H ανισότητα είναι η μόνιμη ασθένεια του καπιταλισμού, αλλά τα τελευταία χρόνια λαμβάνει διαστάσεις ανησυχητικές ακόμα και για τους πιο πιστούς οπαδούς των νεοφιλελεύθερων λύσεων. Καθώς η κριτική κατά της ανεξέλεγκτης συσσώρευσης πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια εντείνεται, είναι ενδιαφέρον να δει κανείς πώς υπολογίζεται η οικονομική και κοινωνική ανισότητα.
Το ζήτημα δεν είναι απλό καθώς οι απόψεις διίστανται και εν πολλοίς εξαρτάται από τη γωνία παρατήρησης. Είναι σωστό να επικεντρώνεται κανείς στο οικονομικό κομμάτι ή θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ποιότητα ζωής και η αίσθηση της ευτυχίας που βιώνουν οι πολίτες; Και αν ναι πώς υπολογίζεται αυτή; Ο βρετανικός Gurdian συνέθεσε έναν οδηγό για τις πιο συνηθισμένες μεθόδους μέτρησης της ανισότητας και για το πώς κατατάσσονται οι χώρες με βάση αυτές.
Υπάρχουν τρεις σημαντικές παράμετροι που δείχνουν την οικονομική ανισότητα. Εισόδημα, κατανάλωση και πλούτος. Συνήθως με τον όρο ανισότητα εννοούμε την εισοδηματική ανισοκατανομή καθώς αυτή είναι η βάση για τους περισσότερους υπολογισμούς και είναι και η καλύτερα τεκμηριωμένη παράμετρος.
Υπάρχουν όμως σημαντικά επιχειρήματα που συνηγορούν υπέρ του υπολογισμού τόσο της κατανάλωσης όσο και του πλούτου. Η κατανάλωση υποδεικνύει το εισόδημα, καθώς τα επίπεδα ζωής των πολιτών μπορούν να εκτιμηθούν και να κατανοηθούν καλύτερα με βάση αυτά που καταναλώνουν. Ο πλούτος, το συσσωρευμένο κεφάλαιο, είναι επίσης ισχυρός παράγοντας που καθορίζει τα επίπεδα ζωής σε έναν όλο και πιο άνισο κόσμο.
Τα οικονομικά μοντέλα μπορούν να καταγράψουν την ανισότητα μόνο σε ό,τι αφορά την υλική πλευρά της καθημερινότητας. Πώς μπορεί όμως να υπολογίσει κανείς τη ίση ή μη πρόσβαση στην εκπαίδευση ή στην υγεία, ή ακόμα την ποιότητα ζωής των γυναικών και των μειονοτικών ομάδων;
Ο δείκτης Gini
Η δείκτης Gini είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος υπολογισμού της ανισοκατανομής εισοδήματος. Υπολογίζει την κατανομή του εθνικού προϊόντος ή του πλούτου με το 0 να αντιπροσωπεύει την απόλυτη ισότητα και το 100 απόλυτη ανισότητα. Η κριτική που ασκείται σε αυτή τη μέθοδο είναι πως επειδή επικεντρώνεται στα μεσαία εισοδήματα, δεν καλύπτει επαρκώς τις αλλαγές που συντελούνται στα άκρα της κλίμακας.
Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία πάνω σε εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας , Νότια Αφρική, Μαμίμπια και Αϊτή είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη ανισότητα, ενώ Ουκρανία, Σλοβενία και Νορβηγία είναι οι πρωταθλητές της ισότητας.
Σύστημα Palma
Το σύστημα Palma εστιάζει στις διαφορές μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων. Παίρνει το μερίδιο (από το ακαθάριστο εθνικό προϊόν) του πλουσιότερου 10% του πληθυσμού και το διαιρεί με το μερίδιο του φτωχότερου 40%. Το σύστημα βασίζεται στις έρευνες του χιλιανού οικονομολόγου Γκαμπριέλ Πάλμα ο οποίος ανακάλυψε ότι το εισόδημα της μεσαίας τάξης αντιστοιχεί πάντοτε στο μισό του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος μιας χώρας, ενώ το υπόλοιπο μισό μοιράζεται μεταξύ του πλουσιότερου 10% του πληθυσμού και του φτωχότερου 40%. Αλλά το μερίδιο αυτών των δύο ομάδων είναι πολύ διαφορετικό από χώρα σε χώρα.
