Είναι ιταλικός ή ναπολιτάνικος ο περίφημος caffè espresso; Η διαμάχη όσον αφορά την πολιτισμική ταυτότητα του πιο διάσημου καφέ στον κόσμο συνεχίζεται με αμείωτη ένταση στην Ιταλία. Ειδικά αφότου η Εθνική Επιτροπή της χώρας για την UNESCO αναγκάστηκε να μην καταθέσει το αίτημα να συμπεριληφθεί ο καφές εσπρέσο στον κατάλογο της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, στον οποίο μεταξύ πλήθους παραδόσεων, γνώσεων και δεξιοτήτων από όλον το κόσμο, συμπεριλαμβάνονται επίσης το ρεμπέτικο, η μεσογειακή διατροφή και η τεχνογνωσία της παραδοσιακής μαστιχοκαλλιέργειας στη Χίο.
Πρώτη φορά στην Ιταλία η υποψηφιότητα της «ιεροτελεστίας του παραδοσιακού ιταλικού καφέ εσπρέσο» παρουσιάστηκε επίσημα το 2019. Επειτα από μερικές εβδομάδες, ωστόσο, αναγγέλθηκε και η υποψηφιότητα της «κουλτούρας του ναπολιτάνικου καφέ εσπρέσο».
Η πρώτη υποψηφιότητα (της Κοινοπραξίας για την Προστασία του Παραδοσιακού Ιταλικού Καφέ Espresso) εστίαζε κυρίως στη σημασία που απέκτησε η κατανάλωση του ροφήματος ως αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των Ιταλών, καταλήγοντας να καταστεί τελικά «σύμβολο ενός ολόκληρου έθνους».
Τη δεύτερη υποψηφιότητα την προώθησε η περιφέρεια της Καμπανίας και επικεντρωνόταν στα «αιωνόβια» καφεκοπτεία, στα ιστορικά καφέ και στις ιδιότυπες κοινωνικές συνήθειες του καφέ που διαμορφώθηκαν ανά τους αιώνες στη Νάπολη, την πρωτεύουσα της Καμπανίας. Ακόμα και ο Βόλφγκανγκ Γκαίτε έγραψε για τη σχέση των Ναπολιτάνων με τον εσπρέσο κατά τη διάρκεια της περιοδείας που πραγματοποίησε στη ιταλική χερσόνησο την περίοδο 1786 – 1788, εκδίδοντας αρκετά χρόνια μετά, το 1816, τις εντυπώσεις του στο βιβλίο του «Το ταξίδι στην Ιταλία».
Σε αδιέξοδο
Κατά τους προηγούμενους μήνες η αντιπαράθεση μεταξύ κορυφαίων ειδικών στον καφέ αλλά και πολιτικών με στόχο την επιλογή της καταλληλότερης υποψηφιότητας υπήρξε και έντονη και γόνιμη. Τελικά, όμως, αδυνατώντας να επιλέξει μεταξύ των δύο φακέλων, το υπουργείο Αγροτικής Πολιτικής της Ιταλίας αποφάσισε να τους παρουσιάσει αμφότερους σε μία διυπουργική επιτροπή η οποία, αφότου αξιολόγησε τις δύο υποψηφιότητες, απηύθυνε έκκληση στις δύο ομάδες να ενώσουν τις δυνάμεις τους και τους φακέλους τους ούτως ώστε να παρουσιάσουν την επόμενη χρονιά μία κοινή πρόταση.
Μιλώντας στην Corriere della Sera η Καρολίνα Βερνιάνο, επικεφαλής της ιστορικής οικογενειακής επιχείρησης Caffè Vergnano που ιδρύθηκε το 1882, έκανε λόγο για «μία χαμένη ευκαιρία για το σύμπαν του ιταλικού καφέ. Σε μία περίοδο αβεβαιότητας, όπως είναι η τρέχουσα, (η ένταξη του εσπρέσο στον κατάλογο της UNESCO) θα αποτελούσε μία ανάσα, όχι μόνον για εμάς τους παραγωγούς, αλλά και για όλους τους Ιταλούς οι οποίοι κατά τη διάρκεια όλων αυτών των μηνών αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη καθημερινή ιεροτελεστία του εσπρέσο στο μπαρ». Και πρόσθεσε: «Είναι απαραίτητο να οργανωθεί ο κλάδος μας. Διαθέτουμε ένα γνωστό προϊόν το οποίο εκτιμάται σε όλον τον κόσμο και πρέπει να είμαστε ενωμένοι, εντάσσοντας σε ένα κοινό πλαίσιο, χωρίς διακρίσεις και πολεμικές, τις υπέροχες ιεροτελεστίες του καφέ Μade in Italy».
Αποτελεί γεγονός πως ο εσπρέσο είναι ένα κατεξοχήν ιταλικό ρόφημα αλλά συντηρεί έναν επιχειρηματικό κλάδο τα ετήσια έσοδα του οποίου στην Ιταλία αγγίζουν τα τέσσερα δισεκατομμύρια ευρώ. Ο εσπρέσο προσφέρει επίσης εργασία σε 7.000 ανθρώπους που εργάζονται σε περισσότερες από 800 επιχειρήσεις.
«Εθιμα και παραδόσεις»
«Αλλωστε ο καφές ανέκαθεν ήταν ένα ενωτικό προϊόν. Αρκεί να αναλογιστούμε πόσο ποικιλόμορφη είναι η κουλτούρα του καφέ στην Ιταλία: υπάρχουν καφεκοπτεία παλιά και νέα από τον Βορρά έως τον Νότο, όπως υπάρχουν έθιμα και παραδόσεις, από τον ναπολιτάνικο εσπρέσο έως το “μπιτσερίν” του Πεδεμόντιου και τον εσπρέσο της Τεργέστης», εξήγησε η Καρολίνα Βερνιάνο. Ωστόσο είναι ακριβώς αυτή η ποικιλομορφία, αυτή η πληθώρα των παραδόσεων που καθιστά, σύμφωνα με κάποιους, πιο ισχυρή την υποψηφιότητα της Καμπανίας και της Νάπολης.
«Ενώ στην υπόλοιπη χώρα υπάρχουν πολλά έθιμα που περιστρέφονται γύρω από τον καφέ, στην Καμπανία η ιεροτελεστία του καφέ αποτελεί μία παμπάλαια συνήθεια που σχετίζεται με την κοινωνικότητα και την ευθυμία. Οπως ακριβώς η τέχνη των “pizzauoli”, των πιτσαδόρων της Νάπολης η οποία αναγνωρίστηκε από την Unesco το 2017», σημείωσε από την πλευρά του ο Μάριο ντε Ρόσα, διευθυντής μάρκετινγκ της Caffè Borbone, μίας εταιρείας που εδρεύει στην Καμπανία, καβουρδίζει περί τους 1.800 τόνους κόκκους καφέ τον μήνα και πέρυσι, παρά την πανδημία, είχε έσοδα ύψους 20 εκατομμυρίων ευρώ.
«Δεν είναι ζήτημα διχογνωμίας αλλά χαρακτηριστικών. Είναι ο ναπολιτάνικος εσπρέσο αυτός που μάλλον έχει χαρακτηριστικά που ταιριάζουν περισσότερο με όλα όσα ζητάει η Unesco, όπως η ανθρωπολογική πτυχή της ιεροτελεστίας του καφέ», εξήγησε ο ιταλός ειδικός.