Είναι ώριμες οι συνθήκες για να γεννηθεί ένα νέο κίνημα «χίπις»; Πόλεμοι, αδικία, κοινωνικές ανισότητες υπάρχουν και σήμερα. Όσο για τον κυνικό και αντιπαθή Νίξον που κυνηγούσε στις σπηλιές των Ματάλων τους νεαρούς ανυπότακτους αμερικανούς του πολέμου στο Βιετνάμ, μισόν αιώνα πριν, σήμερα φαντάζει μέχρι και «καλοσυνάτος» σε σύγκριση με τον Ντόναλντ Τραμπ. Βέβαια δύσκολο είναι να βρεις και ελεύθερες παραλίες πια. Όμορφα, ειδυλλιακά, παραθαλάσσια μέρη έχουν σχεδόν όλα πουληθεί. Η εποχή πια είναι μάλλον για κυνικούς.
Με αυτές τις σκέψεις και αναζητώντας στις σπηλιές, τη θάλασσα και τις ταβέρνες που έμειναν από «τότε», τις σπίθες του παλιού μύθου, βρεθήκαμε στο ιστορικό πια μικρό ψαροχώρι του δήμου Φαιστού, στη νότια ακτή του νομού Ηρακλείου.
Είμαστε στο μέρος όπου νέοι από όλο τον κόσμο έψαξαν την «ουτοπία» και που μετά την συζήτηση και το τραγούδι με την κιθάρα, πετούσαν τα ρούχα και με βακχικές κραυγές έπεφταν ευτυχείς στη θάλασσα.
Από το 2011 οργανώνεται Το Matala Beach Festival. «Ένα ταξίδι στο χρόνο» όπως λένε οι διοργανωτές, με σπουδαία μουσική και άλλα δρώμενα και μια σκηνή με όλες τις σύγχρονες τεχνολογικές προδιαγραφές που στήνεται δίπλα στις σπηλιές, στην άκρη της θάλασσας. «Ελάτε να πάρετε μέρος στο μεγαλύτερο πολυπολιτισμικό πάρτι του καλοκαιριού», διαβάζουμε στην ιστοσελίδα τους.
Αναμνήσεις από τη δεκαετία του ’60
Ο 86χρονος ψαράς που στα νιάτα του φιλοξένησε τους «χίπις» στη βάρκα του, η ηλικιωμένη μαγείρισσα που με μια μαντινάδα της αιχμαλωτίζει την κουλτούρα της εποχής της αγάπης, της ειρήνης και των λουλουδιών -την οποία έζησε ως νεαρή μαγείρισσα-, η τεράστια επιγραφή στον τοίχο «Today is Life, Tomorrow Never Comes», του μακαρίτη Γιώργου Γερμανάκη, του έλληνα χίπη των Ματάλων, είναι η βάση για αυτό το κείμενο…
«Don’t try to catch the butterfly», έλεγε το τραγούδι που ακούγεται στην ταινία «Η Θεία μου η Χίπισσα» με τη βραχνή φωνή του σχεδόν εφήβου τότε, Δημήτρη Ταμπόση, σε μουσική του Μίμη Πλέσσα.
Ναι, είμαστε στα Μάταλα!
Ένα φανταστικό τοπίο στο Λιβυκό πέλαγος, μας περίμενε. Και ένας προορισμός που όσα χρόνια κι αν περάσουν πάντα θα αντιμετωπίζεται «εν θερμώ».
