Μεσολόγγι – Αιτωλικό: οι χάρες και οι χαρές της λιμνοθάλασσας

Η γρήγορη εναλλαγή των νέων εικόνων μπροστά στα μάτια μας, κινητοποιεί και τις νέες ιδέες να τρέξουν μέσα στον νου μας. Κι ο δρόμος που τρέχουμε είναι ιδέα, του ταξιδιού, κυρίως. Κι η θάλασσα είναι δρόμος. Να, το Ιόνιο που κυματίζει αδιάκοπα, ήπια κατά το σύνηθες, παράλληλα με τη δική μας οδό,  ήταν πάντα δρόμος, πέρασμα των ιδεών που εκκινούσαν από τη Δύση και έφταναν στα λιμάνια της δυτικής όχθης της Ανατολής. Καινοτόμες ιδέες κατά κανόνα.

Κι η Ιόνια οδός, η οποία «τρέχει» από τα Ιωάννινα μέχρι το Αντίρριο συνδέοντας ιστορικά λιμάνια της ηπειρωτικής ακτής του Ιονίου πελάγους, φέρει στην κεντρική ιδέα της αυτή την παράδοση των καινοτόμων μηνυμάτων από τη Δύση. Αυτοί οι σύγχρονοι αυτοκινητόδρομοι, έχουν μια άλλου είδους συμβολή στην ταξιδιωτική εμπειρία. Δεν έχουν σχεδιαστεί για να σου προσφέρουν απλά όμορφη, αλλά ωραία διαδρομή, άνετη, γρήγορη, ασφαλή, πολιτισμένη. Σε πάνε στον προορισμό σου χωρίς να σπαταλάς την καλή σου, ταξιδιωτική, διάθεση στα προσκόμματα της διαδρομής, αλλά φροντίζουν να σου εμπνεύσουν και να σου εξάψουν εξερευνητική ενέργεια για να την αναλώσεις στον προορισμό.

Ο δρόμος είναι το προοίμιο του ταξιδιού, διάδρομος απογείωσης γι αλλού. Τώρα μπορείς να αφεθείς ελεύθερος στην αρυτίδωτη αγκάλη αυτού του ανοιχτού στα σύνορα κόσμου που η ησυχία και η ομορφιά του καθρεφτίζονται αυτάρεσκα στην αστραφτερή επιφάνεια της λιμνοθάλασσας. Ο νους έχει ανάγκη την απεραντοσύνη για να ανοίξει, να απλωθεί και να φύγει μακριά. Ο Σάκης το λέει αλλιώς: «Νιώθεις μια υπερδύναμη μόλις ξημερώνει στη λιμνοθάλασσα. Εκείνη την ώρα σταματώ να ψαρεύω από τη γάιτα και αρχίζω να τραγουδώ».

Αυτός ο αντιπροσωπευτικός άνθρωπος της λιμνοθάλασσας μένει στη γειτονιά των τριών πελάδων της Κλείσοβας, που μοιάζουν να είναι δεμένες, με στενή γέφυρα, με τον αμαξιτό δρόμο, που τρέχει μέσα στα νερά, από την πόλη του Μεσολογγίου προς την γοητευτική συνοικία της Τουρλίδας, αλλά και με το όλον του τοπίου. Κι όταν ο Σάκης καταπλέει και δένει τη γάιτα -την παραδοσιακή βάρκα των ψαράδων της ρηχής λιμνοθάλασσας με το μικρό βύθισμα- στην υγρή «αυλή» του, τότε, πληρώνεται η πιο εμβληματική εικόνα της επικράτειας των νερών σε αυτό το σημείο της Γης. Αυτήν που ο επισκέπτης, όχι μόνο μπορεί να απολαύσει με τα μάτια του, αλλά να τη ζήσει και με τις άλλες αισθήσεις του, όπως τη γεύση.

Αναπόσπαστο στοιχείο της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου Αιτωλικού, οι πελάδες είναι καλύβες φτιαγμένες με καλάμι με ψαθί που στηρίζονται πάνω σε μια βάση με πασσάλους, όπου οι ψαράδες φυλάσσουν τα εργαλεία τους.  Τη συστάδα των πελάδων διαχειρίζεται ο συνεταιρισμός των ψαράδων «Αναγέννηση» (τηλ. 6981-013129) οι οποίοι είναι πρόθυμοι να μοιραστούν τα μυστικά της λιμνοθάλασσας με επισκέπτες και να τους ξεναγήσουν στην καθημερινότητά τους. Τους δίνουν πετονιές και δολώματα, και τους μαθαίνουν να ψαρεύουν γύρω από τις πελάδες ή τους πάνε με τις βάρκες τους πιο βαθιά στη λιμνοθάλασσα, για σύνθετα ψαρέματα. Μπορούν δε να τους μαγειρέψουν τα ψάρια με τις συνταγές που χρησιμοποιούν για να γεμίσουν το καθημερινό τραπέζι τους και οι ίδιοι και να δοκιμάσουν τα παστά που παρασκευάζουν, αφήνοντας τα ψάρια -τις τσιπούρες για παράδειγμα- να ψηθούν στο αλάτι εικοσιτέσσερις ώρες και μετά να τα σερβίρουν, καθαρισμένα, με λάδι και λεμόνι. Αυτή την ιδιαίτερη τελετουργία των παστών ψαριών μπορεί να την παρακολουθήσει ο επισκέπτης -και να προμηθευτεί τα προϊόντα της- στα ιχθυοπωλεία της οδού Θυσίας, στο κέντρο της πόλης του Μεσολογγίου.

