Ακυρώθηκε το πρωτοχρονιάτικο πάρτι σας λόγω κορονοϊού ή μήπως δεν λάβατε καν πρόσκληση φέτος; Κανένα πρόβλημα. Οσο κοινωνικά αποστασιοποιημένη κι αν είναι (για άλλη μια χρονιά) αυτή η εορταστική περίοδος, υπάρχει πάντα η δυνατότητα να απολαύσετε λίγη τέχνη και υπέροχες σκηνές γλεντιού από μεγάλους ζωγράφους, γράφει ο Τζόναθαν Τζόουνς στον Guardian κι εμείς υποκλινόμαστε. Και φτιάχνουμε μια λίστα με οργιώδη τραπέζια και φαγητά – η πηγή των Ολλανδών και των Φλαμανδών, ειδικά, είναι εκπληκτική και απέραντη…
Πείτε ειλικρινά τώρα, θα προτιμούσατε να χορεύετε στην πλατεία του χωριού με μπεκρήδες χωρικούς από το πινέλο του Πίτερ Μπρέγκελ του Πρεσβύτερου ή να μεθύσετε με κόκκινο κρασί και να βγάλετε τα ρούχα σας μαζί με τους γλεντζέδες Ανδριώτες του Τιτσιάνο; Δεν διαφέρουν και πολύ. Εξάλλου, όλοι οι άνθρωποι είναι ίδιοι μετά από μερικά ποτηράκια.
Αν και ζωγραφισμένα με διαφορά σχεδόν 50 ετών -το μεν στη Βενετία το δε στις Βρυξέλλες- και τα δύο έργα, η «Βακχική γιορτή των Ανδριωτών» του Τιτσιάνο και ο «Χορός των Χωρικών» του Μπρέγκελ, απεικονίζουν πλήθη ενωμένα σε μια άγρια αλλά χαριτωμένη ιεροτελεστία, στην οποία υπάρχει χώρος για πολλές λεπτομέρειες: ένας νεαρός χωρικός χαζεύει τον οργανοπαίκτη που παίζει γκάιντα, ισορροπώντας μια στάμνα με κρασί στο γόνατό του, ένα ζευγάρι χορεύει κρατημένο από το χέρι, μια γυναίκα είναι ξαπλωμένη ανάσκελα, φανερά ικανοποιημένη.
Αυτό που χρειάζεται, λοιπόν, κανείς, πραγματικά για να κάνει ένα υπέροχο (καλλιτεχνικό) πάρτι είναι μια καλή παρέα -και δεν έχει σημασία αν είναι Φλαμανδοί χωριάτες ή Βενετοί αριστοκράτες- ένας ωραίος, εσωτερικός ή εξωτερικός χώρος, και άφθονα ποτά, βεβαίως.
Αυτή την εποχή του χρόνου, μάλιστα, ένα πανδοχείο με ζεστή ατμόσφαιρα ή απλά μια κουζίνα είναι ό,τι το καλύτερο. Το «geselschapje» ή («vrolijk gezelschap», «καλή παρέα») είναι όρος στην ιστορία της τέχνης για πίνακες συνήθως του 17ου αιώνα, που απεικονίζουν ανθρώπους να πίνουν και να διασκεδάζουν, πολύ τυπικός για έργα τέχνης της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής και του Φλαμανδικού Μπαρόκ. Υπολογίζεται μάλιστα ότι τα δύο τρίτα των σκηνών των ολλανδικών έργων δείχνουν ανθρώπους να πίνουν!
