«Το γνωρίζω. Κατά πάσα πιθανότητα έχετε κουραστεί να ακούτε για αυτό το ζήτημα. Αλλά επιτρέψτε μου να μιλήσω μια στιγμή για την κρίση που εξακολουθεί να πλήττει τον κόσμο. Μια κρίση την οποία αγνοούσαμε και υποτιμούσαμε για πάρα πολύ καιρό και οι λαϊκιστές απέρριπταν αρχικά, ακόμη και ως απόλυτη ανοησία. Κατά συνέπεια πληττόμαστε όλοι περισσότερο, οι πιο ευάλωτοι κατ’ αρχάς και κυρίως, με την Κίνα και τις ΗΠΑ να αποτελούν τους πυρήνες του προβλήματος. Μιλάω, προφανώς, για την κλιματική αλλαγή», αναφέρει σε κείμενό του ο Ρομπ Βίνμπεργκ, ένας ολλανδός φιλόσοφος, ο οποίος το 2013 ίδρυσε (συγκεντρώνοντας μέσω crowdfunding περισσότερα από ένα εκατομμύριο δολάρια μέσα σε μόλις οχτώ ημέρες) το De Correspondent, έναν ειδησεογραφικό ιστότοπο με έδρα στο Αμστερνταμ, οι δημοσιογράφοι του οποίου απορρίπτουν την καθημερινή ροή των ειδήσεων, εστιάζοντας σχεδόν αποκλειστικά στην εις βάθος ανάλυση των γεγονότων.
Ο κύριος Βίνμπεργκ υπενθυμίζει ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών, πάρα πολλοί, αδαείς αλλά και ειδικοί, συνέκριναν την πανδημία του κορονοϊού με τον Μαύρο Θάνατο, με την ισπανική γρίπη, με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με το Τσερνόμπιλ, με το Περλ Χάρμπορ, με πυρηνικό πόλεμο, με την πανδημία του SARS, με την πανδημία του AIDS, με τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου και, φυσικά, με τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Σύμφωνα με τον ίδιο, ωστόσο, η πανδημία Covid-19 παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες κυρίως με την κλιματική αλλαγή. «Η πανδημία του κορονοϊού είναι μια κλιματική αλλαγή στη χύτρα ταχύτητας. Και μπορούμε να μάθουμε πολλά από αυτό το γεγονός», αναφέρει χαρακτηριστικά στο κείμενό του. Σύμφωνα με τον ολλανδό στοχαστή και δημοσιογράφο, οι κύριες ομοιότητες μεταξύ της πανδημίας Covid- 19 και της κλιματικής αλλαγής είναι οι εξής τέσσερις:
1. Το πρόβλημα είναι σχεδόν αόρατο σε αμφότερες τις κρίσεις. Το πραγματικά επικίνδυνο στοιχείο όσον αφορά τον κορονοϊό δεν είναι τόσο η ασθένεια που προκαλεί, δεδομένου ότι πάρα πολλοί που μολύνονται από τον ιό δεν νοσούν βαριά, αλλά το γεγονός ότι πάρα πολλοί φορείς του ιού είναι ασυμπτωματικοί και συμβάλλουν, έτσι, ακούσια στην περαιτέρω διάδοσή του. Παρομοίως, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν βιώνουμε παρά ελάχιστες από τις συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Τις περισσότερες από αυτές δεν τις αντιλαμβανόμαστε, με αποτέλεσμα απλώς να αδιαφορούμε και να μην αισθανόμαστε την ανάγκη να αναλάβουμε δράση, τόσο σε συλλογικό όσο και σε ατομικό επίπεδο. Για τους περισσότερους ανθρώπους, η αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά μόλις 1,5°C αποτελεί «απλώς μια ασήμαντη γρίπη», σημειώνει ο κ. Βίνμπεργκ.
Για να γίνει αντιληπτή, ωστόσο, η κρισιμότητα της κατάστασης όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, αρκεί να λάβουμε υπόψη πόσους ανθρώπους μπορεί να μολύνει ένας φορέας του ιού μέσα σε διάστημα μιας εβδομάδας, όσο διαρκεί δηλαδή η επώασή του. «Η περίοδος επώασης της κλιματικής αλλαγής είναι πραγματικά καταστροφική, δεκαετίες, αν όχι περισσότερο. Με λίγα λόγια, εκτυλίσσεται πολύ αργά, ούτως ώστε να μπορέσουμε να δούμε τι συμβαίνει». Είναι, οπότε, η βραδύτητα εκδήλωσης της κλιματικής αλλαγής που την καθιστά τόσο επικίνδυνη. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι πεθαίνουν και τα ζώα εξαφανίζονται εκτός του οπτικού μας πεδίου, ενώ άλλα συμπτώματα της κλιματικής αλλαγής είτε πρόκειται για το λιώσιμο των πάγων είτε για τους κλιματικούς πρόσφυγες, λαμβάνουν χώρα πολύ μακριά μας ώστε να μας απασχολούν. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να ξεχνάμε, ότι πριν από λίγους μήνες πολύ μακριά ήταν και η Γουχάν.