Η ταινία, όπως όλες του έμπειρου Σακελλάριου δεν υποτιμά το πραγματικό κλίμα της εποχής, αλλά και δεν μπορεί να το περιγράψει, για πολλούς λόγους. Ο αυτονόητος λόγος είναι ότι είμαστε τρία χρόνια μετά την 21η Απριλίου του 1967, έξω χαλούσε ο κόσμος (Γαλλικός Μάης, Άνοιξη της Πράγας, Woodstock, τραγούδι διαμαρτυρίας κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, σεξουαλική απελευθέρωση, αποθέωση της ποπ ροκ μουσικής, άνθιση στο σινεμά και τη λογοτεχνία) και εδώ το κιτς της χούντας, τα κλαρίνα και παιάνες, το «πατρίς – θρησκεία – οικογένεια», η λογοκρισία…
Πρόλαβε όμως ο σκηνοθέτης να βάλει χρώμα, μουσική, χορό, ακόμα και τα γράμματα LSD στο μεγάλο τύμπανο του ντράμερ! Και βέβαια να αξιοποιήσει το ταλέντο του πιο «πειστικού χίπη» της ταινίας, του Βασίλη Τσιβιλίκα, με τα μακριά μαλλιά που έφταναν στα πόδια, το χαϊμαλί και την… κουδούνα, του οποίου η έμφυτη φινέτσα και το αυθόρμητο cool γέλιο του, ταίριαζαν απόλυτα στο ρόλο…
Ο ψαράς που έγινε βαρκάρης των χίπις…
Ο 86χρονος Ιωάννης Ανδριανάκης, ψαράς επί έξι δεκαετίες στην περιοχή, που έζησε μαζί με τους χίπις τα χρόνια του ’60, παίρνοντας παρέες για βόλτα με τη βάρκα του (η οποία αντέχει από το 1920 με συνεχείς επισκευές!), θυμάται πως υπήρξαν τότε κορίτσια από μέρη της Ελλάδας που υπέκυψαν στη γοητεία της ζωής που έφεραν οι ξένοι μαζί τους.
Το κλίμα ήταν τέτοιο και η ιδέα της ζωής με κιθάρες, ελεύθερη ζωή και έρωτα συνεπήρε τα νιάτα που δεν είχαν φανταστεί τέτοια πράγματα στο φτωχό ψαροχώρι τους.
«Και έλεγα, στους γονείς: Και να τη φέρετε πίσω στο σπίτι την κόρη σας για ένα βράδι, αύριο πάλι στους χίπις θα τρέξει»!
Θυμάται βέβαια τη μέρα που έφτασαν στην περιοχή ο Σακελλάριος με τη Βλαχοπούλου, τον Μπάρκουλη, τη Βαλσάμη, τον Τσιβιλίκα και τον Μιχαλόπουλο για τα γυρίσματα της ταινίας.
«Τη βλέπω τη “Χίπισσα” συνεχώς στην τηλεόραση και συγκινούμαι. Θυμάμαι πως ήταν το χωριό τότε, πώς ήμουν κι εγώ στα νιάτα μου».
»Να σ’ αυτήν τη σπηλιά ντύθηκαν η Ρένα Βλαχοπουλου και οι άλλοι, βάζοντας τα πολύχρωμα χίπικα ρούχα», λέει δείχνοντάς μας το μέρος.
Ο Γιάννης Ανδριανάκης θυμάται τον φίλο του ψαρά και γνωστό ως έλληνα χίπη των Ματάλων, τον Γιώργο Γερμανάκη, που πέθανε το 2012 κρατώντας μέχρι το τέλος ένα λουλούδι στα μαλλιά του και το ήθος και την αντίληψη ζωής των παιδιών των λουλουδιών.
«Κάποια στιγμή ενοχλήθηκε ο δεσπότης με αυτά που του έλεγαν, ότι γίνονταν περίεργα πράγματα εδώ. Πρέπει να ήταν μετά το 1970. Τις εκκένωσαν τις σπηλιές αλλά οι διαμαρτυρίες ήταν πολλές. Και στο εξωτερικό έγινε σάλος. Πολλούς από αυτούς τους γνώρισα και ήταν κύριοι. Κατεβαίνοντας με τη φασαρία στο χωριό, με τα ρούχα τους που ήταν και ακριβά, είδαμε άλλους ανθρώπους. Και εγώ τουλάχιστον αυτά που ακούγονταν για μεγάλη χρήση ναρκωτικών δεν τα είδα. Δεν ξέρω βέβαια τι γινόταν στην κάθε σπηλιά…».
Η εκκλησία, κάποιοι δημοσιογράφοι με τις αντιδράσεις τους και η αστυνομία με την επέμβασή της έκαναν… διάσημα τα Μάταλα. Το περίφημο Life, έστειλε δημοσιογράφο για ρεπορτάζ στα Μάταλα, ώστε να διαπιστωθεί τι συμβαίνει.
Τελικά τον Ιούλιο του 1968, το τεύχος του Life κυκλοφορεί με εξώφυλλο που έδειχνε ένα νεαρό ζευγάρι σε μια από τις σπηλιές των Ματάλων. Μέσα υπήρχε ένα αναλυτικό ρεπορτάζ του Τόμας Τόμσον που συνοδεύονταν από φωτογραφίες του Ντένις Κάμερον.
