Α ρε τριμεθυλοξανθίνη που μας χρειάζεται!…

«Μήπως το ‘στειλε η καρδιά σου, μήπως το ‘στειλε η ψυχή σου τα’ άστρο αυτό το φωτεινό;… Ένα αστέρι πέφτει, πέφτει, το κοιτώ στον ουρανό», ακούγεται – το τραγούδι του Απόστολου Καλδάρα – κοντά στην ακρογιαλιά. Καλοκαιρινό βραδάκι, γρύλοι, παφλασμός, παρεούλα. Και αίφνης η αντάρα: «Δεν είναι αστέρι αυτό που πέφτει. Είναι απομεινάρια σε μορφή σκόνης του κομήτη Σουίφτ-Τατλ»! Κάπως έτσι τον φαντάζεστε τον «σπασίκλα» επιστήμονα; Ε, λοιπόν, λάθος. Μπορείς να είσαι αστροφυσικός και να έχεις όχι μόνον χιούμορ, αλλά και πολύ ανοιχτούς – κοινωνικά – ορίζοντες και άποψη για την επιστημονική παιδεία. Χαλαρή. Χαμογελαστή. Σχεδόν ξεκαρδιστική, κάποτε.

Απόδειξη; Η βραδιά των Science Reactors (να τους εκλάβουμε ως… Επιστημονικούς Αντιδραστήρες;) που παρακολουθήσαμε στο Eliart. Την πρώτη από τις Τετάρτες που θα σαρώσουν με την επιστημονική stand-up κωμωδία τους (με εκπαιδευτικό στόχο πάντα, αλλά χαλαρό, χαμογελαστό, όπως είπαμε) τούτο τον Φεβρουάριο. Σε ένα κατάμεστο θέατρο, με μπόλικο γέλιο και χειροκρότημα. Και με μαθητές των – κυρίως – καθηγητών, που συμμετείχαν από μικροφώνου σε μια stand-up comedy γνώσης και επιστήμης. Ιδιαίτερα από το Λύκειο Νέας Φιλαδέλφειας, αλλά και το 26ο Γενικό Λύκειο Αθηνών – Μαράσλειο. Του οποίου μάλιστα, όπως έμαθα, λειτουργεί και σελίδα της ομάδας Διαστημικής «Can Can», μίας από τις μαθητικές ομάδες που έχουν επιλεγεί για να συμμετάσχουν στον μαθητικό διαγωνισμό διαστημικής CANSAT in GREECE 2018 (με αποστολή την κατασκευή προσομοίωσης δορυφόρου σε μέγεθος κουτιού αναψυκτικού, ο οποίος θα εκτοξευθεί με ειδικό πύραυλο σε υψόμετρο 1.000 μέτρων και κατά την πτώση του θα λαμβάνει, με ειδικούς αισθητήρες, μετρήσεις για την ατμοσφαιρική πίεση, τη θερμοκρασία και τις γεωγραφικές συντεταγμένες, μετρήσεις που θα στέλνει με τηλεμετρία στο έδαφος). Έτσι, για να τα λέμε και αυτά, που υπάρχουν γύρω μας και ίσως δεν τα βλέπουμε.

Μιλάμε για ένα νεανικό, έως πολύ νεανικό, κοινό που έμαθε με χαμόγελο, στην χώρα του φραπέ, πόσο λίγο ξέρουμε τη λειτουργία της 1-3-7 τριμεθυλοξανθίνης στην ζωή μας. Της καφεΐνης, δηλαδή. Όπως την χειρίστηκε, με χιούμορ, η βιολόγος Χρυσάνθη Σαλιαγκοπούλου. Εξηγώντας πως η καφεΐνη εκτοπίζει την δίδυμή της, αδενοσίνη. Έναν νευροδιαβιβαστή, που είναι κάτι σαν θεούσα, αν η καφεΐνη είναι κάτι σαν κουνελάκι του Playboy. Κι ας είναι δίδυμες. Μόνον που όταν την εκτοπίζει, ο οργανισμός βαράει συναγερμό «για να αντιμετωπίσει τον εισβολέα και εκκρίνει αδρεναλίνη, που είναι εκείνη που τελικά μας κρατάει στα πόδια μας». Όχι η ίδια η καφεΐνη.

