποια είχαν μεγαλώσει σε δημόσιες κατοικίες (σ.σ. για φτωχότερα κοινωνικά στρώματα), ενώ άλλα ήταν παιδιά καθηγητών. Θυμάμαι ότι είχαμε σχολικές γιορτές από διαφορετικές κουλτούρες και μαθαίναμε να μετράμε μέχρι το 10 σε πολλές γλώσσες».
Ενα από τα παιδιά με τα οποία έκανε παρέα, εκείνα τα χρόνια, ήταν η Γιάλντα Τ. Ουλς, με την οποία γνωρίστηκαν στο μπαλέτο και αμέσως έγιναν φίλες, όταν διαπίστωσαν ότι οι μητέρες τους ήταν και οι δύο επιστήμονες και ερευνήτριες για τον καρκίνο στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ.
«Οι μητέρες μας ήταν καλές φίλες», λέει η Γιάλντα στο Protagon από το Λος Αντζελες, όπου ήταν επί 15 χρόνια στέλεχος μεγάλων στούντιο του Χόλιγουντ και σήμερα διευθύνει ένα ινστιτούτο που φέρνει κοντά τους νέους και τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας για την παραγωγή περιεχομένου. «Αυτό που μου αρέσει πολύ στην ιστορία της μητέρας μου και της δικής της, είναι ότι και οι δυο τους ήρθαν στα 18-19 τους, η μία από το Ιράν και η άλλη από την Ινδία. Δύο μετανάστριες, δυναμικές γυναίκες, που έγιναν επιτυχημένες επιστήμονες και μεγάλωσαν δυναμικές κόρες. Και τώρα η δική μου κόρη, στα 21 της, εμπνέεται από την Κάμαλα και θέλει να γίνει πολιτικός. Είναι μία κλασικά αμερικανική ιστορία, γεμάτη ελπίδα, σκληρή δουλειά και αποφασιστικότητα».
Ακόμα περισσότερες αναμνήσεις από την οικογένεια της Χάρις, έχει η μητέρα της Ουλς, Μίνα Μπίσελ, από τις σημαντικότερες ερευνήτριες διεθνώς για τον καρκίνο του μαστού και τη θεραπεία του καρκίνου γενικότερα. H 81χρονη σήμερα βιολόγος κατέχει τον τίτλο της εξέχουσας επιστήμονος στο Laurence Berkeley National Laboratory, ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά εργαστήρια της αμερικανικής κυβέρνησης, που υπάγεται στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ.
Μιλώντας στο Protagon, η Μπίσελ περιγράφει πώς πρωτοστάτησε για να προσλάβει το πανεπιστήμιο τη μητέρα της Κάμαλα, που ήταν επίσης εξαιρετική επιστήμονας, με μεγάλη συμβολή στην έρευνα για τον καρκίνο του μαστού –ειρωνεία της τύχης το γεγονός ότι η Γκόπαλαν, η μητέρα της Κάμαλα, πέθανε από καρκίνο, το 2009, σε ηλικία 70 ετών.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, οι δύο ερευνήτριες ήταν υποψήφιες για μία μόνιμη θέση στο πανεπιστήμιο, το οποίο όμως προτίμησε να προσλάβει έναν άντρα με πολύ κατώτερα προσόντα.
Ηταν χαρακτηριστικό της εποχής, λέει η Μπίσελ, ότι οι γυναίκες επιστήμονες είχαν να αντιμετωπίσουν πολλά εμπόδια για την ανέλιξή τους σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο και να παλέψουν για να τις πάρουν στα σοβαρά.
Η Γκόπαλαν, που στο μεταξύ είχε πάρει διαζύγιο από τον Χάρις, έφυγε θυμωμένη από το Μπέρκλεϊ και δέχθηκε τη θέση που της πρόσφερε το Πανεπιστήμιο ΜακΓκιλ στο Μόντρεαλ, όπου μετακόμισε με τις δύο της κόρες. Η Κάμαλα ήταν 12 χρόνων. Λίγα χρόνια αργότερα, όταν πλέον η Μπίσελ ήταν διευθύντρια βιολογίας στο εργαστήριο Laurence Berkeley, κατάφερε τελικά να την προσλάβει και έτσι η οικογένεια επέστρεψε στην Καλιφόρνια.
Η ιρανή επιστήμονας χαρακτηρίζει την ινδή συνάδελφό της ως μία δυναμική, αποφασισμένη, ανεξάρτητη, πανέξυπνη, σκληρά εργαζόμενη και πολύ μορφωμένη γυναίκα, όλα στοιχεία που χαρακτηρίζουν και την αντιπρόεδρο των ΗΠΑ.
Η Χάρις άλλωστε πάντα αναφέρει τη μητέρα της ως την κινητήρια δύναμη και τη μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης στη ζωή της. «Εκανε εμένα και την αδελφή μου δύο περήφανες μαύρες γυναίκες γεμάτες αυτοπεποίθηση. Μας έλεγε, μην αφήσετε ποτέ κανέναν να σας πει ποιες είστε. Θα τους λέτε εσείς», γράφει στο βιβλίο της. «Οι δύο στόχοι της ήταν να θεραπεύσει τον καρκίνο του μαστού και να μεγαλώσει τις δύο κόρες της. Μου έμαθε ότι έχω την ευθύνη να πολεμήσω για δικαιοσύνη και να ανοίξω τον δρόμο και σε άλλους».
