Χορεύεται η Γενοκτονία των Ποντίων;

Σεπτέμβριος 1921, στις Ποντιακές Αλπεις. Στη Σάντα, το «Σούλι του Πόντου». Οι Νεότουρκοι, που είχαν ξεκινήσει το διωγμό των Ελλήνων του Πόντου από το 1915, βλέποντας ότι δεν μπορούν να κάμψουν την αντίσταση των Σανταίων, αποφασίζουν τον εκτοπισμό όλων των κατοίκων της επτάκωμης Σάντας. Ο αδελφός του οπλαρχηγού Ευκλείδη, Κώστας, γράφει στο ημερολόγιό του για την «τρομακτική» νύχτα της 10ης Σεπτεμβρίου: «Τα μεσάνυχτα σταμάτησε το πανδαιμόνιο των πυροβολισμών και οι αντάρτες και τα γυναικόπαιδα αποσύρθηκαν στη θέση Μερτζάν Λιθάρ. Τότε έπρεπε, πριν ξημερώσει, να βρεθεί μια λύση: ν’ απομακρύνονταν εντελώς αθόρυβα από εκείνη τη θέση, γιατί αλλιώς θα γινόταν ο τάφος μικρών και μεγάλων, ενόπλων και αμάχων. Εκείνες τις τραγικές ώρες, μοιραίες, απελπισμένες μάνες αναγκάστηκαν να θανατώσουν βρέφη και μικρά παιδιά που έκλαιγαν, για να μην προδώσουν τις θέσεις τους».

Νοέμβριος 1921. Ελληνες συγγραφείς – ανάμεσά τους οι Νίκος Καζαντζάκης, Παύλος Νιρβάνας, Κωστής Παλαμάς, Αγγελος Σικελιανός, Γρηγόριος Ξενόπουλος – στέλνουν, προς ευρωπαίους και αμερικανούς διανοουμένους, ψήφισμα διαμαρτυρίας για τη σφαγή των Ελλήνων στον Πόντο: «Ξηρά, εξηκριβωμένα και αναμφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής: Οι Τούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος, αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν. Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσμόν των πόλεων Τριπόλεως, Κερασούντος, Ορδούς, Οινόης, Αμισού και Πάφρας και καθ’ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών. Εκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Ελεζλη εν Σουλού-Τερέ 535 Ελληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων μόνον τεσσάρων. Εβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας, τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων. Πλείστα βρέφη εφόνευσαν, σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων…»

Δύο μακάβριες στιγμές Ιστορίας, από τη Γενοκτονία του ποντιακού Ελληνισμού. Μπορούν αυτές, έστω και συμβολικά, να αποτυπωθούν σε ένα καλλιτέχνημα; Ναι, είναι η απάντηση (και η πρόθεση) του χορευτή, χορογράφου και παιδαγωγού Παύλου Κουρτίδη, γεννημένου στο Βούπερταλ της Γερμανίας και σπουδαγμένου στο Arts Educational London School. Γιατί πιστεύει ότι «ο σύγχρονος χορός για πρώτη φορά μπορεί να αναδείξει την ανθρώπινη πλευρά του δράματος».

Στην παράσταση «Γενοκτονία», που ετοιμάζει, με 18 χορευτές και μουσικούς, στο θέατρό του, ΠΚ, για να κάνει πρεμιέρα στις 10 Νοεμβρίου. Η παράσταση, «βασισμένη σε ιστορικά ντοκουμέντα του Πόντου (σ.σ.: χάρη στην έρευνα κοντά 30 χρόνων του προέδρου της «Πυρρίχειου Ακαδημίας» Ομηρου Παχατουρίδη) έρχεται να πει μία σκληρή αλήθεια μέσα από τα σώματα των ζώντων για όλες τις Γενοκτονίες».

Ακόμη και η ποντιακή σέρα (συνέχεια του αρχαιότατου πυρρίχειου) μπορεί, όπως μου εξηγεί ο Παύλος Κουρτίδης, να… μελοποιήσει, οπτικά, τον σύγχρονο χορό, μέσα στην επιβλητική μουσική της Λία Χάιντ, που κι εκείνη έχει ποντιακές καταβολές. Οπως και το a cappella τραγούδι ή το μοιρολόι από την φωνή της Φωτεινής Πασσά. Κάπως έτσι μπορούν να ζωντανέψουν, συμβολικά, τα δύο παραπάνω και πολλά άλλα περιστατικά από τη Γενοκτονία των Ποντίων.

Οπως αυτή η «Γενοκτονία» δεν μιλάει μόνον για το ξεκλήρισμα των Ποντίων ή για την Σάντα, πατρίδα μεταξύ άλλων του ιδρυτή της ΕΔΑ Ιωάννη Πασαλίδη και της μητέρας του σκηνοθέτη Θόδωρου Τερζόπουλου. Μιλάει, μου λέει ο Παύλος Κουρτίδης, για όλες τις γενοκτονίες. Ακόμη και των Αρμενίων. Ή για την πιο πρόσφατη γενοκτονία στην Ρουάντα. «Ο σύγχρονος χορός», προσθέτει, «έχει την μαγκιά να πλασάρει ακόμη και τις πιο σκληρές ή μακάβριες σκηνές με τέτοιον τρόπο που να βλέπει κάποιος κάτι ωραίο και να θυμάται την αγριότητα», καταλήγει ο χορευτής και χορογράφος που τελευταία, το 2017, τόλμησε να στήσει την παράσταση «Στύγα, η θεά των υδάτων» μέσα σε τέσσερις τόνους νερού.

Εξωραϊσμός; Καθόλου. Μνήμη. Αλλά όχι μέσα από το αίμα. Μιλάμε για «μια παράσταση χορού, μέσα από τη ματιά του σημερινού Ελληνα, η οποία θα προκαλέσει, θα προβληματίσει και θα ζωντανέψει πρόσφατες μνήμες. Είναι ένας ύμνος των απογόνων όσων βασανίστηκαν και όσων επέζησαν της πιο βάρβαρης απόπειρας εξόντωσης ενός λαού».

Ολα αυτά σε έναν σκηνικό χώρο, που όπως λέει ο Παύλος Κουρτίδης «δεν είναι ούτε μαύρος, ούτε άραχλος. Αλλά είναι φωτεινός. Γεμάτος χρώματα. Με το φινάλε γεμάτος φως και ελπίδα». Με τα παιδιά της ομάδας. Την «ελπίδα του αύριο».