Ενθουσιασμός, πανηγυρισμοί αλλά και κρίσιμα ερωτήματα. Πρώτη φορά Ελληνας σε μια τόσο ισχυρή ευρωπαϊκή θέση, στην αντιπροεδρία της Κομισιόν – ιστορική επιτυχία. Με χαρτοφυλάκιο βαρύ, και μη συνήθη ετικέτα –πόσος Όργουελ χωράει στον παράδοξο τίτλο της αρμοδιότητας του Επιτρόπου για την «Προστασία του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής»;
Ο 57χρονος Μαργαρίτης Σχοινάς αναμένεται να απαντήσει στον θαυμασμό και την καχυποψία, με το έργο του από 1ης Νοεμβρίου, αφού λάβει και την έγκριση των αρμοδίων επιτροπών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, διαδικασία συνήθη που προϋποθέτει την ακρόαση των νέων προσώπων.
«Να διαχωρίσουμε την ετικέτα από την ουσία», τονίζει ο ίδιος, μιλώντας στο Protagon. «Ο ρόλος είναι διττός· και υποδηλώνει την Ευρώπη που προστατεύει, αλλά και την Ευρώπη που ανοίγει δρόμους. Είναι και το δεύτερο εξίσου σημαντικό».
Δεν είναι βέβαια ο μόνος που θα αναμετρηθεί με τον τίτλο του· ο σλοβάκος αντιπρόεδρος Μάρος Σέφτσοβιτς συνοδεύεται από το αλλόκοτο portfolio «Διοργανικές σχέσεις και προβλέψεις». Χωρίς αμφιβολία πάντως ο Σχοινάς ως νέος αντιπρόεδρος –έχοντας μάλιστα υπό την εποπτεία του τέσσερις επιτρόπους, Ασφάλειας, Μετανάστευσης, Απασχόλησης και Εκπαίδευσης–, είναι αυτός που θα βρεθεί σε διακεκαυμένη ζώνη, διαχειριζόμενος πρωτίστως το ζήτημα της μετανάστευσης, την πολιτική ασύλου, την προστασία των συνόρων.
Οι Financial Times έφθασαν να προτείνουν μέχρι και την -εδώ και τώρα- μετάλλαξη του τίτλου, πριν από τη σχετική ακρόαση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο · ο οποίος τίτλος παρεμπιπτόντως συνιστά έμπνευση της νέας προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και έχει γίνει αντικείμενο δριμύτατης κριτικής για τον «προσβλητικό», «ακροδεξιό» του χαρακτήρα.
Η αρχή και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής
Ο Σχοινάς έδωσε πρώτη φορά εξετάσεις με πρόθεση να γνωρίσει τον κόσμο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1989. Ο ίδιος ωστόσο θεωρεί αφετηριακή στιγμή στην πορεία του ένα απόγευμα του 1979, στη Θεσσαλονίκη, όταν είδε στην ασπρόμαυρη τηλεόραση της εποχής τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, να βάζει την υπογραφή του στη συνθήκη προσχώρησης της Ελλάδας στην ΕΟΚ.
Ήταν μόλις 17 ετών, αλλά η απόφαση να επιβιβασθεί στο τρένο της Ευρώπης είχε κιόλας ληφθεί. Η μετέπειτα πορεία του, αμιγώς ευρωπαϊκή, υποδηλώνει επαγγελματική ικανότητα αλλά και επικοινωνιακό ταλέντο (η θέρμη και η αμεσότητα με την οποία απαντά ακόμη και στο τηλέφωνο, είναι εντυπωσιακή), αφού επιτυγχάνει να επιλέγεται σε υψηλές θέσεις, εμπιστοσύνης, από πολλούς και διαφορετικούς αξιωματούχους:από η Λογιόλα Ντε Παλάθιο (διετέλεσε αναπληρωτής επικεφαλής στο γραφείο της τότε αντιπροέδρου, αρμόδιος για θέματα Μεταφορών, Ενέργειας και Σχέσεων με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) ως τον Μάρκο Κυπριανού (επικεφαλής του γραφείου του τότε ευρωπαίου Επιτρόπου της Κύπρου). Και από τον τότε πρόεδρο της Κομισιόν Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόσο (αναπληρωτής διευθυντής του Γραφείου Συμβούλων Ευρωπαϊκής Πολιτικής) ως τον φίλο του πια, τέως πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ · είχε αναλάβει την εξαιρετικά προβεβλημένη θέση του Επικεφαλής Εκπροσώπου Τύπου της Κομισιόν.
