Στις 22 Φεβρουαρίου του 1946, ο Τζορτζ Κέναν, ένας διπλωματικός ακόλουθος που υπηρετούσε στην πρεσβεία των ΗΠΑ στη Μόσχα, απέστειλε στην πατρίδα του μία έκθεση 8.000 λέξεων. Αγνοούσε, όμως, πως το «Μακροσκελές Τηλεγράφημά» του, «Long Telegram» όπως έμεινε στην ιστορία, θα συνέχιζε σήμερα, έπειτα από 75 ολόκληρα χρόνια, να θεωρείται το θεμελιώδες κείμενο του Ψυχρού Πολέμου.
Ο 42χρονος, τότε, Κέναν, συνέταξε την έκθεσή του στον απόηχο του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όταν η Ευρώπη ήταν ένας ερειπιώνας, όταν άνθρωποι σε πολλά μέρη του κόσμου έσπαζαν τα δεσμά της αποικιοκρατίας και όταν οι ΗΠΑ καλούνταν να εκτιμήσουν και να καθορίσουν τον μελλοντικό τους ρόλο, ως υπερδύναμη πλέον, στη διεθνή σκηνή.
Σε αυτό το πλαίσιο κάποιοι από τους συνεργάτες του στο αμερικανικό ΥΠΕΞ θεωρούσαν πως η συνύπαρξη και η συμπόρευση με τη (σύμμαχο κατά τη διάρκεια του πολέμου) ΕΣΣΔ ήταν απαραίτητη, ούτως να πορευτεί η πατρίδα τους προς τα πεπρωμένα της. Ωστόσο o Κέναν είχε τελείως διαφορετική άποψη.
«Στο τηλεγράφημά του ο Κέναν συνέθεσε μία ξεκάθαρη εικόνα για τους στόχους και τη λειτουργία της Σοβιετικής Ενωσης, εκτιμώντας ότι θα καταρρεύσει υπό το βάρος των δικών της αντιφάσεων. Διατεινόταν πως η ανάγκη του σταλινικού καθεστώτος να θεωρεί τον έξω κόσμο ως εχθρικό ήταν μία ζωτικής σημασίας δικαιολογία “για τη δικτατορία δίχως την οποία δεν θα ήξεραν πως να κυβερνήσουν, για τη βαναυσότητα που δεν τολμούσαν να μην επιδείξουν, για τις θυσίες που θεωρούσαν πως είναι υποχρεωμένοι να ζητήσουν”», μας πληροφορεί ο Ισάν Θαρούρ της Washington Post.
Το «θεμέλιο» του Ψυχρού Πολέμου
Σύμφωνα με τον Τζον Λούις Κάντις, καθηγητή Ιστορίας στο Γέιλ, το τηλεγράφημα του Τζορτζ Κέναν κατέστη τελικά «η βάση της στρατηγικής των Ηνωμένων Πολιτειών όσον αφορά τη Σοβιετική Ενωση καθ’ όλη τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου», δηλαδή της στρατηγικής της «ανάσχεσης» (containment).
Κάνοντας, ωστόσο λόγο για ανάσχεση των επεκτατικών τάσεων των Σοβιετικών, ο Κέναν είχε κατά νου μία πολιτική επιλεκτικής αντιπαράθεσης σε διπλωματικό και οικονομικό, κυρίως, επίπεδο, όχι στρατιωτικό. Τελικά, όμως, οι ΗΠΑ εστίασαν κυρίως στο στρατιωτικό κομμάτι, προβαίνοντας στην ανάπτυξη στρατευμάτων παντού στον κόσμο, γεγονός που ο Κέναν δεν σταμάτησε ποτέ να κατακρίνει.
Το «Μακροσκελές Τηλεγράφημά» του, ωστόσο, κατέστη σημείο αναφοράς για ολόκληρες γενιές πολιτικών και διπλωματών και συμβούλων και αναλυτών, οι οποίοι το μελετούσαν, επιδιώκοντας να αντλήσουν πολύτιμα δίδαγμα για τις εκάστοτε συνθήκες που καλούνταν να αντιμετωπίσουν. Και παρότι ο Ψυχρός Πόλεμος με την ΕΣΣΔ τερματίστηκε το 1991, το «Μακροσκελές Τηλεγράφημα» εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να εμπνέει τους υπεύθυνους χάραξης της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ.
«Τηλεγράφημα» για την Κίνα
Απόδειξη αποτελεί το «Longer Telegram», μια πραγματεία που εξέδωσε τον προηγούμενο μήνα το ινστιτούτο ερευνών The Atlantic Council. Το κείμενο υπογράφει ένας ανώνυμος πρώην υψηλόβαθμος κυβερνητικός αξιωματούχος των ΗΠΑ, ο οποίος, κάνοντας λόγο για την ανάγκη μίας περιεκτικής στρατηγικής με στόχο την αντιμετώπιση της Κίνας, προτρέπει τους ιθύνοντες να συνεχίσουν να συγκεντρώνουν την προσοχή τους στο κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ, στο στενό του περιβάλλον αλλά και στο πλαίσιο εντός του οποίου κυβερνούν.