Η μαντινάδα της Κατερίνας
«Δεν είμαι θέση εγώ να κρίνω κάποιον», μας λέει η Κατερίνα Γεωργιλάκη, νέα μαγείρισσα τότε, σε δικό της εστιατόριο πια στην όγδοη δεκατία της ζωής της, για το πώς ένοιωσε βλέποντας τις νεαρές ξένες τότε με τη μίνι φούστα και τα σορτς.
«Ήταν κορίτσια σαν κι εμένα. Απλώς τα έβλεπαν τα πράγματα αλλιώς», λέει. «Αφήστε με να σας το πω με μια μαντινάδα», προσθέτει.
-«Όλον τον κόσμο αγαπώ / και δεν μισώ κανέναν /
γιατί η ζωή προσωρινή / είναι για τον καθένα».
Σίγουρα οι νέοι από όλο τον κόσμο που είχαν φτάσει στα Μάταλα για να φτιάξουν εκείνον τον «ουτοπικό πλανήτη» του έρωτα, της ειρήνης και της μουσικής, θα προσυπέγραφαν την έμμετρη σοφία της νεαρής τότε Κρητικοπούλας.
Η ίδια συνεχίζει:
«Κάποια στιγμή οι ξένοι στις σπηλιές έγιναν κάτι σαν αξιοθέατο. Έρχονταν να τους δουν. Οι μεγαλύτερης ηλικίας ντόπιοι ενοχλήθηκαν με το θέαμα. Διαμαρτύρονταν, δεν τους καλοάρεσε».
«Αυτοί οι άνθρωποι όμως εδώ και μισό αιώνα, μου έδωσαν ψωμί. Δεν με έκλεψαν, δεν με πρόσβαλαν. Είμαι σ’ αυτή τη δουλειά από 11 χρονών, με τον ξένο τον κόσμο και τους αγαπώ. Θυμάμαι έρχονταν τακτικά και έτρωγαν και πάντα πλήρωναν πρόθυμα. Ομελέτες και χυμούς προτιμούσαν. Όταν ήρθε το ρεύμα, τους έκανα γεμιστά και μοσχάρι στο φούρνο και ενθουσιάστηκαν. Τους άρεσε πάρα πολύ η ελληνική κουζίνα.
»Σιγά-σιγά μάθαμε να συνεννοούμαστε, όχι στα Αγγλικά αλλά στη γλώσσα του σώματος. Με νοήματα. Και λίγες λέξεις στα Αγγλικά εγώ κουτσά στραβά, στα Ελληνικά αυτοί. “Λεμονάδα, γεμιστά, αυγά, γάλα”».
Ο Χάρης, η Ελένη και η ιδεολογία…
«Τα Μάταλα, στα μάτια μας, φαντάζουν πλέον ως το “δέος” για γονείς και παππούδες αλλά και ως ένας αμφιλεγόμενος τόπος διακοπών, όχι για την “ουτοπική” ιδεολογία την οποία διέθεταν οι παλιότεροι αλλά για την έλλειψη απόψεων που έχουν οι νεότεροι», λέει ο δεκαοκτάχρονος φοιτητής Χάρης Αναγνωστάκης που πηγαίνει στο φεστιβάλ των Ματάλων, χωρίς όμως ψευδαισθήσεις.
Στο ίδιο κλίμα, η Ελένη -τακτική επισκέπτρια του Φεστιβάλ των Μάταλων- παρατηρεί ότι «πλέον η ιδεολογία της ειρήνης και της ισότητας που διέθεταν οι παλιοί χίπις όχι μόνο έχει εκλείψει αλλά συχνά κινδυνεύει να γελοιοποιηθεί».
Η Σουζάνα για τους «wannabe» χίπις
Οι σημερινοί «χίπις», όπως αναφέρει η Σουζάνα- επίσης συχνή επισκέπτρια- είναι «wannabe» χίπις, δηλαδή προσπαθούν να δείξουν ότι έχουν κάτι από την κουλτούρα των «Παιδιών των Λουλουδιών», αλλά στην πραγματικότητα αποτελούν μια φθηνή απομίμηση. Υπάρχουν και αυτοί που εμπνέονται από την κουλτούρα και τις ιδέες εκείνης της εποχής αλλά είναι λιγότεροι.