Ευρωβουλευτής με το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας γίνεται το 2007, όταν παίρνει τη θέση του Αντώνη Σαμαρά, ο οποίος έφυγε από την Ευρωβουλή προκειμένου να επιστρέψει στην κεντρική πολιτική σκηνή της χώρας. Είναι το σημείο όπου σκοντάφτει η κουβέντα. Κάποια από τα ελληνικά πρωτοσέλιδα της Τετάρτης, 11ης Σεπτεμβρίου, κάνουν λόγο για «ματαίωση της επιδίωξης Σαμαρά να αναλάβει θέση αντιπροέδρου στην Κομισιόν» (εφημερίδα «Αυγή»), ακόμη και για «συμπαιγνία» με θύμα τον πρώην Πρωθυπουργό (εφημερίδα «Δημοκρατία»). Η ερώτηση είναι αναπόφευκτη. Του πήρε και τώρα τη «θέση»;
Ζυγίζει τις κουβέντες του, έχει δίκιο το BBC που τον θέλει υπέρμετρα προσεκτικό σε ό,τι εκστομίζει. Παίρνει αποστάσεις. «Πρόκειται για μια ανάγνωση Νεοδημοκρατική. Αλλά προσωπικά, ειλικρινά, ποτέ δεν ασχολήθηκα με την αθηναϊκή, ενδογαμική, πολιτική κουζίνα».
Το βέβαιον είναι ότι θα βρεθεί σύντομα να ασκεί καθήκοντα που απαιτούν ισορροπίες – η Κομισιόν ως προς τη νέα δομή της είναι ποικιλόμορφη και ιδιαιτέρως απαιτητική. Ο Μαργαρίτης Σχοινάς έχει πλήρη συναίσθηση πόσα αρνητικά vibes μπορεί να εκπέμψει ένα ευρωπαϊκό εκτελεστικό όργανο, μη αιρετό, που καλείται να πάρει δύσκολες αποφάσεις · με έργο που κατανοείται ελάχιστα από το ευρύ κοινό. Εξ ου και το προσωπικό του μανιφέστο: «Η Κομισιόν δεν πρέπει να βλέπει τα πόδια της, επιβάλλεται να αγωνίζεται να ενημερώνει για ό,τι κάνει». Πρότυπο; Η εποχή του Ζακ Ντελόρ αλλά και η θητεία Γιουνκέρ.
Το ελληνικό δημοψήφισμα και οι δραματικές ώρες
«Με τον Γιουνκέρ, γνωριστήκαμε ενόσω ήμουν ευρωβουλευτής», θυμάται. «Του ασκούσα αυστηρό κοινοβουλευτικό έλεγχο, εκείνος ήταν πρόεδρος του Eurogroup. Νομίζω ότι με ξεχώρισε λόγω του μικρού της ηλικίας, κι όταν πια έγινε Πρόεδρος με θυμήθηκε. Αναζητούσε έναν έλληνα πολιτικό που να ξέρει την Ευρώπη. Ανέλαβα (επικεφαλής εκπροσώπου Τύπου της Κομισιόν) τη χειρότερη στιγμή, κάτω από το μαύρο σύννεφο που είχε ήδη κάνει την εμφάνισή του… Τότε συνδεθήκαμε στενά φιλικά, κι ας στέκονταν οι περισσότεροι στη δημόσια εικόνα του alter ego του προέδρου της Κομισιόν. Ζήσαμε δραματικές στιγμές, από το καλοκαίρι του 2014 ως τον Αύγουστο του 2015. Νιώθαμε ότι μας ακουμπούσε η Ιστορία.
»Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη συνέντευξη Τύπου που είχε προγραμματιστεί τη Δευτέρα της 29ης Ιουνίου, και αφού είχε ήδη ανακοινωθεί το δημοψήφισμα από τον Αλέξη Τσίπρα. Ενώ προετοιμαζόταν για την ομιλία του, ο Γιούνκερ, απερίγραπτα φορτισμένος, ύστερα από πολύωρες διαβουλεύσεις, αποφάσισε ότι ήθελε να απευθυνθεί “προσωπικά” στον ελληνικό λαό, να πει κάτι που θα του “μιλούσε” απευθείας. “Η Ευρώπη είναι η Ελλάδα, και η Ελλάδα είναι η Ευρώπη”· ο ίδιος συνέταξε τη φράση που συμπύκνωνε τη θέση του, το συναίσθημα του, τη στάση του υπέρ του “Ναι”. Και ασφαλώς ήταν η κορυφαία στιγμή της πενταετίας».
