Ιστορικά στοιχεία
Η ελιά υπάρχει και καλλιεργείται σε όλη τη Μεσόγειο από τους προϊστορικούς χρόνους. Έλληνες, Εβραίοι, Ρωμαίοι και αργότερα Ισπανοί, Άραβες και Σύριοι εκμεταλλεύτηκαν την ελιά για να παράγουν το ελαιόλαδο που από την αρχαιότητα είναι το βασικό συστατικό της καθημερινής διατροφής των κατοίκων της Μεσογείου.
Χωρίς αμφιβολία, η ιστορία της ελιάς αρχίζει πριν ανακαλυφθεί η γραφή. Πιθανότερος τόπος προέλευσης της είναι οι περιοχές της Συρίας και της Μικράς Ασίας. Η πρώτη πληροφορία η σχετική με το εμπόριο του ελαιολάδου καταγράφηκε το 2500 πχ.
Στην Κρήτη η ελιά καλλιεργείτο από τη Μινωϊκή εποχή. Η εισαγωγή της καλλιέργειας της ελιάς στην Αθήνα έγινε από την Αίγυπτο με πρωτοβουλία του βασιλιά Κέκροπα και καλλιεργήθηκε εκεί σε μεγάλη έκταση κατά τη χρυσή εποχή του Περικλή κι αν ακόμη ατόνησε η καλλιέργειά της κατά τους βυζαντινούς χρόνους σε μερικές περιοχές, στους μεσαιωνικούς χρόνους όμως και κατά την τουρκοκρατία έγινε και πάλι το κύριο αγροτικό προϊόν του τόπου μας και παρέμεινε έτσι ως τις μέρες μας.
Βοτανική – Ονομασία
Το όνομα που της δίνει η βοτανική, η επιστήμη που μελετά τον κόσμο των φυτών, είναι στα λατινικά το “Olea Europea” δηλαδή «Ευρωπαϊκή ελιά», ακριβώς επειδή πρωτοπαρουσιάστηκε και αξιοποιήθηκε ως προϊόν στην μεσογειακή λεκάνη και κυρίως στις χώρες της Μεσογείου που ανήκουν στην Ευρώπη.
Το δέντρο της ελιάς φυτρώνει στη φύση σε άγρια κατάσταση και λέγεται olea europea oleaster. Για να δώσει εκμεταλλεύσιμο καρπό εξημερώνεται με μοσχεύματα κλαδιών από ήμερες ελιές. Η ελιά υπάγεται στην οικογένεια των ελαϊδών (oleaceae), η οποία περιλαμβάνει γύρω στα 30 είδη. Τα κύρια χαρακτηριστικά του γένους olea είναι η μακροζωία και η διατήρηση της παραγωγικότητας. Είναι δέντρο αειθαλές με κορμό δυνατό και φύλλα ανθεκτικά στην λειψυδρία.
Προέλευση – Καταγωγή
Χώρος καταγωγής της ελιάς θεωρείται πως είναι η Συρία και η Ιωνία ή ευρύτερα η Μικρά Ασία. Πολλοί πιστεύουν επίσης ότι η καταγωγή της είναι από την Κρήτη απ’ όπου και διαδόθηκε στις περιόδους του αποικισμού. Άλλοι πάλι λένε πως κατάγεται από την Αίγυπτο, το Ισραήλ ή τη Φοινίκη. Το σίγουρο πάντως είναι πως καλλιεργήθηκε εντατικά σε όλη τη Μεσόγειο και κυρίως στην Ελλάδα, όπου και ευδοκίμησε επειδή βρήκε τις πιο κατάλληλες κλιματολογικές και εδαφικές συνθήκες.
Συνθήκες που ευδοκιμεί
Η ελιά , δέντρο με μεγάλη αντοχή γενικά, ευδοκιμεί σε ξηροθερμικές περιοχές και σε εδάφη πετρώδη ή και άγονα. Σ’ αυτό βοηθούν οι ρίζες της που προχωρούν βαθειά και απλώνουν πολύ σε έκταση ανακαλύπτοντας ακόμη και το πιο λίγο νερό που τυχαίνει στο δρόμο τους. Όταν πάλι το νερό περισσεύει, σε περιοχές γόνιμες δηλαδή, η ελιά αποδίδει περισσότερο και γρηγορότερα. Το κλίμα που προτιμά η ελιά είναι το ήπιο, το κατεξοχήν μεσογειακό δηλαδή, εκεί που οι θερμοκρασίες δεν κατεβαίνουν κάτω απ’ τους -10 βαθμούς Co, οι άνεμοι δεν ταλαιπωρούν και οι βροχοπτώσεις τηρούν ένα μέτριο ύψος. Ο ήλιος και η ξηρότητα του αέρα είναι το πιο φιλικό της περιβάλλον.
Παρά το γεγονός ότι η ελιά είναι ευαίσθητη σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, χρειάζεται ωστόσο και την επίδραση τέτοιων θερμοκρασιών κατά τη διάρκεια του χειμώνα, για να ανθίσει και να καρποφορήσει κανονικά την επόμενη χρονιά.
Διατροφική – Συνταγές για σωστή διατροφή
Η παγκόσμια οργάνωση υγείας μας ενημερώνει πόσο και τι πρέπει να τρώμε ώστε να διατηρούμε σε υψηλό επίπεδο την υγεία μας. Συνολικά λοιπόν το 59% αυτών που τρώμε πρέπει να αποτελείται από ψωμί, πατάτες, ρύζι, μακαρόνια, γλυκά και φρούτα, δηλαδή από υδατάνθρακες.