Η Δωδέκατη Νύχτα (τα δικά μας Θεοφάνεια) είναι η κύρια γιορτή στα μέσα του χειμώνα στην Ολλανδία. Και πριν από 500 χρόνια η ώρα να ανοίξουν τα μπουκάλια ερχόταν στο τέλος της εορταστικής περιόδου. Στους πίνακές τους με τα γλέντια της Δωδέκατης Νύχτας, οι ολλανδοί ζωγράφοι Ντάβιντ Τένιερς ο νεότερος και Γιαν Στέιν μάς μεταφέρουν σε εσωτερικούς χώρους με γιορτινά φαγοπότια σε πλήρη εξέλιξη. Στο έργο του Τένιερς «Χωρικοί γιορτάζουν τη 12η Νύχτα», ένας άντρας με ξύλινο στέμμα πίνει, ενώ ένας άλλος παρελαύνει με το καπέλο ενός γελωτοποιού. Στο έργο του Στιν, πάλι, «Η Γιορτή της Δωδέκατης Νύχτας: ο Βασιλιάς Πίνει» (έκανε περισσότερα από ένα με τον ίδιο τίτλο), ο κακός άρχοντας (κατά μία εκδοχή ο Ηρώδης) μοιάζει να είναι προετοιμασμένος έχοντας ήδη πιει μερικές σταγόνες: Τα χαρακτηριστικά του είναι θολωμένα από το αλκοόλ, αν και το πάρτι μόλις ξεκινά.
Ο Στέιν, γράφει ο Τζόουνς στον Guardian, είναι ένας από τους κορυφαίους της τέχνης των γιορτών. Στους πίνακές του δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν πρόκειται για χριστουγεννιάτικο γλέντι, για την άφιξη ενός νέου μωρού, ή απλά για παλικάρια και κορίτσια που κάνουν παρέα σε μια ταβέρνα, εφόσον η μπύρα ρέει και οι βάφλες είναι ζεστές. Στην πραγματικότητα είχε και ο ίδιος μια ταβέρνα γεμάτη μέθυσους και μπορούσε να τους παρατηρεί: συχνά, άλλωστε είναι και ο ίδιος ανάμεσά τους, χαμογελώντας, καπνίζοντας, σηκώνοντας το ποτήρι που.
Αυτή την ολλανδική και φλαμανδική παράδοση της απεικόνισης συναναστροφών με μεθυσμένους την ξεκίνησε ο Μπρέγκελ στα σπουδαία έργα του της δεκαετίας του 1560. Λέγεται ότι αγαπούσε και ο ίδιος την μπύρα. Ο ζωγράφος και οι φίλοι του ντύνονταν χωρικοί, πήγαιναν σε γάμους και πανηγύρια ισχυριζόμενοι ότι ήταν στη λίστα των καλεσμένων, έπιναν μπύρα και καταβρόχθιζαν τηγανίτες. Στον «Χωριάτικο Γάμο», οι τηγανίτες μεταφέρονται σε ξύλινες πιατέλες πάνω σε τάβλες και οι επισκέπτες κάθονται γύρω από μεγάλα τραπέζια σε έναν αχυρώνα.
Στο μεγαλύτερο γιορτινό έργο του «Μάχη μεταξύ Καρναβαλιού και Σαρακοστής», ο Μπρέγκελ περιλαμβάνει απίστευτα πολλές λεπτομέρειες και ηθογραφικούς συμβολισμούς μαζί με μια αίσθηση ότι η διασκέδαση δεν τελειώνει ποτέ. Εκτός κι αν έρθει η Σαρακοστή. Στο κέντρο του πίνακα, στη μέση της πλατείας υπάρχει ένα πηγάδι γύρω από το οποίο είναι συγκεντρωμένοι γλεντζέδες, αριστερά έξω από το πανδοχείο άνθρωποι πίνουν μπίρα ενώ δεξιά έξω από την εκκλησία παίζουν παιδιά.
Πάνω στο άρμα του, ένα βαρέλι μπίρας με ένα χοιρινό μπούτι καρφωμένο μπροστά του, ο άρχοντας Καρνάβαλος φοράει για καπέλο μια πίτα με κιμά και έχει για όπλο του μια σούβλα με διάφορα κρεατικά. Και επιτίθεται σε μια αδύνατη γυναίκα ντυμένη σαν καλόγρια, με παραδοσιακές σαρακοστιανές τροφές στο άρμα της, ακολουθούμενη από ένα πλήθος πιστών.