Και αυτά με την ίδια ζέση και αγάπη για την επιστήμη, με την οποία ο φυσικός (στο 26ο Λύκειο) Παναγιώτης Λάζος εναντιώθηκε σε ένα σφάλμα, που γίνεται λόγω έλλειψης χώρου. Καταφέρνοντας να ξεδιπλώσει ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα σε ένα ρολό χαρτί κουζίνας! Όπου φαίνονταν οι πραγματικές αναλογίες στις αποστάσεις των πλανητών, από τον Ήλιο, αλλά και την Γη και όχι εκείνες οι «πλαστές» που βλέπουμε στα βιβλία, λόγω έλλειψης χώρου. Άλλωστε την ίδια αίσθηση – και ως προς την απόσταση και ως προς τον σχεδόν 64πλάσιο όγκο – έδωσε στο κοινό, παρέα με τον αστρονόμο Δημήτρη Τσιμπίδα (κάτι σαν αεικίνητο κεντρικό κομφερανσιέ της βραδιάς), για την σχέση Γης και Σελήνης. Όπου η Γη ήταν μια μπάλα μπάσκετ στα χέρια του και η Σελήνη ένα μπαλάκι τένις στα χέρια του Τζίμη, όπως συστήθηκε, Τσιμπίδα, σε μια άκρη της αίθουσας, στο θεατράκι του Βοτανικού. «Αναλογικά, ο ήλιος βρίσκεται στην Ομόνοια και ίσως και παραπέρα». Για μέγεθος, αναλογικό, ούτε λόγος…

Τι είναι Επιστήμη; Ο αστρονόμος – φυσικός του Διαστήματος στην παρέα μας έδωσε έναν ορισμό: «Ο πιο καλός και ακριβής τρόπος σκέψης». Την ώρα που εξηγούσε ότι τα Αστεροσκοπεία φτιάχτηκαν στον αρχαίο κόσμο για να μετράνε την ώρα, «που ήταν βασική για τα καράβια, ώστε να μπορούν να έχουν και να βρίσκουν το σωστό μήκος για την πορεία τους».

Και αυτό προτού ξεκινήσουν, όλοι οι επιστήμονες της παρέας των Science Reactors (που συμμετείχαν περήφανα και στο Athens Science Festival, στη Βραδιά του Ερευνητή, στο ΤedxPatras, στα Hub Events και αλλού), «να εκτιθέμεθα μπροστά σας, κατά μία έννοια. Σε μια χώρα, στην οποία η παιδεία ειδικά η επιστημονική, έχει τεράστια προβλήματα». Όσο για την έκθεση; «Ο φόβος της έκθεσης στο κενό είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος μετά τον φόβο του θανάτου», όπως εξήγησε λίγο τρακαρισμένος ο βιοχημικός Αθανάσης Κουστένης. «Μεγαλύτερος και από τον φόβο έκθεσης στο κενό, που είναι πιο σημαντικός στο Σύμπαν».

Και όλα αυτά δεν έχουν σχέση με τα χαριτωμένα δίπολα κόντρας, που εξέθεσαν με την σειρά τους. Ανάμεσα σε εκπροσώπους των θετικών επιστημών π.χ. και φιλολόγους (στην αντίπερα όχθη). Ή ανάμεσα σε εκείνο το χαριτωμένο «μεταξύ NBA και Ευρωλίγκας», που αντιμετώπισε στο στρατό, όπως μας ομολόγησε, ο Παναγιώτης / Τάκης Λάζος. Με δυο λόγια, βρέθηκε ανάμεσα σε δύο επιλογές: Τα Νησιά του Βορείου Αιγαίου (ΝΒΑ) και τον Έβρο(λίγκα). Με την ίδια σκωπτική διάθεση, όμως, κατάφερε να εξηγήσει με μια σκούπα ανά χείρας, πως όλοι… οι δρόμοι οδηγούν στο κέντρο της μάζας κάθε σώματος. Όταν κρατώντας την σκούπα ή και μόνον το κοντάρι, ακουμπισμένο πάνω σε δύο δάχτυλα και από τα δύο του χέρια, όταν προσπάθησε να ενώσει τα αντιδιαμετρικά δάχτυλα εκείνα και στις δύο περιπτώσεις ενώθηκαν ακριβώς στο κέντρο της μάζας. Ήτοι, περίπου στο κέντρο του σκουπόξυλου ή κοντά στην κεφαλή της σκούπας.

Αντίστοιχα, η ύλη και η αντιύλη που γεννήθηκαν στο Big Bang του Σύμπαντος, πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια, κατά τον Αθανάση Κουστένη, δεν του θύμισαν – τα χαριτωμένα δίπολα, που λέγαμε – μόνον τον παππού του, «βασιλικό και ψιλοάθεο», όπως μας κοινώνησε, και τη γιαγιά του, «ΚΚΕ και θεούσα». Αλλά κυρίως εκείνο το «η τελευταία μπουκιά είναι η δύναμή σου». Όπου στο Σύμπαν, μεταφορικά, η τελευταία μπουκιά είναι η έλλειψη κατά ένα στην περίπτωση της αντιύλης. Αν έχουμε 1 εκατ. μόρια ύλης, δηλαδή, τα μόρια της αντιύλης είναι 1 εκατ. μείον ένα. «Λόγω αυτού βρισκόμαστε εδώ».