Το 30% πάλι πρέπει να αποτελείται από λιπίδια και βασικά από ελαιόλαδο και μετά βούτυρο, μαργαρίνη και άλλα λάδια. Τέλος το 11% πρέπει να είναι κρέας, ψάρι, κοτόπουλο, γάλα, γιαούρτι, τυρί και αβγά που είναι οι πρωτείνες.
Περιορίζοντας τα ζωικά λίπη και αυξάνοντας το ελαιόλαδο κερδίζουμε σε ποιότητα διατροφής. Μπορούμε, να χρησιμοποιούμε σε πολλά φαγητά το ελαιόλαδο, να μειώσουμε το κρέας και να αυξήσουμε τα λαδερά φαγητά που είναι και οι βασικές συνταγές της παραδοσιακής ελληνικής κουζίνας. Πρέπει να αποφεύγουμε τα παχιά κρέατα και να προτιμάμε τα ψάρια και το κοτόπουλο μαγειρεμένα ή γαρνιρισμένα με ελαιόλαδο.
Επιλογή ελαιολάδου στην ιδανική διατροφή
- Οι αρχαίοι Έλληνες αθλητές τρέφονταν με ελαιόλαδο, φτιάχνοντας ένα πολύ γερό αθλητικό σώμα.
- Και οι σημερινοί αθλητές κάνουν υγιεινή διατροφή με βασικό συστατικό της το ελαιόλαδο.
- Εμείς, είτε αθλούμαστε είτε όχι, πρέπει να προτιμάμε το ελαιόλαδο στο φαγητό μας γιατί βοηθάει στη σωστή ανάπτυξη του σκελετού και του σώματος, Είναι το ίδιο σημαντικό με το γάλα, τα φρούτα ή τα αβγά και είναι αναντικατάστατο γιατί :
- Είναι από τη φύση του το καλύτερο λάδι για τηγάνισμα γιατί αντέχει και στις πιο ψηλές θερμοκρασίες (210 Co).
- Κάνει ακόμη πιο νόστιμο και υγιεινό το φαγητό αν προστεθεί στο τέλος του μαγειρέματος.
- Έχει τον ίδιο αριθμό θερμίδων – 9kcal/100 g – με τα άλλα λάδια.
- Προσθέτοντας σ’ αυτό διάφορα μυρωδικά, γίνεται η καλύτερη σάλτσα για κάθε φαγητό.
Το ελαιόλαδο τελικά παίζει σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση μιας ισορροπημένης για τον άνθρωπο διατροφής.
Ελαιόλαδο και παράμετροι υγείας
Το ελαιόλαδο είναι πηγή υγείας και ζωής. Είναι ένα πλούσιο φυσικό προϊόν που όχι μόνο μας τρέφει σωστά, αλλά συμβάλλει και στην πρόληψη πολλών παθήσεων. Παραφράζοντας τη γνωστή παροιμία θα μπορούσαμε να πούμε «των φρονίμων τα παιδιά …. Μαγειρεύουν με ελαιόλαδο!», γιατί το ελαιόλαδο συμβάλλει στην γερή λειτουργία της καρδιάς.
Στην Ελλάδα μάλιστα, έχουμε τα χαμηλότερα ποσοστά καρδιοπαθειών επειδή καταναλώνουμε μεταξύ άλλων και πολύ ελαιόλαδο. Κι ακόμη το ελαιόλαδο βοηθάει στη σωστή ανάπτυξη του σκελετού των παιδιών. Κάνει καλό και στο πεπτικό σύστημα των ανθρώπων κάθε ηλικίας χωρίς να είναι βαρύ, χωνεύεται πολύ εύκολα. Συγκεκριμένα έχει αποδειχθεί ότι το ελαιόλαδο αφομοιώνεται σε πολύ υψηλό βαθμό από τον ανθρώπινο οργανισμό, ιδιότητα που συναντάται στις λιπαρές ουσίες που περιέχονται στη μητρικό γάλα.
Χρήση
Τα περισσότερα από τα φαγητά που τρώμε μπορούν να μαγειρευτούν ή να συνοδευτούν από ελαιόλαδο : τα κύρια πιάτα, οι σαλάτες, τα ορεκτικά, ακόμη και τα γλυκά όπως τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα μελομακάρονα και οι σπιτικές δίπλες.
Αντίθετα με κάποιες απόψεις που θέλουν να αποφεύγουμε το ελαιόλαδο στα φαγητά που μαγειρεύονται τηγανητά, το σωστό είναι ότι το ελαιόλαδο είναι προτιμότερο για τηγάνισμα επειδή έχει αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες και σε μεγάλη διάρκεια μαγειρέματος (στα τηγανητά) μπορεί να φτάσει στους 210 Cο χωρίς να διασπαστεί σε βλαβερές ουσίες για τον οργανισμό.
Η ποσότητα του ελαιολάδου που θεωρείται πλήρης για τον ανθρώπινο οργανισμό είναι το 5-8% των θερμίδων που παίρνουμε σε καθημερινή βάση. Αυτό αντιστοιχεί σε 1 με 3 κουταλιές της σούπας ελαιολάδου την ημέρα, ποσότητα με ικανοποιητικό ποσοστό λιπαρών οξέων και βιταμίνης Ε.