«Την ίδια στιγμή που θα είναι στο φεστιβάλ, και θα περίμενες να είναι στο “πνεύμα” εκείνης της εποχής, θα ενδιαφερθούν περισσότερο να ανεβάσουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την πιο όμορφη και πιο κομψή τους φωτογραφία πάρα να απολαύσουν την ηρεμία και την γαλήνη που μπορεί να τους προσφέρει η φύση», προσθέτει.
«Δεν συμφωνώ, επίσης, να υιοθετήσουν την αντίληψη ότι η πηγή ζωής είναι τα ναρκωτικά, το οποίο έρχεται σε αντιδιαστολή με την άποψη των “Παιδιών των Λουλουδιών”, οι οποίοι είχαν ως πηγή ζωής την ειρήνη», λέει ο Χάρης.
«Ακόμα υπάρχουν, αλλά είναι πολύ πιο λίγοι, και πραγματικά τους θαυμάζω. Πάντα με λουλούδια, χαρούμενοι και με βλέμμα που δεν σου δίνει το δικαίωμα να τους αντιπαθήσεις» συμπλήρωσε η Σουζάνα, για τους χίπις που βλέπει στο Φεστιβάλ.
Στα Μάταλα όμως συνέβησαν πολλά που καμία ταινία δεν μπόρεσε να αιχμαλωτίσει. Ούτε καν οι διηγήσεις των πρωταγωνιστών. Ούτε καν τα τραγούδια. Όπως όλη η δεκαετία των 60s έτσι και τα Μάταλα, είναι από τα θέματα για τα οποία ισχύει ο συγκλονιστικός αφορισμός πολλών ιστορικών:
«Όποιος λέει ότι ξέρει το τι έγινε, απλώς δεν ήταν εκεί»!
Ο έρωτας της Τζόνι Μίτσελ
με τον Κάρεϊ και το «Carey»
Εκεί ήταν πάντως που η μεγάλη Καναδή φολκ – τζαζ τραγουδίστρια και τραγουδοποιός Τζόνι Μίτσελ έκανε αθάνατη την αρχετυπική χίπικη σκηνή με το τραγούδι του 1971, με όνομα «Carey» (θέμα του ο έρωτας της Τζόνι Μίτσελ και του Κάρεϊ, ενός χίπι που ζούσε εκεί). «Κάτω από ένα έναστρο θόλο… υπό το φεγγάρι των Ματάλων…” (The night is a starry dome and they’re playin’ that scratchy rock and roll beneath the Matala moon)
Σαράντα χρόνια αργότερα η ίδια σε συνέντευξή της έδωσε τα πραγματικά γεγονότα της περιπέτειάς της στην Κρήτη:
Θυμήθηκε το πώς κατέληξε με μια φίλη της στα Μάταλα, έπειτα από έναν οδυνηρό γι’ αυτήν χωρισμό από τον επίσης διάσημο τραγουδιστή και τραγουδοποιό, Γκράχαμ Νας και το «Mermaid Cafe»! Μια ταβέρνα όπου τα κοπάναγε με τον Κάρεϊ.
«Στην Ελλάδα, η Πηνελόπη κι εγώ περάσαμε μερικές μέρες στην Αθήνα. Δεν νόμιζα πως έμοιαζα με χίπισσα, αλλά σίγουρα δεν έμοιαζα Ελληνίδα. Τα ανοιχτά μαλλιά μου με έκαναν να ξεχωρίζω. Τα μαλλιά μου φαίνεται να πρόσβαλαν τους ανθρώπους, κυρίως άνδρες, που φώναζαν με ένα μεγάλο χαμόγελο στα πρόσωπά τους, “Sheepy, sheepy, Matala, Matala”. Ρώτησα κι έμαθα πως η φράση σήμαινε “Χίπισσα, χίπισσα, πήγαινε στα Μάταλα στην Κρήτη, εκεί είναι οι δικοί σου”».
Φαίνεται ότι η φράση «Hippy, Hippy, Matala, Matala» που της λέγανε με ελληνική προφορά, που την πείραζαν στην Αθήνα, ακουγόταν στα αυτιά της Τζόνι σαν «Sheepy»…
«Δεν υπήρχαν σπίτια στα Μάταλα. Μόνο δύο μπακάλικα, ένας φούρνος όπου ο ιδιοκτήτης έφτιαχνε φρέσκο γιαούρτι και ψωμί, ένα παντοπωλείο με το μοναδικό τηλέφωνο της περιοχής, δύο καφενεία και μερικές καλύβες προς ενοικίαση», είπε η Μίτσελ. «Δεν ξέρω τι ήταν η δουλειά τους πριν να έρθουν οι άνθρωποι.»