Ο ανώνυμος συντάκτης καταλήγει στο συμπέρασμα πως στόχος των αμερικανικών κυβερνήσεων θα πρέπει να είναι ένα σενάριο στο πλαίσιο του οποίου οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους θα συνεχίσουν να έχουν τον πρώτο λόγο όσον αφορά την ισορροπία ισχύος, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στην ανάλυσή του αναφέρει επίσης πως κατά τα επόμενα χρόνια ο σκληροπυρηνικός Σι Τζινπίνγκ θα μπορούσε να αντικατασταθεί από μία πιο μετριοπαθή ηγεσία και η κινεζική κοινωνία να είναι έτοιμη για ένα πιο φιλελεύθερο σύστημα διακυβέρνησης.
«Κακοήθης επίθεση»
Ομως το «Longer Telegram» προκάλεσε αντιδράσεις. Κινέζοι αξιωματούχοι και ΜΜΕ της χώρας το επέκριναν ως «κακοήθη επίθεση» ενώ στην Ουάσιγκτον κάποιοι αναλυτές εξέφρασαν τις επιφυλάξεις τους για αρκετές από τις (υπο)θέσεις του ανώνυμου συντάκτη, όσον αφορά, για παράδειγμα, το κατά πόσο το Πεκίνο αποτελεί όντως μία «ιδεολογική απειλή» για την παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Ο ανώνυμος πρώην αξιωματούχος αναγνωρίζει στην ανάλυση του ότι σήμερα οι συνθήκες είναι διαφορετικές. «Οταν ο Τζορτζ Κέναν έγραψε το “Μακροσκελές Τηλεγράφημα”, εστιάζοντας την ανάλυση του στους λόγους που θα οδηγούσαν τελικά την Σοβιετική Ενωση στην αποτυχία, υπέθετε ότι το αμερικανικό οικονομικό μοντέλο θα συνέχιζε να είναι επιτυχημένο από μόνο του», ανέφερε, επισημαίνοντας, όμως, πως αυτή η υπόθεση είναι πλέον αβάσιμη. Σύμφωνα με τον ίδιο για να μην αποτύχουν οι ΗΠΑ (και μαζί και οι σύμμαχοί τους) δεν θα πρέπει να εστιάσουν αποκλειστικά στις εσωτερικές αδυναμίες της Κίνας, ούτως ώστε να τις εκμεταλλευτούν, θα πρέπει, συγχρόνως, να αντιμετωπίσουν και τις δικές τους εσωτερικές αδυναμίες.
Ο δημοσιογράφος της Washington Post υπενθυμίζει πως τόσο ο Τζο Μπάιντεν όσο και οι συνεργάτες του έχουν επισημάνει πολλές φορές πως στόχος της νέας αμερικανικής πολιτικής είναι πρωτίστως η βελτίωση της ζωής των αμερικανικών νοικοκυριών. Συγχρόνως στην Ουάσιγκτον ολοένα περισσότεροι, Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι, μιλούν για μία νέα ψυχροπολεμικού τύπου αντιπαράθεση με την Κίνα. Ωστόσο, πλήθος ειδικών, συμπεριλαμβανομένων και μελετητών του Τζορτζ Κέναν, θεωρούν πως θα ήταν λάθος να επικρατήσει η λογική του Ψυχρού Πολέμου στο πλαίσιο του ανταγωνισμού με την Κίνα.
«Ισάξιος ανταγωνιστής»
Συμμετέχοντας σε ψηφιακή εκδήλωση για τη συμπλήρωση 75 χρόνων από τότε που ο Τζορτζ Κέναν απέστειλε το «Μακροσκελές Τηλεγράφημά» του, ο Τόμας Γκράχαμ, πρώην σύμβουλος του Λευκού Οίκου επί της προεδρίας του Τζορτζ Μπους, προειδοποίησε πως η Κίνα αποτελεί «έναν τύπο στρατηγικής απειλής που οι ΗΠΑ δεν έχουν αντιμετωπίσει ποτέ ξανά» καθώς είναι ένας «ισάξιος ανταγωνιστής σε όλα τα επίπεδα ισχύος». Μιλώντας στην Washington Post σημείωσε πως «ο κόσμος δεν είναι πλέον διπολικός και οι εναλλακτικές επιλογές στην αμερικανική ηγεμονία – ή ηγεσία όπως θα το έθετε ο Μπάιντεν – δεν είναι προφανώς χειρότερες».
«Οταν υιοθετείται ως θεμελιώδες πρότυπο εξωτερικής πολιτικής, ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων υποβιβάζει τη συνεργασία σε δεύτερη σκέψη ή, ακόμα χειρότερα, την απορρίπτει ως αφελή θεωρία», έγραψε σε κείμενό του στο Foreign Affairs ο Ντάνιελ Νέξον, καθηγητής διακυβέρνησης στο πανεπιστήμιο Georgetown της Ουάσιγκτον.
Ομως για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η πανδημία του κορονοïoύ και η κλιματική κρίση, «απαιτούνται συλλογικές απαντήσεις αντί για αχρείαστες εντεινόμενες αντιπαλότητες», πρόσθεσε. Και αυτό σημαίνει πως οι ΗΠΑ πρέπει να αποδεχτούν την ύπαρξη (μαζί με τις επιδιώξεις και τη δύναμη και τις αντοχές) της Κίνας, όπως η Κίνα πρέπει να αποδεχτεί την ύπαρξη των ΗΠΑ.