Στην Αναγεννησιακή Βενετία, ωστόσο, οι παλιές τελετουργίες μπερδεύτηκαν από καλλιτέχνες, που δεν τους ένοιαζε ποια εποχή του χρόνου ήταν. Τόσο αυτοί, όσο και οι πλούσιοι πελάτες τους, ήθελαν απλώς να γλεντήσουν. Στον πρώιμο πίνακα του Τιτσιάνο «Η Ποιμενική Συναυλία», δύο άνδρες και δύο γυναίκες κάνουν ακριβώς αυτό. Οι γυναίκες έχουν βγάλει τα ρούχα τους, αλλά οι άντρες, ντυμένοι, κοιτάζονται βαθιά μέσα στα μάτια.
Με τον πίνακα αυτό, ο Τιτσιάνο μπορεί να θρηνεί, λένε, τον θάνατο του φίλο του Τζορτζόνε, ο οποίος όχι μόνο ζωγράφιζε σκηνές γιορτής, αλλά ήταν και ο ίδιος γλεντζές. Οπως λέγεται, ο Τζορτζόνε έπαιζε λαούτο κάτω από μπαλκόνια κυριών και ήταν καλεσμένος σε όλα τα γλέντια επί των ημερών του, τα οποία ήταν αρκετά στην Ιταλία της Αναγέννησης.
Ο νεότερος φίλος του Τιτσιάνο, Βερονέζε, οδήγησε τα βενετσιάνικα γλέντια σε προκλητικά άκρα. Οταν του ανατέθηκε να ζωγραφίσει τον Μυστικό Δείπνο σε έναν τεράστιο καμβά για ένα βενετσιάνικο μοναστήρι, φαίνεται να είπε στον εαυτό του: «Για μισό λεπτό, εκείνο το βραδινό γεύμα για 13 στο ειδικά μισθωμένο επάνω δωμάτιο ενός πανδοχείου δεν ήταν ο Μυστικός Δείπνος, ήταν ένα αποχαιρετιστήριο γεύμα!»…
Και ζωγράφισε έναν Μυστικό Δείπνο με οινοχόους, γελωτοποιούς, νάνους και φανταχτερά ντυμένους μαθητές. Ηταν μια απεικόνιση μιας από τις πιο ιερές στιγμές της Καινής Διαθήκης, που δεν άρεσε καθόλου στην Ιερά Εξέταση. Ο Βερονέζε, λοιπόν, εκλήθη σε απολογία ενώπιον του Ιεροδικείου για να εξηγήσει γιατί έβαλε «Γερμανούς» -γνωστούς μέθυσους– και άλλους απρεπείς τύπους στον Μυστικό Δείπνο του.
Απάντησε ότι ένας καλλιτέχνης πρέπει να «απολαμβάνει την ελευθερία που έχουν οι ποιητές και οι τρελοί»… Και αντί να αλλάξει τη σκηνή, απλώς μετονόμασε το έργο του σε «Δείπνο στο σπίτι του Λευί», σύμφωνα με ένα (λιγότερο ευαίσθητο) απόσπασμα από το Κατά Λουκά Ευαγγέλιο. Ετσι το έργο του διασώθηκε τελικά και σήμερα βρίσκεται στην Πινακοθήκη της Βενετίας.
Τα βενετσιάνικα συμπόσια ανήκουν σε έναν κόσμο, στον οποίο εξακολουθούμε να κατοικούμε, όπου ένα πάρτι μπορεί να γίνει οπουδήποτε, οποιαδήποτε στιγμή, εκτός κι αν υπάρχει lockdown. Τα όργια των «Ρωμαίων της παρακμής» (1847) στον πίνακα του Τομά Κουτίρ δεν θα σταματήσουν παρά μόνο όταν πέσει η αυτοκρατορία.