Με λογοπαίγνια για την αταξία, που σημαίνει «να μην έχει ταξί» εξήγησε την εντροπία, την τάση «όλων στη φύση να πάνε προς εκείνη την κατεύθυνση που γουστάρει την αταξία» ο χημικός – μηχανικός Νίκος Παπαδημητρίου. Περνώντας ακόμη και από το στάδιο της… λουλουδούς (παρά τα δύο μάστερ, το ένα διδακτορικό και τις τρεις γλώσσες του) σε σκυλάδικο, που σκορπίζει μεν δέκα πανεράκια με 50 λουλούδια το καθένα, αλλά για να τα ξαναχρησιμοποιήσει εν τη αταξία τους (ή την εντροπία τους) πρέπει να τα βάλει πίσω στα πανεράκια. Κάτι που δεν γίνεται, φερ’ ειπείν, με την καύση ενός χαρτιού, που από καλοστημένα, στοιχισμένα μόρια στο χαρτί καταλήγουν στο άτακτο νέφος μορίων στην στάχτη και στον καπνό. Μόνον που εκεί δεν μπορείς να επανέλθεις στην αρχική τάξη.

Για να μην έχουμε ψευδαισθήσεις, ο Γιώργος Γαλανόπουλος εξήγησε στο κοινό πως μόλις στα 12 χιλιόμετρα πάνω από την Γη «μαγειρεύονται» τα καιρικά φαινόμενα, με βάση την θερμοκρασία και την υγρασία. Και από βαρομετρικά χαμηλά και υψηλές πιέσεις, εξήγησε την εξάρτησή μας από τα Μετέωρα. Όχι τα μοναστήρια. Τα Μετέωρα, «όπως χαρακτήριζαν όσα έβλεπαν ψηλά στον ουρανό οι αρχαίοι ημών πρόγονοι» ή τα Μετεωρολογικά του Αριστοτέλη. Προτού ο χημικός Στράτος Ασημέλλης εξηγήσει απλά, γιατί λύνονται τα κορδόνια από τα παπούτσια μας και ο βιολόγος Στέφανος Γιατζόγλου μεταφράσει… βιολογικά, με ντοπαμίνες, σεροτονίνες, πρόσθιους μετωπιαίους, εγκεφαλικούς λοβούς τον πόθο μας «για ένα πιάτο φαΐ από τα χέρια της μανούλας». Ή σε «μετουσιωμένη ωολευκοματίνη» ένα απλό τηγανητό αβγό!

Και να ήταν μόνον αυτά, που έφεραν οι Science Reactors, με την παράστασή τους στο Eliart. Με δυο λόγια – για να φωτίσουμε και την ιστορία τους – νέοι επιστήμονες, που διακρίθηκαν στον διεθνή διαγωνισμό Famelab (τον οργανώνει το Βρετανικό Συμβούλιο για την ανάδειξη νέων ταλέντων στην επικοινωνία της επιστήμης) και από το 2014 «δουλεύουν συλλογικά ώστε να βγάλουν τη γνώση από τα στεγανά της όρια και να κεντρίσουν την περιέργεια αλλά και την αγάπη του νεανικού, κυρίως, κοινού για την επιστήμη».

«Η βιολογία ανοίγει δυνατότητες επικοινωνίας, λεκτικής και μη. Σου προσφέρει ελευθερίες που ούτε που μπορούσες να φανταστείς πως είχες. Σε αναβαθμίζει ως προς την προσέγγιση του άλλου φύλου», άνοιξε ένα παράθυρο στην επιστήμη του ο βιολόγος Στέφανος Γιατζόγλου, από τα νεώτερα μέλη της ομάδας. Όταν λοιπόν δείτε κάποιον να χαϊδεύει το πίσω μέρος του κεφαλιού του, νωχελικά και με νόημα, θα μιλάει για κάποιο χάρμα οφθαλμών, που είδε. Καθώς «εκεί πίσω είναι ο ινιακός λοβός, που είναι και το κέντρο της όρασης». Χώρια που σου δίνει πολιτικώς ορθά λεκτικά όπλα στο φλερτ: «Σε είδα και διαταράχθηκε μη αναστρέψιμα η ομοιόστασή μου». Ή, «με γοητεύει ο βαθμός ελίκωσης του πρόσθιου μετωπιαίου σου λοβού». Ή, ακόμη, «μου αιματώνεις τα σηραγγώδη στρώματα του πέους»!