Ανέκαθεν κινούσαν το ενδιαφέρον πλήθους ανθρώπων, αλλά ειδικά αυτήν την περίοδο, οι θεωρίες συνωμοσίας είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς, σε παγκόσμιο μάλιστα επίπεδο. Γιατί την ώρα που οι υποστηρικτές του κινήματος QAnon πιστεύουν και δηλώνουν ότι παιδεραστές που λατρεύουν τον σατανά συνωμοτούν κατά του Ντόναλντ Τραμπ, εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο θεωρούν ότι ο Μπιλ Γκέιτς δημιούργησε τον κορονοϊό, με απώτερο σκοπό την παγκόσμια κυριαρχία.
«Καμιά θεωρία δεν είναι τόσο παράλογη ώστε να μην κινήσει την προσοχή στο Διαδίκτυο όπου τα “εναλλακτικά δεδομένα” διαδίδονται ταχύτατα και αφιλτράριστα», αναφέρει σε κείμενό του ο Ρόμπερτ Γκέργουαρθ της λονδρέζικης Telegraph για να επισημάνει πως εξίσου ενοχλητική και εν δυνάμει ανησυχητική είναι η αναβίωση θεωριών συνωμοσίας για τον Αδόλφο Χίτλερ και τους ναζιστές.
Ο βρετανός δημοσιογράφος επικαλείται τον περίφημο συμπατριώτη του ιστορικό σερ Ρίτσαρντ Εβανς, το τελευταίο συγγραφικό πόνημα του οποίου κυκλοφόρησε στις αρχές του μήνα, με τον τίτλο «The Hitler Conspiracies».
Ο ομότιμος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και συγγραφέας πολλών έργων για τη Γερμανία, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει η τρίτομη Ιστορία του Γ’ Ράιχ, υποστηρίζει πως το ενδιαφέρον που παρατηρείται για τα ψευδή αφηγήματα που σχετίζονται με το ναζιστικό καθεστώς και τα πεπραγμένα του καθιστά απαραίτητη μία εμπεριστατωμένη παρέμβαση των επαγγελματιών ιστορικών.
Με τις γνώσεις του ο σερ Ρίτσαρντ Εβανς συνέβαλε όσο κανένας άλλος ειδικός στο να καταδικαστεί ως «παραχαράκτης της Ιστορίας» ο γνωστός (επίσης βρετανός) αρνητής του Ολοκαυτώματος και συγγραφέας Ντέιβιντ Ιρβινγκ, οπότε διαθέτει με το παραπάνω τα φόντα για να συνδράμει στην αποδόμηση των φανταστικών αφηγημάτων για το Γ’ Ράιχ και τους κύριους εκπροσώπους του.
Παρότι πλήθος αποδεικτικών στοιχείων συνηγορούν υπέρ του αντιθέτου, σύμφωνα με μία από τις πιο γνωστές από αυτές τις φαντασιοκοπίες, τις οποίες εξακολουθούν να διαδίδουν απολογητές των Ναζί, ο Χίτλερ και η σύντροφός του Εύα Μπράουν δεν αυτοκτόνησαν ενώπιον της επικείμενης ήττας στο Βερολίνο το 1945, αλλά κατέφυγαν στην Αργεντινή, η οποία πράγματι κατέστη καταφύγιο πολλών υψηλόβαθμων φυγάδων του ναζιστικού καθεστώτος, συμπεριλαμβανομένων των Γιόζεφ Μένγκελε και Αντολφ Άιχμαν.
Η υποτιθέμενη φυγή του Χίτλερ στη Νότια Αμερική αποτελεί το θέμα αμέτρητων βιβλίων, ακόμη και μιας εξαιρετικά δημοφιλούς τηλεοπτικής σειράς με τίτλο «Κυνηγώντας τον Χίτλερ», που προβαλλόταν στο History Channel από το 2015 έως το 2018.
Ο Ρίτσαρντ Εβανς, ωστόσο, ως ένας από τους πλέον ειδικούς επί του ζητήματος, εξήγησε στην Telegraph ότι τόσο η σειρά όσο και τα περισσότερα βιβλία που αναπαράγουν την εν λόγω θεωρία, αγνοούν απόλυτα τα σχεδόν ακλόνητα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με τον θάνατο του Χίτλερ και βασίζουν τα αφηγήματά τους σε «υπαινιγμούς, υποψίες και επινοήσεις».