Καθώς ο Σάκης μαγειρεύει ένα μικρό μέρος της πρωινής ψαριάς -τσιπούρες, μυξινάρια και το απαραίτητο χέλι για να δέσει η σάλτσα, με κρεμμύδι, σέλινο και αυγολέμονο στην κατσαρόλα- απολαμβάνουμε από το παράθυρο της πλωτής τραπεζαρίας την απίθανη η εικόνα του ντελικάτου αργυροτσικνιά, σύμβολο της θαλερής ζωής στη λιμνοθάλασσα. Καθόταν στον φράχτη γύρω από τις πελάδες, ακίνητος για ώρα πολύ, έχοντας  καρφωμένα τα πρασινοκίτρινα μάτια του στο νερό για να εντοπίσει το ψάρι που θα βάλει στόχο με το κίτρινο ράμφος του. Έξω, ο δρόμος τρέχει προς την επόμενη γειτονιά των πελάδων, πολλών πελάδων, ένα ολόκληρο χωριό, την Τουρλίδα, ατμοσφαιρικό και γοητευτικό, με θέα ένα από τα πλέον συναρπαστικά ηλιοβασιλέματα στο Ιόνιο.

Οι δρόμοι τρέχουν γενικώς σε αυτό το σημείο του χάρτη παράλληλα με τους υγρούς τόπους που υποθάλπουν τη ζωή. Στις ρηχές λιμνοθάλασσες ή τις αλυκές που δεν έχουν ξεραθεί ακόμη, πλήθος υδρόβιων πουλιών αφήνουν το εφήμερο ίχνος τους επάνω στον καθρέφτη του νερού, προσφέροντάς μας εικόνες ζωντανής αισιοδοξίας. Λευκοτσικνιάδες, σταχτοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, χουλιαρομύτες, αβοκέτες, με το μαύρο «σκουφί» τους και την περίεργη αλλά χρήσιμη στο ψάρεμα μεγάλη μύτη τους, είναι οι ζωντανές κουκκίδες ενός απέραντου παραδείσου για τους εραστές της παρατήρησης πουλιών. Αλυκή Άσπρος, μεταξύ Μεσολογγίου και Αιτωλικού, και μετά, πίσω από την κωμόπολη-νησί που μοιάζει στη λιμνοθάλασσα, στον βάλτο μπροστά από το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, οι λευκές, ψιλόλιγνες, φιγούρες των τσικνιάδων, δίνουν την ξεχωριστή νότα στα κοκκινωπά φυτά του νερού. Ειδικά στο διβάρι του Παλαιοπόταμου, μετά το Νιοχώρι, οι ερωδιοί σκορπούν άπειρες, αθώες, λευκές πινελιές στο άγριο τοπίο.

Σε αντίστιξη με τις λευκές φιγούρες των πουλιών, οι μαύρες φιγούρες των ανθρώπων στα έργα της Βάσως Κατράκη, είναι κι αυτές ένας ύμνος, με διαφορετικά λόγια, στη ζωή. Το μαύρο της χαρακτικής είναι το πιο αισιόδοξο και ελπιδοφόρο μαύρο που μπορεί να «βγάλει» η τέχνη. Και σε πλημμυρίζουν -σαν τα νερά που φτάνουν μέχρι τα θεμέλιά του, όπου δένουν οι ψαράδες τις βάρκες τους- και σε ευφραίνουν και σε απογειώνουν και σε ταξιδεύουν όλα αυτά τα βαθιά ίχνη που χάραξε η σπουδαία δημιουργός με απέραντη ευαισθησία, και τώρα εκτίθενται στο μουσείο που είναι αφιερωμένο σε εκείνη και στο πνεύμα της λιμνοθάλασσας. Εξάλλου η πηγή της έμπνευσης της Βάσως Κατράκη βρίσκεται πάντα εδώ, στο Αιτωλικό, στα παιδικά της χρόνια, στην απεραντοσύνη των νερών και εντός των ορίων των διβαριών, στα βάθη της ψυχής των ψαράδων και της δίψας τους για ζωή.

Από τα δύο πολύτοξα γεφύρια που συνδέουν το νησί του Αιτωλικού, που το καταλαμβάνει σχεδόν εξ ολοκλήρου ο οικισμός,  με τη Δύση και την Ανατολή, περνάς σε έναν άλλο κόσμο, όπου τα πάντα ρει, που πάει να πει ανανεώνονται. Παρακολουθείς την αλληλουχία των διαφορετικών στιγμιότυπων της ζωής του να περνά από μπροστά σου. Οι ψαράδες ανανεώνουν τα δολώματα και τις ελπίδες τους για καλή ψαριά, νέα σταφνοκάρια, στο χρώμα του μίνιου ακόμη, δοκιμάζονται μόλις έχουν γλιστρήσει από τα σκαριά τους στο νερό και φορούν τα ολοκαίνουργια κουπιά τους για το παρθενικό ταξίδι τους, νέες πορείες από τις γάιτες και πριάρια χαράζονται επάνω στον καθρέφτη για το νησάκι της Προκοπάνιστου που κι αυτό το καταλαμβάνει εξ ολοκλήρου το ξωκλήσι της Παναγίας, οι φρέσκοι κέφαλοι πετάλι, ανοιγμένοι στα δυο, οι τσιπούρες και τα πριτσπάτα (πριγκιπάτα) χέλια, όλα ψητά.