Πόσο «βρώμικα» θέλετε το παραμύθια σας;

«Οι άνδρες φοβούνται ότι οι γυναίκες θα γελάσουν μαζί τους. Οι γυναίκες φοβούνται ότι οι άνδρες θα τις σκοτώσουν», γράφει κάπου η καναδή συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Μάργκαρετ Άτγουντ («Η φαγώσιμη γυναίκα»). Από εκεί ξεκινάμε, λοιπόν. Για την ακρίβεια, δεν ξεκινάμε εμείς, αλλά ξεκινά ένα από τα νεοελληνικά παραδοσιακά παραμύθια, που ανήκουν στον «Κύκλο του Κυανοπώγωνα». Με ήρωες άντρες που, είτε κακοποιούν, είτε σκοτώνουν τις γυναίκες τους, ως «αδηφάγες μηχανές κατανάλωσης γυναικών», όπως το επεκτείνει η σκηνοθέτης Θάλεια Γρίβα.

«Ο Τρίμματος», όπως είναι ο τίτλος του και ο ήρωάς του, έχει ως χαρακτηριστικό του τα τρία μάτια, όπως ο Κυανοπώγωνας τα μπλε γένια. Και είναι φορέας αυτού που «είδε» και η Μάργκαρετ Άτγουντ. «Βάζει σε δοκιμασία την εκάστοτε γυναίκα για να αποδείξει ότι και αυτή είναι μια λάθος γυναίκα και να αποκτήσει έτσι το δικαίωμα να την σκοτώσει», μου εξηγεί η Θάλεια Γρίβα, που στο πλαίσιο μιας παράστασης με τον προκλητικό τίτλο «Τα κακορίζικα» θα φέρει στη σκηνή του Θεάτρου 104, στο Γκάζι, από τις 26 Ιανουαρίου, δύο «βρώμικα» παραμύθια: τον «Τρίμματο» και το «Αστερνός και Πούλιω». Ματωμένα παραμύθια. Όπως ίσως είναι τα περισσότερα παραμύθια στην αρχική εκδοχή τους, στην παράδοση όλων των χωρών – και στην ελληνική. Καθώς «μιλάνε συμβολικά για τον τρόπο που στεκόμαστε απέναντι στην κοινωνία, δίνοντας βάση στις ανάγκες της σεξουαλικότητας και στο συλλογικό ασυνείδητο».

«Βρόμικα» και ματωμένα ή σκληρά και πικρά, όπως είχαν «γεννηθεί», παρουσιάζει τα παραμύθια η ομάδα της Θάλειας Γρίβα, ύστερα από έρευνα. Για τρίτη χρονιά. Και αφού ξεκίνησε με περίεργους και παράταιρους γάμους, με έρωτες πολύ ηλικιωμένων με πολύ νέους (όπως το παραμύθι για έναν παπά, που μετά τον θάνατο της παπαδιάς θέλει να παντρευτεί την κόρη του, που ανήκει στην νεοελληνική παράδοση) και συνέχισε με την αλλαγή της ταυτότητας του φύλου, τις δύο προηγούμενες χρονιές.

Στην πραγματικότητα, τα παραμύθια που γνωρίζουμε σήμερα είναι ωραιοποιημένες μορφές των πιο «βρώμικων» αρχικών. Τάση που ξεκίνησε με τις διασκευές του Σαρλ Περό πάνω σε μισοξεχασμένα γαλλικά παραμύθια. Αλλά και με την τάση ακόμη και των αδελφών Γκριμ να μαλακώνουν από εκδοχή σε (νεότερη) εκδοχή την σκοτεινή πλευρά των παραμυθιών τους. Τα περισσότερα δε παραμύθια υπάρχουν σε πολλές εκδοχές σε όλη την Ελλάδα, συχνά και σε όλο τον κόσμο. Ως προς την ελληνική παράδοση, όμως, πέρα από την προφορική, εμβληματική θεωρείται η καταγραφή και έκδοσή τους από τον Γεώργιο Α.Μέγα και τους μαθητές του, από τη δεκαετία του 1960.