Η Γκόπαλαν γνώρισε τον Ντόναλντ Χάρις σε εκδήλωση μιας φοιτητικής οργάνωσης στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, στα χρόνια που η πόλη έβραζε από τις διαδηλώσεις των κινημάτων για την ελευθερία του λόγου, τα πολιτικά δικαιώματα και κατά του πολέμου του Βιετνάμ. Η οργάνωση αυτή σύντομα «γέννησε» τους Μαύρους Πάνθηρες της Αντζελα Ντέιβις. Η Γκόπαλαν γνώρισε και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, όταν ήρθε να μιλήσει στο πανεπιστήμιο. Μαζί με τον τζαμαϊκανό σύζυγό της, πλέον, τελείωσαν το ντοκτορά τους όταν ήταν έγκυος στην Κάμαλα, το 1964. Η οικογένεια κατέβαινε σύσσωμη στις διαδηλώσεις, μαζί με το μωρό στο καρότσι.
Οι αναταραχές στο Μπέρκλεϊ και το διπλανό Οκλαντ, όπου γεννήθηκε η Χάρις, συνεχίστηκαν όλη τη δεκαετία του ’60, έλκοντας στην περιοχή τα πιο γνωστά ονόματα της μαύρης αμερικανικής κουλτούρας. Η Κάμαλα ήταν στο Δημοτικό όταν άρχισε να περνά πολλά απογεύματα στο Rainbow Sign, ένα αφροαμερικανικό πολιτιστικό κέντρο, ακούγοντας από κοντά τη Νίνα Σιμόν, τη Μάγια Αγγέλου, τη συγγραφέα Αλις Γουόκερ, ηγετικά στελέχη από τους Μαύρους Πάνθηρες, διανοούμενους και καλλιτέχνες, να βγάζουν παθιασμένους λόγους και να περνούν ώρες συζητώντας για τις τέχνες, την πολιτική και τις φυλετικές διακρίσεις.
«Μεγάλωσα σε ένα από τα κέντρα του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα, στο οποίο συμμετείχαν μαύροι, Ασιάτες, Εβραίοι, Μεξικανοί, οι οποίοι γνώριζαν καλά ότι υπήρχαν νόμοι που δεν εφαρμόζονταν το ίδιο για όλους», γράφει η Χάρις στο βιβλίο της.
Αυτό λοιπόν το περιβάλλον, στο οποίο πέρασε τα πρώτα της 12 χρόνια, έσπειρε τον σπόρο που διαμόρφωσε την προσέγγισή της στη Δικαιοσύνη και την πολιτική.
Βλέποντας από μικρή την αδικία γύρω της, αλλά και σε βάρος της μητέρας της –η βαριά ινδική προφορά της προκαλούσε τα ειρωνικά σχόλια ορισμένων Αμερικανών «που της φέρονταν σαν να ήταν χαζή»– η Κάμαλα Χάρις υποσχέθηκε στον εαυτό της, με το που μπήκε στην πολιτική, να επιχειρήσει άμεσες και δραστικές αλλαγές.
Ομως, όταν βρέθηκε στην άλλη πλευρά του συστήματος, διαπίστωσε ότι αυτό δεν ήταν καθόλου εύκολο. Ο Φιν Τέιλορ, σκηνοθέτης και σεναριογράφος του ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου, που μεγάλωσε την ίδια περίοδο με την αμερικανίδα αντιπρόεδρο στο Μπέρκλεϊ, εξηγεί στο Protagon:
«Βρέθηκαμε σε ένα γεύμα με τη Χάρις, το 2010, η οποία πριν από λίγο καιρό είχε γίνει γενική εισαγγελέας της Καλιφόρνιας – μια θέση με μεγάλη ισχύ. Οταν τη ρωτήσαμε πώς της φαινόταν το νέο πόστο της, παρόλο που στο ίδιο τραπέζι βρίσκονταν μερικά από τα πιο βαρύγδουπα πολιτικά ονόματα της Ουάσινγκτον, δεν δίστασε να απαντήσει: “Η δουλειά μου είναι πολύ δύσκολη γιατί χρειαζόμαστε ένα κβαντικό άλμα, αλλά η οποιαδήποτε κυβέρνηση είναι έτσι δομημένη που να επιτρέπει μόνο σταδιακές αλλαγές”».
Εντεκα χρόνια αργότερα, και έχοντας περάσει και από τη Γερουσία, ίσως έχει πλέον αποκτήσει τη γνώση και την εμπειρία, ώστε να καταφέρει να αλλάξει τη χώρα της, βήμα-βήμα.
Αλλωστε και το κίτρινο σχολικό λεωφορείο, που την έφερε από τη γωνία των οδών Μπάνκροφτ και Μπράουνινγκ μέχρι το κατώφλι του Λευκού Οίκου, δεν ήταν ποτέ φτιαγμένο για να αναπτύσσει μεγάλη ταχύτητα.