Οι οργανωτές, όπως μας διαβεβαίωσε η «ψυχή» του Συλλόγου Τουριστικής Ανάπτυξης Ματάλων Ευτυχία Ανδριανάκη, φρόντισαν να καλέσουν για το 2018 την Τζόνι Μίτσελ για το φεστιβάλ Ματάλων της νέας εποχής (αν δεν γίνει αυτό, λέει θα συνδεθούμε διαδικτυακά αν και υπάρχουν προβλήματα με τη διαφορά της ώρας). Η διεθνούς φήμης τραγουδίστρια και «εικόνα» των 60s και 70s, βλέπετε, δέθηκε άπαξ και δια παντός με τα Μάταλα.
Μερικές φορές το χάσμα γενεών είναι αρκετά στενό για να ελέγξει τις σπίθες που πετούν -είτε σαν σύναψη είτε απλώς μέσω τριβής- και μερικές φορές δεν μπορείτε να δείτε ούτε την μια ούτε την άλλη πλευρά. Μισός αιώνας γίνεται καπνός.
Αν η σημερινή κοινωνικά δικτυωμένη νεολαία γνώριζε τους χίπις των Ματάλων, θα μπορούσε να μιλήσει μαζί τους;
Η υπό αποχώρηση παλαιά γενιά θυμάται θολά τις υπερατλαντικές πτήσεις, τα οτοστόπ, τα παλιά λεωφορεία με τις αποσκευές στοιβαγμένες στην οροφή των γέρικων οχημάτων, για να φτάσει στο πρωτόγονο, ιστορικό μέρος στη μέση του πουθενά. Με λίγα χρήματα και ελάχιστα υπάρχοντα, κακοποιημένα σακίδια και κεφάλια γεμάτα ιδέες, οι προσκυνητές ήταν σίγουροι για ένα μόνο πράγμα: Η ζωή στα Μάταλα θα ήταν καλύτερη και ευτυχισμένη, απλώς και μόνο επειδή θα ήταν απλούστερη!
Η «hippie philosophy» ποτέ δεν κωδικοποιήθηκε, ούτε θα την βρεις γραμμένη σε πέτρες σαν… δέκα εντολές. Κάποιοι ένοιωσαν βαθύτερα κάποιες αξίες, άλλοι όχι.
«Τα Μάταλα», γράφει στο βιβλίο του με τίτλο «The Myth of Matala» ο Arn Strohmeyer, «ήταν αρκετός για κερδίσει το ενδιαφέρον διασημοτήτων της ποπ κουλτούρας, ακτιβιστών, διαμαρτυρόμενων που κάποια στιγμή έζησαν μέσα στις σπηλιές». Ο ίδιος, πολιτικός συντάκτης , συγγραφέας, κοινωνιολόγος και επισκέπτης των Ματάλων από το 1967, πρωτοστάτησε με διαδικτυακή κινητοποίηση στη συνάντηση παλιών χίπις το 2011.
Με τη βοήθεια του Διαδικτύου επίσης, ο γερμανός συγγραφέας συγκίνησε βετεράνους του «κινήματος» των Ματάλων και τους έπεισε να συνεισφέρουν με κείμενα, ημερολόγια και φωτογραφίες σε ένα συλλογικό τόμο, όπου αποτυπώνεται η τρέλα των ημερών εκείνων στο ξεχασμένο και από τον… Θεό, χωριό της Κρήτης.
Οι σπηλιές αρχικά, σύμφωνα με ιστορικούς, στέγαζαν λεπρούς στο τέλος της λίθινης εποχής και πολύ αργότερα ταφικές κρύπτες των Ρωμαίων. Όταν έφτασαν οι χίπηδες ψάχνοντας γαλήνη, οι σπηλιές έγιναν το φθηνότερο ξενοδοχείο. Βέβαια, δεν υπήρχε και άλλο ξενοδοχείο στην περιοχή. Ασχολήθηκαν με την μουσική. Σχεδόν σε κάθε σπηλιά υπήρχε και μια κιθάρα. Επίσης με το διαλογισμό, την ζωγραφική, την ποίηση, την φιλοσοφία και το ψάρεμα.