«Τα παραμύθια απευθύνονταν αρχικά σε όσους ενηλικιώνονταν και ήταν ένας τρόπος να μυηθούν στα μεγάλα μυστήρια της ζωής», μου επισημαίνει η Θάλεια Γρίβα. «Οι ήρωές τους βρίσκονται αντιμέτωποι με πολύ μεγάλες συγκρούσεις. Οι δε συμβολισμοί τους έχουν αναλογία με εκείνους που αναγνωρίζουμε στα όνειρα. Ίσως και στους εφιάλτες μας. Εκείνο που ευχόμαστε είναι οι θεατές να εισπράξουν το συμβολιστικό κομμάτι των παραμυθιών. Να μιλήσει δηλαδή το παραμύθι μέσα τους, ακουμπώντας τους φόβους και τις προσδοκίες».

Ο Τρίμματος και η θρυλική Λενιώ

«Η θρυλική Λενιώ, η γραία των Βρώμικων Παραμυθιών (η ανύπαντρη αδελφή από το παραμύθι Η Τύχη της Λωλομαρίας), έφτασε αισίως τα 198 έτη, ζωή να ‘χει κι όλοι αναρωτιούνται πώς επιβίωσε!», ξεκινάει με ένα μυστήριο το «βρώμικο» παραμύθι «Ο τρίμματος» (αλλιώς Τρισκατάρατος), που θα δούμε επί σκηνής του Θεάτρου 104, στην παράσταση υπό τον τίτλο «Τα κακορίζικα».

«Η Λενιώ έχει έναν άσσο στο μανίκι της, ο προ-προ-προπάππους της ήταν ο ξακουστός Τρίμματος, ωραίος, πλούσιος και από σόι, αλλά «άτυχος», όπως και όλοι οι άντρες της οικογένειάς του. Δεν μπορούσε να βρει μια γυναίκα, να της χαρίσει την καρδιά του…

Ο ίδιος την πρόσφερε, την καρδιά, σερβιρισμένη στο πιάτο. Κι ίσως εκεί να ήταν το πρόβλημα. Όχι ότι δεν θέλανε, στην αρχή, τουλάχιστον, να τον παντρευτούν, αλλά όταν η κατάσταση έφτανε στο προκείμενο, δυστυχώς, όλες κάνανε πίσω.

Μέχρι που, θες η τύχη, θες η ατυχία, βρέθηκε στη μέση του πουθενά να μιλάει για ξυλεία, με έναν φτωχό, πλην τίμιο πατέρα. Έναν πατέρα με τρεις κόρες της παντρειάς.

Ο Τρίμματος, ως γνήσιο τέκνο της γενιάς του, προσκαλεί τις κόρες, τη μία μετά την άλλη, στο σπίτι του. Θα καταφέρει κάποια από τις τρεις να φανεί αντάξια των προσδοκιών του; Και πόσο εύκολο είναι τελικά να «δεχτείς» μια καρδιά και να ξεφύγεις από το ριζικό σου;

Κι αυτός ο πατέρας τους, τι να ήθελε ο άνθρωπος; Να τις δει αποκαταστημένες…»

Όσο για το δεύτερο παραμύθι, «Ο Αστερνός κι η Πούλιω» (στην αρχική μορφή του Αυγερινού και της Πούλιας, ή του Γιάννου και της Μάρως ή της Σοφίας και του Κωνσταντίνου σε άλλες εκδοχές της ιστορίας), «τα δύο αδελφάκια φεύγουν από το σπίτι, επειδή τα κυνηγούν οι γονείς τους για να τα φάνε. Με μια αναλογία προς τον Χένσελ και την Γκρέτελ. Μόνον που εδώ δεν υπάρχει η κακιά μάγισσα, αλλά η μάνα!»