Μα βάση το σύστημα αυτό Ουκρανία, Νορβηγία και Σλοβενία είναι οι χώρες με την πιο ισότιμη κατανομή του εισοδήματος μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Νότια Αφρική, Μποτσουάνα και Αϊτή είναι οι χώρες με τις μεγαλύτερες ανισότητες.
Ανισότητα και επίπεδο ζωής
Τα μεικτά συστήματα βασίζονται σε μία ευρεία γκάμα παραμέτρων και δεν επικεντρώνονται μόνον στο εισόδημα τον πλούτο και την κατανάλωση. Η ιδέα πίσω από αυτά τα συστήματα μετρήσεων είναι να εστιάζουν στο πόσο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους αισθάνονται οι πολίτες αλλά και στα επίπεδα πρόσβασής τους σε ευκαιρίες ζωής. Ενδιαφέρονται δηλαδή να μελετήσουν ποια είναι εκείνα τα δεδομένα που χαρίζουν στους πολίτες αίσθηση ευτυχίας και μην μένουν μόνο στα οικονομικά μεγέθη.
Ο Δείκτης Παγκόσμιας Ευτυχίας (World Happiness Report) περιλαμβάνει 155 χώρες τις οποίες βαθμολογεί από το 1 ως το 10 και βασίζεται σε δείγμα 1.000 ατόμων ανά χώρα. Ο υπολογισμός λαμβάνει υπόψη το πραγματικό κατά κεφαλή εισόδημα, την κοινωνική ασφάλεια, το προσδόκιμο υγιούς ζωής και την αντίληψη των πολιτών για την ελευθερία που έχουν να κάνουν επιλογές ζωής και την άποψή τους για τη διαφθορά.
Η Ελλάδα και οι άλλοι
Στην περίπτωση της Ελλάδας οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών είναι προφανείς: καταλαμβάνει μόλις την 87η θέση στον κατάλογο για το 2017, βελτιώνοντας την επίδοσή της κατά 9 θέσεις σε σχέση με την περσινή χρονιά. Εχει όμως το αρνητικό ρεκόρ να βρίσκεται στην τρίτη θέση μεταξύ των χωρών με τη μεγαλύτερη αρνητική μεταβολή ανάμεσα στο διάστημα 2005-2007 και 2014-2016, πίσω μόνο από τη Βενεζουέλα και τη Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής.
Η τελευταία έρευνα ανέδειξε στην κορυφή σκανδιναβικές χώρες: Νορβηγία, Δανία και Ισλανδία. Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Μπουρούντι και Τανζανία πλέουν σε βαθιά δυστυχία. Αλλά ο πλούτος από μόνος του δεν αρκεί για να χαρίσει ευτυχία. Σύμφωνα με τα στοιχεία του World Happiness Report το υψηλό κατά κεφαλή εισόδημα δεν εξασφαλίζει ανάλογα υψηλή αίσθηση ευτυχίας.
Το Κατάρ για παράδειγμα ενώ σε ό,τι αφορά το κατά κεφαλή εισόδημα είναι στην κορυφή, αλλά βρίσκεται μόλις στην 35η θέση στην αίσθηση ευτυχίας. Το ίδιο ισχύει για το Χονγκ Κονγκ: ενώ σε κατά κεφαλή εισόδημα είναι όγδοο πέφτει στην 71η θέση στην κλίμακα της συνολικής ευημερίας. Από αυτή την άποψη η Νορβηγία είναι ο παράδεισος: Είναι στην κορυφή της ευημερίας και τρίτη κατά κεφαλή εισόδημα.