Ο Φρόιντ θα ήταν ευχαριστημένος. Ο Οιδίποδας μάλλον θα βαριόταν και δεν θα του έκανε εντύπωση. Όσο για εμάς τους υπόλοιπους, μπορεί και νιώθαμε ελαφρώς αναστατωμένοι. Το θέμα είναι απλό αλλά και σύνθετο ταυτόχρονα.
Εάν κοιτάξετε βαθιά μέσα στα μάτια του έρωτά σας, τι βλέπετε; Λοιπόν, ανεξάρτητα από το τι λένε οι ποιητές, οι πιθανότητες είναι ότι βλέπετε είτε τη μαμά σας είτε τον μπαμπά σας, υποστηρίζει το δημοσίευμα της εφημερίδας The Times.
Αυτό προκύπτει από μια νέα μελέτη που διαπίστωσε ότι οι ετεροφυλόφιλοι άνδρες και οι ομοφυλόφιλες γυναίκες έλκονται από μια σύντροφο με το χρώμα ματιών που έχει και η μητέρα τους, ενώ οι ετεροφυλόφιλες γυναίκες και οι ομοφυλόφιλοι άνδρες αναζητούν έναν άνδρα με το χρώμα ματιών του πατέρα τους.
Είτε πρόκειται για τον Τζόρτζ Κλούνεϊ που παντρεύτηκε μια γυναίκα με τα σκούρα καστανά μάτια της μητέρας του (η κυρία Νίνα Μπρούς Ουόρεν Κλούνεϊ υπήρξε βασίλισσα της ομορφιάς), είτε για την Αντζελίνα Τζολί που είδε τα γκριζογάλανα μάτια του πατέρα της Γιον Βόιτ να καθρεφτίζονται στο βλέμμα της μοναδικής της αγάπης, του Μπραντ Πιτ, όταν πρόκειται για την επιλογή του άλλου μας μισού υποσυνείδητα όλοι επιστρέφουμε στην παιδική μας ηλικία.
Επιστήμονες, από το Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης, κατέληξαν σε αυτό το συμπέρασμα αφού ζήτησαν από 300 άντρες και γυναίκες πληροφορίες για το χρώμα των ματιών των γονιών τους και της/του συντρόφου τους. Και διαπίστωσαν ότι οι πιθανότητες να συνδεθούν με κάποιον που τα μάτια του ταιριάζουν με τα μάτια του γονέα -ο οποίος συσχετίζεται με τη σεξουαλικότητά τους- ήταν διπλάσιες από την επιλογή συντρόφου με διαφορετικό χρώμα ματιών.
Βοήθησαν, λοιπόν, να επικυρωθεί κατά κάποιον τρόπο η παλιά ψυχαναλυτική θεωρία του Σίγκμουντ Φρόιντ, ο οποίος πρώτος εισήγαγε τον όρο «οιδιπόδειο σύμπλεγμα». Για τη διατύπωση της θεωρίας του σύμφωνα με την οποία μια ομάδα ασυνείδητων (απωθημένων) ιδεών και συναισθημάτων συγκεντρώνονται πάνω στην επιθυμία της «απόκτησης» του γονιού του αντίθετου φύλου και της «εξόντωσης» του γονιού του ιδίου φύλου, ο βιεννέζος ψυχίατρος βασίστηκε στον μύθο του Οιδίποδα, ο οποίος, χωρίς να το γνωρίζει, σκότωσε τον πατέρα του Λάιο και παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη.
«Αν η μοίρα του μας συγκινεί, είναι επειδή θα μπορούσε να ήταν και δική μας μοίρα, επειδή το μαντείο έχει επιτάξει πριν από τη γέννησή μας την ίδια κατάρα για μας όπως γι’ αυτόν», γράφει ο Φρόιντ για τον Οιδίποδα, στο βιβλίο του «Η ερμηνεία των ονείρων» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκουρος) προσθέτοντας «Για όλους μας ίσως η μοίρα έχει ορίσει να στρέψουμε την πρώτη σεξουαλική μας παρόρμηση προς την μητέρα, μας πείθουν γι’ αυτό τα όνειρα μας».
Και ενώ ήταν ευτυχής με τη φαντασίωση να προσελκύεται σεξουαλικά από τη δική του μητέρα, ήταν σαφές ότι δεν μπορούσε να φανταστεί ότι κάποιοι από τους ακροατές της θεωρίας του μπορεί να ήταν γυναίκες.
