Οι τουρίστες που επισκέπτονται τις περιοχές La Gomera και El Hierro στα Κανάρια Νησιά ακούν συχνά τους ντόπιους να επικοινωνούν μεταξύ τους στα ισπανικά μεν όχι όμως μιλώντας αλλά… σφυρίζοντας. Οι ντόπιοι έχουν μάθει να σφυρίζουν κυριολεκτικά τις λέξεις. H σφυριχτή γλώσσα που χρησιμοποιούν οι ντόπιοι στα Κανάρια Νησιά ονομάζεται Silbo και είναι μια από τις ελάχιστες σφυριχτές γλώσσες που συνεχίζουν να υπάρχουν εν ζωή στον πλανήτη. Περίπου ογδόντα διαφορετικών πολιτισμών ομάδες ανθρώπων συνεχίζουν να χρησιμοποιούν κάποια σφυριχτή γλώσσα για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους όταν για κάποιο λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητο.
Οπως αναφέρει σε δημοσίευμα του το περιοδικό Knowable, ορισμένοι γλωσσολόγοι έχουν αποφασίσει να μελετήσουν τις σφυριχτές γλώσσες ευελπιστώντας ότι θα ανακαλύψουν νέα στοιχεία για το πώς ο εγκέφαλος μας αντιλαμβάνεται τα μηνύματα που υπάρχουν σε σύνθετες μορφές επικοινωνίας όπως η σφυριχτή γλώσσα. Η έρευνα αυτή ίσως μάλιστα οδηγήσει στην αποκάλυψη στοιχείων για έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς στην ανθρώπινη εξέλιξη, την εμφάνιση της ομιλίας και της πρώτης γλώσσας που αναπτύχθηκε ως εργαλείο επικοινωνίας.
Ποιοι μιλούν σφυρίζοντας
Οι σφυριχτές γλώσσες αναπτύσσονται από κατοίκους δύσβατων ορεινών περιοχών αλλά και από κατοίκους δασών πυκνής βλάστησης. Με αυτό τον τρόπο οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους βρισκόμενοι σε αποστάσεις τις οποίες δεν μπορούσαν καλύψουν εύκολα και γρήγορα για να συναντηθούν. Οι ικανοί χρήστες μίας σφυριχτής γλώσσας μπορούν να «μιλήσουν» πιάνοντας τα 120 ντεσιμπέλ, ένταση μεγαλύτερη από αυτή μιας κόρνας αυτοκινήτου. Επίσης η συχνότητα των σφυριγμάτων κυμαίνεται από 1-4 kHz που είναι πάνω από τον τόνο και το επίπεδο της έντασης των ήχων του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κάτι που θα πει κάποιος σφυρίζοντας να φτάσει δέκα φορές πιο μακριά από το σημείο που θα φτάσει αυτό που θα πει κάποιος φωνάζοντας.
Στην La Gomera κάποιοι βοσκοί χρησιμοποιούν την σφυριχτή γλώσσα για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους ενώ βρίσκονται σε σημεία που για να προσεγγίσει ο ένας τον άλλον θα χρειάζονταν πολλές ώρες περπάτημα. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι η σφυριχτή γλώσσα λειτουργεί επειδή πολλά δομικά στοιχεία της ομιλίας όπως τα φωνήματα (τα ελάχιστα στοιχεία/μονάδες μιας γλώσσας) αλλά και τα σύμφωνα μπορούν να αναπαραχθούν σε ένα σφύριγμα.
Οι έρευνες
Ο Νταβίντ Ντίαζ Ρέγιες που ζει στα Κανάρια Νησιά είναι εθνομουσικολόγος, ερευνητής αλλά και καθηγητής της σφυριχτής γλώσσας. Οπως αναφέρει ο Ρέγιες οι μαθητές του σε χρονικό διάστημα 2-3 μηνών έχουν αρχίσει να λένε κάποιες φράσεις σφυριχτά και σε διάστημα οκτώ μηνών μπορούν να επικοινωνήσουν πλήρως σφυρίζοντας. Οι μη τονικές γλώσσες όπως οι περισσότερες ευρωπαϊκές είναι πιο εύκολο να… σφυριχθούν αλλά σε τονικές γλώσσες όπως τα κινέζικα τα πράγματα είναι πιο δύσκολα αφού οι λέξεις αλλάζουν νόημα όχι με βάση τα γράμματα που αποτελούνται αλλά από τα επίπεδα της έντασης του ήχου και του τόνου κάθε λέξης.