Και στον «Θάνατο του Σαρδανάπαλου» του σύγχρονου του Ντελακρουά, οι άνθρωποι παρασύρονται σε αισθησιακή εγκατάλειψη περιμένοντας να δράσει το δηλητήριο, που έχουν πιει. Με το αναγεννησιακό του «Γεύμα στη Χλόη», ο μαθητής του Κουτίρ, Εντουάρ Μανέ, ρίχνει μια μοντέρνα –ψυχρή και κλινική ματιά- ματιά στην «Ποιμενική Συναυλία» του Τιτσιάνο, με δύο άντρες με κοστούμια συνοδευόμενους από δύο γυμνές εργάτριες του σεξ.
Και για να έρθουμε στην εποχή μας, στο Factory του Αντι Γουόρχολ, από το 1962 έως το 1968, το πάρτι δεν σταματούσε ποτέ. Ο Γουόρχολ μετέτρεψε το θρυλικό ατελιέ του στο Μανχάταν σε παιδική χαρά με αλουμινόχαρτο στους τοίχους, μπαλόνια και κάμερες. Ενα συνονθύλευμα εργαζομένων στο ατελιέ, διασημοτήτων, επισκεπτών και τα μέλη του συγκροτήματος The Velvet Underground το έκαναν μια ατελείωτη Βακχική γιορτή, που όρισε τη δεκαετία του 1960.
Φωτογραφίες του «Factory», ωστόσο, υποδηλώνουν μια χαμηλών τόνων διαλυμένη ατμόσφαιρα και όχι αυτή που λατρεύουν να φαντάζονται οι κινηματογραφιστές των go go party. Υπάρχει μια θλίψη σε αυτά τα στιγμιότυπα. Μια φωτογραφία του Στίβεν Σορ απαθανατίζει την μούσα του Γουόρχολ Εντι Σέντγουικ μόνη, χαμένη μέσα στο πλήθος, ενώ μια άλλη δείχνει έναν πολύ νεαρό Λου Ριντ έξω από το πλήθος, σε μια άδεια γωνία.
Ο κόσμος λέει ότι ο Γουόρχολ δεν ζωγράφισε ποτέ το «Factory» (αν και είναι το σκηνικό των ταινιών του). Κι όμως το έκανε, γράφει ο Τζόουνς στον Guardian. Η τελευταία σειρά του Γουόρχολ «Μυστικός Δείπνος» είναι μεταξοτυπίες βασισμένες στη διάσημη τοιχογραφία του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, που δείχνουν ένα αποχαιρετιστήριο δείπνο σαν μια εικόνα η οποία ξεθωριάζει. Αιχμαλωτίζουν μια ανάμνηση του «Factory» που τρεμοπαίζει, εισάγοντας κάτι ιερό σε αυτή.
Τριάντα χρόνια αργότερα, την δεκαετία του 1990, το κίνημα «Young British Artists» (Νεαροί Βρετανοί Καλλιτέχνες) ήταν εξίσου διαβόητο για τα πάρτι τους. Η φωτογραφία «Wrecked» (1996) της Σαμ Τέιλορ Τζόνσον ήταν μια κομψή εκδοχή «Μυστικού Δείπνου», ενώ στο έργο της «The Memory of Your Touch» (2016) η εικαστικός Τρέισι Εμίν, βρήκε μια παλιά φωτογραφία της ξαπλωμένη μπρούμυτα ημίγυμνη σε ένα κρεβάτι, σε ένα πάρτι, και την εκτίναξε σε μνημειώδη κλίμακα.
Ωστόσο, η καθοριστική εικόνα του hangover, είναι αναμφίβολα το «Party Time» του Ντάμιεν Χιρστ. Αυτή η εγκατάσταση του 1995 είναι ένα τεράστιο σταχτοδοχείο με ένα παχύ στρώμα από στάχτη, αποτσίγαρα και άδεια κουτιά τσιγάρων, που μαζεύτηκαν μετά από πάρτι. Είναι τόσο αηδιαστικό, που σε ξεμεθάει αμέσως…