2. Συμβάλλουμε όλοι στην επιδείνωση του προβλήματος αλλά συγχρόνως αποτελούμε δυνητικά μέρος της λύσης. Ερωτηθείς σε τι έγκειται η παγκοσμιοποίηση, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ είχε απαντήσει η «κατάργηση της απόστασης» και ο κορονοϊός έδειξε σε ολόκληρη την ανθρωπότητα τι εννοούσε ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος. Μέσα σε διάστημα μικρότερο του ενός μήνα, ένας ιός από μια πόλη της Κίνας μεταδόθηκε σε 187 χώρες ανά την υφήλιο. «Δεν υπάρχει η έννοια του “μακριά” σε έναν κόσμο όπου η Γουχάν απέχει από την Ουάσιγκτον πέντε χειραψίες», αναφέρει ο κ. Βίνμπεργκ, υποστηρίζοντας πως το ίδιο ισχύει και για την κλιματική αλλαγή.
Ο πλανήτης μας έχει μόνον μία ατμόσφαιρα, οπότε «οι έννοιες “εδώ” και “εκεί” είναι παραπλανητικές», καθώς «η μπριζόλα που τρώμε “εδώ” απειλεί τη σοδειά ενός γεωργού “εκεί” και το αεροπλάνο που παίρνει κάποιος “εκεί”, συμβάλλει στην αύξηση της στάθμης της θάλασσας “εδώ”» και αυτό σημαίνει ότι «η κλιματική αλλαγή είναι επίσης μια πανδημία, απλώς η λοίμωξη μεταδίδεται πολύ πιο αργά». Η σύγκριση, ωστόσο, δεν αφορά μόνον τη λοίμωξη, αλλά και τη θεραπεία, με τον καθένα από εμάς «να αποτελεί έναν μικροσκοπικό μεν, ζωτικής σημασίας δε κρίκο της αλυσίδας των προσπαθειών μας να επιλύσουμε το πρόβλημα».
Οπως ο καθένας από εμάς συνέβαλε σημαντικά στον περιορισμό του ρυθμού μετάδοσης του ιού, παραμένοντας επί αρκετές εβδομάδες έγκλειστος στην κατοικία του, έτσι ακριβώς και όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, ο κάθε άνθρωπος, η κάθε επιχείρηση και η κάθε χώρα που μειώνουν το ανθρακικό τους αποτύπωμα διαδραματίζουν έναν μικρό, αλλά ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη μάχη κατά της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
3. Το πρόβλημα μας αφορά όλους, αλλά κάποιοι πλήττονται περισσότερο από τους άλλους. Αποτελούμε όλοι, οπότε, μέρος του προβλήματος και συγχρόνως μέρος της λύσης, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό, ειδικά όσον αφορά το πρόβλημα. Πολλοί αρέσκονται να δηλώνουν πως ο ιός δεν κάνει διακρίσεις. Δυστυχώς, ωστόσο, ο ισχυρισμός τους δεν ανταποκρίνεται απόλυτα στην πραγματικότητα. Το ότι ο καθένας μπορεί να μολυνθεί από τον ιό είναι αναντίρρητο. Συγχρόνως όμως αποτελεί γεγονός πως στοχεύει συγκεκριμένες ομάδες – τους ηλικιωμένους, τα μέλη φυλετικών μειονοτήτων, τους μετανάστες, τα άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, όλους όσοι χρωστούν, άτομα με χαμηλά εισοδήματα, τους πολίτες των αναπτυσσόμενων χωρών, τους πρόσφυγες, τους ανασφάλιστους και τους ανέργους. Ολοι όσοι ανήκουν σε αυτές τις ομάδες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πληγούν από τον ιό. Ακριβώς το ίδιο ισχύει, τηρουμένων των αναλογιών, και στην περίπτωση της κλιματικής κρίσης.