Πέρα από τη δήθεν απόδραση του ναζιστή δικτάτορα στη Λατινική Αμερική, στο εξαιρετικά ενδιαφέρον και επίκαιρο βιβλίο του ο Εβανς αποδομεί ακόμη τέσσερις από τις πιο γνωστές θεωρίες συνωμοσίας που αφορούν τους Ναζί – τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, ένα «δαιδαλώδες, χαοτικό και ασυνάρτητο» κείμενο που ανάγεται στις αρχές του περασμένου αιώνα και υποτίθεται πως παρουσιάζει ένα σχέδιο των Εβραίων με στόχο την παγκόσμια κυριαρχία: τον μύθο της «μαχαιριάς στην πλάτη», σύμφωνα με τον οποίο η ήττα της Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν απόρροια όχι της στρατιωτικής υπεροχής των Συμμαχικών Δυνάμεων αλλά της προδοσίας που διέπραξαν οι επαναστάτες σοσιαλιστές· τον ισχυρισμό ότι την πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ τον Φεβρουάριο του 1933 την προκάλεσαν οι ναζιστές, ώστε να τη χρησιμοποιήσουν ως πρόσχημα για την καταπάτηση των πολιτικών ελευθεριών· την άποψη κατά την οποία η μετάβαση του Ρούντολφ Ες στη Σκωτία, τον Μάιο του 1941, ήταν μια προσφορά ειρήνης την οποία, ωστόσο, απέρριψαν οι Βρετανοί.
Οπως επισήμανε ο ίδιος ο σερ Εβανς, για να είναι αποτελεσματικές οι όποιες θεωρίες συνωμοσίας, πρέπει να εμπεριέχουν κάποια αληθοφανή στοιχεία, διαφορετικά πολύ δύσκολα κινούν το ενδιαφέρον. Σχετικά με την «πισώπλατη μαχαιριά», για παράδειγμα, συντηρητικοί και εθνικιστές έχουν επισημάνει πως τον Νοέμβριο του 1918, όταν συνθηκολόγησε η Γερμανία, στην επικράτειά της δεν υπήρχε ούτε ένας στρατιώτης των Συμμαχικών Δυνάμεων.
Οσον αφορά τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ, το γεγονός ότι αμέσως μετά ο ναζιστικός κλοιός γύρω από τη γερμανική κοινωνία κατέστη ασφυκτικός ενίσχυε τη θεωρία των κομμουνιστών, σύμφωνα με την οποία την πυρκαγιά προκάλεσαν οι ναζιστές, επιρρίπτοντας στη συνέχεια την ευθύνη σε έναν «αθώο» νεαρό Ολλανδό, τον Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε.
Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν αυτός ο μοναδικός εμπρηστής και παρότι αρχικά ξαφνιάστηκαν, οι κυβερνώντες Εθνικοσοσιαλιστές εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία για να παρουσιάσουν την πυρκαγιά ως απόρροια σκευωρίας των κομμουνιστών, συνθέτοντας, έτσι, ακόμη μια θεωρία συνωμοσίας, την οποία εκείνη την περίοδο πίστευαν πολλοί απλοί γερμανοί πολίτες.
Κοινό στοιχείο όλων αυτών των θεωριών συνωμοσίας είναι το ότι βασίζονται σε φήμες και διαστρεβλώσεις των γεγονότων και όλοι όσοι τις διαδίδουν είτε αγνοούν εσκεμμένα είτε απορρίπτουν τα αδιάσειστα στοιχεία που έχουν φέρει στο φως οι επαγγελματίες ιστορικοί.
Ο Ρίτσαρντ Εβανς εξηγεί ότι οι θεωρίες συνωμοσίας εξακολουθούν να έχουν πέραση, κυρίως επειδή καταφέρνουν να αναγάγουν «την αινιγματική πολυπλοκότητα της πολιτικής και της κοινωνίας σε μια απλή φόρμουλα, την οποία μπορούν όλοι να κατανοήσουν».
Η αποδόμηση των θεωριών συνωμοσίας που περιβάλλουν τους Ναζί είναι σίγουρα από μόνη της ενδιαφέρουσα, αλλά το βιβλίο του διακεκριμένου βρετανού ιστορικού δεν αφορά μόνον το παρελθόν, αφορά και το παρόν. Γιατί ζούμε στην εποχή του Διαδικτύου και «όλοι μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους στη δημόσια σφαίρα, ανεξάρτητα από το πόσο αλλόκοτες ενδεχομένως να είναι», οπότε ένα βιβλίο που εξηγεί πως αναδύονται και διαδίδονται οι θεωρίες συνωμοσίας και συγχρόνως αποδεικνύει πόσο σημαντικό είναι να ελέγχουμε τα «εναλλακτικά δεδομένα», μόνον χρήσιμο, πέρα από ενδιαφέρον, μπορεί να είναι.