Ο συγγραφέας ενός από τα κορυφαία μυθιστορήματα του 20ου αιώνα, ο άρχοντας του βόθρου της ανθρώπινης ψυχής, γνωστός με το ψευδώνυμο Σελίν, είναι μία από τις πιο αμφιλεγόμενες περιπτώσεις στο λογοτεχνικό σύμπαν. Στον κανονικό κόσμο ήταν ένας παριζιάνος γιατρός, ο Λουί Φερντινιάν Ογκύστ Ντετούς, που πολέμησε στον πρώτο και αιματηρότερο παγκόσμιο πόλεμο απ΄ όπου έφυγε με τραύματα και παράσημα για να συνεχίσει την καριέρα του στην ιατρική και να γυρίσει όλο τον κόσμο.
Είκοσι περίπου χρόνια μετά, το 1932, αυτός ο μισάνθρωπος βετεράνος του πολέμου εμφάνισε στα γράμματα ένα ουρανοκατέβατο σκοτεινό διαμάντι: το ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ, ένα μυθιστόρημα που έγινε αμέσως πέτρα μεγάλου σκανδάλου και τεράστια εκδοτική επιτυχία. Το ιδιοφυές αυτό βιβλίο λειτούργησε σαν βότσαλο στη λογοτεχνική λίμνη του μεσοπολέμου για πολλούς λόγους. Ο πρώτος ήταν ο αντισημιτισμός και φιλοναζισμός του συγγραφέα του –η έννοια του συγγραφέα βλέπετε ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένη με τον ανθρωπισμό και την προοδευτική σκέψη εξού και οι αποκλίνοντες πάντα στιγματίζονται διπλά σαν να ήταν δικηγόροι-κλέφτες. Οι παροικούντες τη λογοτεχνική Ιερουσαλήμ ξέρουν τα βασανιστήρια που υπέστη ο μεγάλος ποιητής Εζρα Πάουντ επειδή έκανε δημόσια προπαγάνδα εναντίον των συμμάχων στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο: Τον είχαν βάλει σ΄ένα κλουβί εκτεθειμένο στα στοιχεία της φύσης σαν λιοντάρι στο ζωολογικό κήπο.
Ο δεύτερος λόγος που το ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ έγινε τέτοιο χιτ ήταν το περιεχόμενό του. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ήταν το μεγαλύτερο σοκ που είχε περάσει μέχρι τότε η ανθρωπότητα. Τα πεδία των μαχών ήταν κυριολεκτικά σπαρμένα με πτώματα. Η ανθρώπινη φύση αποκαλύφτηκε τότε ακόμα στα μάτια των τυφλών: λάσπη, τρόμος, ξεφτίλα, μικρότητα- αυτά είναι τα συστατικά του ψυχικού DNA μας. Ο Σελίν εντελώς διεστραμμένα έριξε το φακό του στην συλλογική ψυχή που σάπιζε υποφωτισμένη και μας την έδειξε σε όλο της το απεχθές μεγαλείο. Όποιος διάβασε αυτό το βιβλίο δεν πρόκειται να ξαναπεί χαζοχαρούμενα φράσεις θετικής ενέργειας, όπως «βασικά ο άνθρωπος είναι καλός». Το περισσότερο που δικαιούται να πει είναι κλεμμένο από τον Ζαρατούστρα: Επειδή σε έχω άξιο για όλα τα κακά, πρέπει να προσπαθήσεις να κάνεις το καλό.
Ο τρίτος και ουσιαστικότερος λόγος βέβαια είναι το ύφος, το εργαλείο δηλαδή με το οποίο ο Σελίν μπόρεσε να κοινωνήσει αποτελεσματικά αυτό που ήθελε να μοιραστεί με τα άλλα αποβράσματα, τους συνανθρώπους του. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στον πρόλογό της η εξαιρετική μεταφράστρια του έργου Σεσίλ Ιγγλέση, «Ο βροντώδης και ανοικονόμητος Σελίν, ο αγαπημένος και εξοργιστικός, ο ονειρευτής της φρίκης και χλευαστής της αυταπάτης» επινόησε μια ανήκουστα ωμή αλλά βαθιά επιδραστική στην απλότητά της γλώσσα.
Τα επόμενα χρόνια ο Σελίν εκτίθεται ακόμα περισσότερο με την έξαρση του αντισημιτισμού του καθώς πλησίαζε ο Β παγκόσμιος πόλεμος. Το λαμπερό ταλέντο λασπώνεται και πέφτει στην αφάνεια. Τα χρόνια περνάνε και ο εκδότης του Γκαστόν Γκαλιμάρ τον πιέζει να επανεμφανιστεί με ένα προκλητικό δοκίμιο (?) για να ξυπνήσει το ενδιαφέρον του κοινού και να αναγνωριστεί όπως του αξίζει. Ο Σελίν είναι ευφυέστατος. Ξέρει το ρόλο των μίντια και της πρόκλησης. Έτσι σκαρώνει ένα καυστικότατο γκροτέσκο διάλογο με ένα φανταστικό συνομιλητή, τον καθηγητή Υ , ο οποίος πάσχει από ακράτεια και γλύφει τον Γκαλιμάρ για να τον εκδώσει!!! Στόχος του βέβαια ήταν να μιλήσει για τον εαυτό του και να υπογραμμίσει τη λογοτεχνική του συνεισφορά.
Σας συνιστώ να αρχίσετε με το κλασσικό ΤΑΞΙΔΙ του και μετά να περάσετε στο νοστιμότατο αυτό επιδόρπιο. Απόλαυση εγγυημένη!
Η Λένα Διβάνη είναι συγγραφέας και αναπληρωτής Kαθηγήτρια Ιστορίας της Εξωτερικής Πολιτικής, στο Tμήμα Nομικής της Σχολής Νομικών Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το τελευταίο βιβλίο της είναι το Τι θα γίνω αμα δεν μεγαλώσω (Καστανιώτης).