Παρότι μας αφορά και μας επηρεάζει όλους, εκείνοι που συμβάλλουν λιγότερο στην κλιματική αλλαγή πλήττονται περισσότερο και αντιστρόφως. Αρκεί να σημειωθεί ότι το πλουσιότερο 10% του παγκόσμιου πληθυσμού φέρει την ευθύνη για το 50% όλων των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ενώ το φτωχότερο 50% φέρει την ευθύνη μόλις για το 10%. Αλλά είναι αυτό το 50% που πλήττεται ήδη από ακραία καιρικά φαινόμενα και απώλειες στις σοδειές. Πέρα από την κοινωνική ανισότητα, ζήτημα για την ανθρωπότητα αποτελεί και η «κλιματική ανισότητα».
4. Για την αντιμετώπιση αμφότερων των κρίσεων απαιτούνται αλλαγές σε παγκόσμια κλίμακα. Παρότι η κρίση του κορονοϊού ξάφνιασε ολόκληρη την ανθρωπότητα, σίγουρα δεν ήταν αναπάντεχη, καθώς αποτελεί «άμεση συνέπεια ενός αριθμού ελαττωμάτων της δομής του παγκοσμιοποιημένου κόσμου μας», εξηγεί ο κ. Βίνμπεργκ. Και αυτά τα ελαττώματα, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τα ζώα, για παράδειγμα, ή οι νόμοι που διέπουν τη λειτουργία των φαρμακοβιομηχανιών, σήμερα είναι ορατά περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Για να μη βρεθούμε εκ νέου απροετοίμαστοι ενώπιον μιας νέας πανδημίας απαιτείται, οπότε, η ριζική αναδιάρθρωση της παγκόσμιας κοινότητας, και το ίδιο πρέπει να γίνει και όσον αφορά την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Κατά τα επόμενα χρόνια, «ολόκληρη η παγκόσμια τάξη πραγμάτων που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα πρέπει να μετεξελιχθεί σε μια οικονομία μηδενικών ρύπων» και στην πορεία αυτής της μετεξέλιξης, «σχεδόν όλες οι παραγωγικές διαδικασίες θα πρέπει να επανεφευρεθούν, με τρόπο ώστε τα οφέλη και οι ζημιές να διαμοιράζονται δικαιότερα», υπενθυμίζει ο κ. Βίνμπεργκ, υπογραμμίζοντας ότι «το να συνεχίσουμε να βλέπουμε τη Γη ως έναν ατέρμονο πόρο και τον ουρανό πάνω από τα κεφάλια μας ως έναν τεράστιο κάδο απορριμμάτων, με στόχο την τεχνητή αύξηση των κερδών, με διευθύνοντες συμβούλους να κάθονται σε προστατευμένα από την πραγματικότητα διοικητικά συμβούλια, συγκρίνοντας τα μπόνους τους και ζητώντας συγχρόνως πακέτα διάσωσης των φορολογούμενων, ενώ αρνούνται να πληρώσουν οι ίδιοι φόρους, όχι, αυτή είναι μια “κανονικότητα” στην οποία δεν μπορούμε να επιστρέψουμε».
Ο ολλανδός στοχαστής ολοκληρώνει το κείμενό του επισημαίνοντας ότι ανάμεσα στην πανδημία του κορονοϊού και την κλιματική κρίση υφίσταται και μια σημαντική διαφορά πέρα από τις παραπάνω ομοιότητες. Η ανθρωπότητα δεν δυσκολεύτηκε ιδιαίτερα να λάβει ανείπωτα μέτρα για να καταπολεμήσει τον ιό, ενώ εξακολουθεί να εμφανίζεται ανησυχητικά απρόθυμη, τουλάχιστον προς το παρόν, να λάβει μέτρα για τη μετάβαση σε μια παγκόσμια πράσινη οικονομία.
Ωστόσο, ο κορονοϊός μας απέδειξε ότι είμαστε τελικά ικανοί να προβούμε σε σημαντικές αλλαγές με στόχο την προστασία μας. Οπότε τώρα μπορούμε να αποπειραθούμε να επιλύσουμε αμφότερες τις κρίσεις συγχρόνως, ξοδεύοντας κατ’ αρχάς με τρόπο βιώσιμο και έχοντας κατά νου μια πράσινη παγκόσμια οικονομία, τα πολλά δισεκατομμύρια που συγκεντρώθηκαν για την αντιμετώπιση της επερχόμενης οικονομικής κρίσης του κορονοϊού. Για να μην καταλήξει κατά τα επόμενα χρόνια και ο πλανήτης μας στην Εντατική.