Ο Σχοινάς είναι υπερήφανος και για την ομιλία Γιούνκερ στην Ολομέλεια του ελληνικού Κοινοβουλίου τον Απρίλιο του 2018 – τη μοναδική προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μόνον πολιτικοί ηγέτες έχουν άλλωστε απευθυνθεί κατά καιρούς στο Σώμα. Κοινώς, πίνει νερό στο όνομα του λουξεμβούργιου πολιτικού.
Η ταυτότητα του, με τόσα χρόνια παρουσίας στα γρανάζια της Ευρώπης, κάνει βεβαίως ορισμένους να διερωτώνται – μάλλον στενοκέφαλα – «πόσο Ελληνας παραμένει, υπέρμαχος των εθνικών συμφερόντων και μόνον». Το Protagon του μεταφέρει την αμφισβήτηση, αλλά ο ίδιος δεν δείχνει να κάμπτεται.
«Ολη μου η ζωή, στην Ελλάδα· όλη μου η καριέρα, στην Ευρώπη. Δεν λειτουργούν αντιθετικά –ξέρετε- αυτά, αλλά συμβιωτικά. Είμαι εξάλλου προϊόν της “άλλης” Ελλάδας: κατάγομαι από την ελληνική επαρχία, οι γονείς μου ήταν εκπαιδευτικοί, πήγα στο δημόσιο σχολείο, έμαθα αγγλικά και γαλλικά στο φροντιστήριο.
»Στην Ευρώπη, με θεωρούν ως τον πιο ευρωπαίο Ελληνα, και στην Ελλάδα ως τον πιο έλληνα Ευρωπαίο. Είναι αυτονόητα τα εχέγγυα».
Οι Βρυξέλλες και η Φούρκα
Λίγοι γνώριζαν τον τόπο καταγωγής του (είναι γεννημένος στη Θεσσαλονίκη), έως ότου τον άκουσαν να συμπαρίσταται στη Χαλκιδική, μετά το καταστροφικό μπουρίνι του Ιουλίου, από το «βήμα» του στην Κομισιόν. Ο Σχοινάς όταν λέει «σπίτι» εννοεί τις Βρυξέλλες, εκεί έχει απλωμένο τραχανά, εκεί μεγάλωσε τα δυο παιδιά του · και ασφαλώς τη Φούρκα, στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, όπου και το οίκημα του παππού του – στέκει περισσότερο από εκατό χρόνια.
Δεν δίνει εύκολα προσωπικές πληροφορίες, γνωρίζει τις παγίδες του δημόσιου λόγου, δεν αποκαλύπτει προτιμήσεις, στέκια, συνήθειες· κι ας ζει στην πόλη-καρδιά της Ευρώπης όπου μπορεί να απολαύσει τις σοκολάτες του Μαρκολίνι και τα θαλασσινά του «Chez Leon».
Προτιμά να θυμίζει τι έχει δηλώσει για το Brexit, επιμένει ότι η αντιμετώπιση της μεταναστευτικής – προσφυγικής κρίσης θα πρέπει να είναι ολιστική, προτάσσει την επαγγελματική του υπόσταση.
Και είναι σίγουρο ότι επιλέγει να αισθάνεται περισσότερο πολιτικός, παρά τεχνοκράτης. Η θητεία του θα δείξει πόσο πολύτιμος πολιτικά μπορεί να γίνει στο νέο του πόστο. Πόσο μπορεί να δικαιώσει τον παππού Μαργαρίτη και το βαφτιστικό του. Διότι, αν δεν το ξέρετε, Μαργαρίτης θα πει μαργαριτάρι.
Ο Μαργαρίτης Σχοινάς σπούδασε Νομικά στο ΑΠΘ, Δημόσια Διοίκηση και Πολιτική στο London School of Economics και Κοινοτική Διοίκηση στο Κολέγιο της Ευρώπης της Μπρυζ, με υποτροφία του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας. Υπήρξε ερευνητικός υπότροφος Robert Schuman στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τον Οκτώβριο του 2011, αποφοίτησε από το Πρόγραμμα «High Potential Leadership», της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.