«Η αίσθηση της ευτυχίας που νιώθεις όταν συσσωρεύεις υλικά αγαθά είναι φευγαλέα. Όπως συμβαίνει και με άλλα πράγματα, σε ανταμείβει όλο και λιγότερο κάθε φορά», λέει, «αγοράζοντας, όμως, Ferrari γίνομαι μέρος μιας κοινότητας ανθρώπων που είναι πολύ ιδιαίτεροι, ενδιαφέροντες και έχουν το ίδιο πάθος με μένα».
Ο Καρτού λέει ότι ένα από τα καλύτερα πράγματα που του έχουν συμβεί ποτέ ήταν όταν πέταξε με ένα μαχητικό αεροσκάφος MiG στη Ρωσία. «Πετάξαμε σε ύψος διπλάσιο από αυτό ενός επιβατικού αεροπλάνου. Στη μέση της μέρας είδα αστέρια στον ουρανό και μπόρεσα να παρατηρήσω την καμπυλότητα της Γης. Ήταν μια από τις καλύτερες εμπειρίες σε όλη μου τη ζωή».
Οι περισσότεροι από εμάς, βέβαια, δεν θα μπορέσουν ποτέ να πετάξουν με μαχητικό αεροπλάνο ή να τρέξουν σε έναν αγώνα με Ferrari, οι ερευνητές, όμως λένε ότι η επιθυμία να φτιάξει κανείς ένα «CV εμπειριών» μπορεί να οδηγήσει σε πιο «σεμνά» έξοδα, όπως για διακοπές σε ένα ξενοδοχείο πάγου ή για μια παράξενη λιχουδιά, π.χ. ένα παγωτό με γεύση μπέικον.
Το χρήμα δεν κρύβεται
Μερικοί άνθρωποι δαπανούν πολύ μεγάλα ποσά μόνο και μόνο για να δείξουν ότι είναι επιτυχημένοι. «Μπορεί να νιώθει κανείς την ανάγκη να δείξει σε όλους ότι είναι φτασμένος», λέει ο Καρτού, «Για μένα ήταν μεγάλη υπόθεση γιατί δεν είμαι από πλούσια οικογένεια και έπρεπε να δείξω σε όλους αυτούς τους ανθρώπους που τώρα κάνω παρέα, ότι έχουμε το ίδιο επίπεδο. Αλλά μετά από λίγο καιρό και λίγη σκέψη, η ανάγκη να εντυπωσιάζω τους άλλους ξεθώριασε».
Η οικονομική θεωρία δείχνει ότι η ζήτηση ορισμένων αγαθών αυξάνεται καθώς μειώνεται η τιμή τους. Ο Θορστάιν Βέμπλεν, όμως, είχε παρατηρήσει ότι μερικά αγαθά αποκτούν μεγαλύτερη ζήτηση όταν η τιμή τους ανεβαίνει.
«Υπάρχει μια γενική αρχή σύμφωνα με την οποία στην κατανάλωσή μας υπάρχει επίσης μια πτυχή κοινωνικής σύγκρισης, η ανάγκη να δείχνουμε ότι είμαστε καλύτεροι από άλλους ανθρώπους. Αν έχω ένα μπουκάλι κρασί (…) καλύτερο από το δικό σας τότε κερδίζω και έχω δείξει ότι το στάτους μου είναι πιο υψηλό», λέει ο Νόρτον. Προσθέτει ακόμη ότι οι άνθρωποι είναι πολωμένοι και για να δείξουν ότι είναι πολύ ψηλά επιλέγουν είτε την υπερβολική προβολή είτε ακριβώς το αντίθετο: προσπαθούν να περνούν εντελώς απαρατήρητοι.
Η Ελίζαμπεθ Κάριντ-Χόλκετ, καθηγήτρια στο University of Southern California και συγγραφέας του «The Sum of Small Things: A Theory of the Aspirational Class» λέει ότι οι άνθρωποι με τα μεγαλύτερα έσοδα στις ΗΠΑ αγοράζουν όλο και πιο συχνά λιγότερο φανερά είδη πολυτελείας, όπως τα βιολογικά τρόφιμα, αντί για προφανώς πολυτελή αντικείμενα όπως, π.χ. ακριβές τσάντες επώνυμων σχεδιαστών.
«Τα υλικά αγαθά σηματοδοτούν λιγότερο την κοινωνική θέση, σήμερα. Υπάρχει μια πληθώρα πραγμάτων που σημαίνει ότι δεν είναι τόσο σπάνια ή πολυτελή όπως στο παρελθόν», λέει, «Μεγαλύτερη αξία έχουν οι εμπειρίες και το αφήγημα που δικαιολογεί το κόστος τους και τις κάνει σύμβολα στάτους».
Ο παράγοντας «νιώθω καλά»
Οι άνθρωποι ξοδεύουν πολλά χρήματα για αγαθά πολυτελείας για τον απλούστατο λόγο ότι νομίζουν πώς θα γίνουν πιο ευτυχισμένοι. Ο Μάικλ Νόρτον, συν-συγγραφέας του «Happy Money: The Science of Happier Spending», λέει, όμως, ότι το πόσο ευτυχισμένοι νιώθουμε όταν ξοδεύουμε χρήματα εξαρτάται από το πώς τα ξοδεύουμε και όχι κατ’ ανάγκη από το ποσόν που ξοδεύουμε.
Λέει, ακόμα, ότι η αγορά πολυτελών αντικειμένων για τον εαυτό μας έχει κάτι το πεπερασμένο και δεν μπορεί να αυξήσει την ευτυχία μας με την πάροδο του χρόνου. Προτείνει να ξοδεύουμε χρήματα για εμπειρίες, όχι για πράγματα. «Οι περισσότεροι από εμάς φαίνεται ότι έχουμε πιάσει το μάξιμουμ της ευτυχίας που μπορούμε να πάρουμε από τα πράγματα και μόνο», λέει.
Υπάρχει, όμως, ένας καλύτερος τρόπος. Σύμφωνα με την έρευνά του η προσφορά μπορεί να μας κάνει πιο ευτυχισμένους: «Όταν αγοράζετε πράγματα για τον εαυτό σας φυσικά και νιώθετε ευτυχείς εκείνη τη στιγμή. Γι’ αυτό ψωνίζουμε. Απλώς δεν προσθέτουν μεγάλη ευτυχία με την πάροδο του χρόνου», λέει, «η προσφορά στους άλλους, όμως, φαίνεται ότι προσθέτει ευτυχία με την πάροδο του χρόνου».