Η σφυριχτή γλώσσα Chinantec που χρησιμοποιούν κάτοικοι στο Νότιο Μεξικό είναι ιδιαίτερα σύνθετη χρησιμοποιώντας επτά τόνους ενώ η γλώσσα Gavião που μιλάνε κάποιες φυλές στον Αμαζόνιο έχει μόλις δύο τόνους και όσοι την χρησιμοποιούν ανταλλάσσουν λίγες συγκεκριμένες φράσεις που αναγνωρίζονται εύκολα.
Η Τζουλιέν Μέγιερ, γλωσσολόγος και ειδική στην βιοακουστική του Εθνικού Ερευνητικού Κέντρου της Γαλλίας (CNRS) μελετά μαζί με συνεργάτες της τον κόσμο της σφυριχτής γλώσσας. Τα πρώτα αποτελέσματα των μελετών της ερευνητικής ομάδας δείχνουν ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητα να αναγνωρίζουν τα φωνήεντα και τα σύμφωνα σε μια σφυριχτή πρόταση ακόμη και αν δεν έχουν ακούσει ποτέ πριν σφυριχτή γλώσσα. Μάλιστα όσοι ασχολούνται με την μουσική ειδικά όσοι παίζουν κάποιο μουσικό όργανο αντιλαμβάνονται καλύτερα από τους άλλους την σφυριχτή γλώσσα. Εκείνοι που παίζουν φλάουτο υπερέχουν σε αυτό τον τομέα από εκείνους που παίζουν βιολί ή πιάνο. Οι γλωσσολόγοι στρέφονται εσχάτως στην μελέτη της σφυριχτής γλώσσας επειδή όπως εκτιμούν διαθέτει διάφορα στοιχεία με αυτά που όπως εκτιμούν είχαν οι αποκαλούμενες «πρωτογλώσσες», οι πρώτες μορφές επικοινωνίας μετά την εμφάνιση της ομιλίας στους ανθρώπους.
Σφυριά: Η ελληνική διάλεκτος
Υπάρχει και στον ελλαδικό χώρο σφυριχτή γλώσσα που είναι πιο γνωστή ως «Σφυριά». Πρόκειται για μια σφυριχτή γλώσσα που ομιλείται από τους κατοίκους του ορεινού χωριού Αντιάς Εύβοιας αλλά και στα χωριά Σιμικούκι και Ευαγγελισμός. Υπάρχει μάλιστα σαφής διαχωρισμός μεταξύ σφυριγμάτων στα ελληνικά και αρβανίτικα. Υπάρχουν πολλές θεωρίες για την καταγωγή των κατοίκων της περιοχής και την ανάπτυξη της Σφυριάς η ύπαρξη της οποίας έγινε ευρύτερα γνωστή από τα μέσα ενημέρωσης τον Μάρτιο του 1969. Στην περιοχή έφτασαν σωστικά συνεργεία, που σκοπό τους είχαν την ανεύρεση της σορού ενός πιλότου, το αεροπλάνο του οποίου προσέκρουσε στην περιοχή του όρους Οχη. Η επαφή των σωστικών συνεργείων και των δημοσιογράφων με τους ντόπιους και την γλώσσα τους την έκανε γνωστή. Η σφυριχτή γλώσσα του Αντιά έχει γίνει θέμα για δυο μικρού μήκους ντοκιμαντέρ, το «Αντιά» του Σταύρου Ιωάννου (1980) και «Το χωριό που σφυρίζει» της Κατερίνας Ζουλά (2010), αλλά και δυο μεμονωμένων επεισοδίων των τηλεοπτικών σειρών «Μένουμε Ελλάδα» και «Greek Odyssey» της Joanna Lumley ενώ έχει κάνει αφιέρωμα και το BBC. Το 2005 έγινε σχετική παρουσίαση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών από τον Παναγιώτη Κεφάλα, τον ικανότερο από τους σφυριχτές του χωριού. Εκτιμάται πάντως ότι πλέον ελάχιστοι άνθρωποι μιλούν την Σφυριά ίσως λιγότεροι από δέκα.