Η συγκεκριμένη έρευνα του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης δεν είναι η πρώτη σχετικά με την εξεύρεση στοιχείων για την γονική έλξη που συμβαίνει ασυνείδητα. Προηγούμενες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι στα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια η δομή του προσώπου του συζύγου μοιάζει με εκείνη του πατέρα της συζύγου και αυτό δεν συμβαίνει κατά τύχη, όπως θα περίμενε κανείς. Το ίδιο ισχύει και αντίστροφα. Η ιδέα είναι ότι -όπως υποψιάζεται ο Φρόιντ- όταν είμαστε παιδιά μαθαίνουμε να βλέπουμε τους γονείς μας ως μοντέλα για τους μελλοντικούς μας συντρόφους.
Ωστόσο, μια κριτική που διατυπώνεται σε προηγούμενη εργασία, η οποία προσπαθεί να δείξει ότι αυτό δεν αποκλείει το αντίθετο, αναμφισβήτητα έχει μια εξίσου «ανατριχιαστική» εξήγηση: Ίσως οι ετεροφυλόφιλες γυναίκες αντί να μαθαίνουν να ψάχνουν για τον πατέρα τους, κληρονομούν τις προτιμήσεις της μητέρας τους.
Το τελευταίο πείραμα, που δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό Biorxiv, εξήγησε με έξυπνο τρόπο τη διαφορά μεταξύ των δύο ανταγωνιστικών υποθέσεων, συμπεριλαμβάνοντας ομοφυλόφιλους μεταξύ των συμμετεχόντων (ήταν οι μισοί).
Εάν οι άνδρες κληρονομούν τις προτιμήσεις του πατέρα τους, τότε θα περίμενε κανείς ότι οι ομοφυλόφιλοι άνδρες θα αναζητούσαν άνδρες με τα μάτια της μητέρας τους. Αλλά στη νέα έρευνα δεν το έκαναν – πήγαν με εκείνους που είχαν τα μάτια του πατέρα τους. Αν μη τι άλλο, πάντως, η μελέτη θα μπορούσε να είναι η απάντηση σε μια πιεστική λογοτεχνική ερώτηση.
Στο τέλος του έργου του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος» ο Οιδίποδας μαθαίνει την αλήθεια. Ο Εξάγγελος ανακοινώνει ότι «πέθανε η σεβαστή Ιοκάστη, γεμάτη απόγνωση μπήκε με μιας στη κρεβατοκάμαρη και άρχισε να τραβάει τα μαλλιά της και να ουρλιάζει στον Λάιο ότι την άφησε να αποκτήσει άνδρα από τον άνδρα της, και να γεννάει παιδιά απ’ τα παιδιά της». Μπαίνει σαν τρελός στο ανάκτορο, συντετριμμένος αλλά και ωρυόμενος ο Οιδίποδας που τα έχει πια χαμένα και ρωτάει να μάθει «που είναι η γυναίκα μου» και μετά «που είναι η μητέρα, η μητέρα μου και μητέρα των παιδιών μου». Ύστερα ορμάει στην κρεβατοκάμαρη σπάζοντας την πόρτα που είχε κλείσει η Ιοκάστη και τη βρίσκει κρεμασμένη. Την ελευθερώνει από την αγχόνη βογκώντας και κραυγάζοντας και ύστερα βγάζει τις χρυσές καρφίτσες που είχε στους ώμους του ρούχου της και τις μπήγει στα μάτια του λέγοντας:
«δεν θα ξαναδούν ούτε όσα παθαίνω,
ούτε όσα κακά παθαίνουν οι άλλοι από εμένα»,
και «στο σκοτάδι πια θα βλέπω εκείνους που δεν πρέπει,
(ίσως τα παιδιά του μιαρού γάμου),
και δεν θα γνωρίσω εκείνους που έχω ανάγκη» (ίσως τους γονείς).
Από την ευτυχία τους τίποτα δεν έμεινε παρόν,
κανένα δεν έλειπε από όλα τα κακά του κόσμου πού ‘χουν όνομα».
Γιατί βγάζει τα μάτια του και τυφλώνεται; Ήταν πράξη απελπισίας; Ισως. Ίσως, όμως, ήταν ο θυμός που τον έστρεψε ενάντια στα όργανα τα οποία προκάλεσαν εξ αρχής όλο αυτό το κακό.