Έχω κολλήσει τα τελευταία χρόνια με τις βιογραφίες. Ξέρω, εννοείται, ότι κανείς δεν μπορεί να γράψει τη βιογραφία κανενός. Κάθε ανθρώπινο περίβλημα έχει εγκιβωτισμένα τουλάχιστον 5-6 άτομα (ένα απ΄αυτά προνομιακά εκτεθειμένο ως βιτρίνα και άλλα μισοκρυμμένα ή στον πάτο για πάντα αθέατα). Ο αγαθός εξηντάρης κρεοπώλης στην παλιά γειτονιά μου αποκαλύφθηκε αίφνης ο κακοποιητής όλων των παιδιών της περιοχής Ιλισίων –πώς να το ξεχάσω αυτό;
Αν μάλιστα μιλάμε για τη ζωή ενός δημιουργού εκεί το πράμα μπερδεύεται έως θανάτου. Αν μας άκουγε δηλαδή ο Πεσόα από καμιά γωνία του ουρανού θα γελούσε μέχρι δακρύων με τέτοιες απόπειρες. Οπότε εξηγούμαι απ΄την αρχή: τις ζωές των βιογραφουμένων τις διαβάζω σαν ημι-μυθιστόρημα με επίκεντρο ένα άτομο που ερεθίζει τη φαντασία μου ή την περιέργειά μου. Και σαν αφορμή να μάθω περισσότερα πράγματα για μια μακρινή εποχή ή μια μακρινή χώρα.
Διαβάζοντας λ.χ. τη βιογραφία του Καμύ έμαθα το αποικιοκρατούμενο Αλγέρι. Με τη βοήθεια του βιογράφου του Έσσε, Αλόις Πρινς, (που έκανε και τη βιογραφία της Χάνας Αρεντ) έμαθα για την πολυπλοκότητα του γερμανόφωνου χώρου, πριν και μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, αλλά κυρίως έριξα μια ακόμα ματιά στην απελπιστική (ή ελπιδοφόρα;) πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής.
Στις 2 Ιουλίου του 1877 γεννήθηκε ένα μωρό με παράξενο αστέρι από το θεοσεβούμενο ζεύγος Γιοχάνες και Μαρί Έσσε, ένα ζεύγος ηθικολόγων που θα ταλανίσει τη ζωή του βλαστού του για να τη φέρει στο δρόμο του αυστηρού τιμωρού θεού τους. Το παιδί ασφυκτιά. Βλέπει τον κόσμο τους γεμάτο τρύπες. Η πραγματικότητα τον στενεύει σαν κοστούμι. Έχει ανάγκη λίγη μαγεία για να επιζήσει μέσα σ΄αυτή την πνευματική ξηρασία. Θεωρεί το σχολείο ίδρυμα καταναγκαστικής εργασίας και τους συμμαθητές του παιδιά-καρικατούρες. Φτύνει τα σχέδια των γονιών του που τον ονειρεύονται ιερέα. Το μόνο που θέλει είναι να γίνει ποιητής! Αυτό ισοδυναμεί με τρέλα για την οικογένεια του που τον στέλνει για σωφρονισμό στο ίδρυμα Στέτεν, την κόλασή του. Εκεί τον μεταχειρίζονται σαν απείθαρχο ζώο υπό εκπαίδευση. Ο νεαρός Χέρμαν οργίζεται. Ζητάει απελπισμένος από τον αυστηρό πατέρα να του χαρίσει ένα περίστροφο να δώσει τέλος στο μαρτύριό του. Ο Γιοχάνες όμως δεν μαλακώνει. Πιστεύει πως ένα ξένο κακό πνεύμα έχει κατακυριεύσει τη ψυχή του παιδιού του. Ούτε και η κραυγή βοήθειας προς τη μητέρα του βρίσκει ανταπόκριση. Το παιδί όμως επιβιώνει τελικά χάρη στη δύναμη της επιθυμίας του. Κάτι μέσα του χαλυβδώνεται αντί να συντριβεί. Θα γίνει ποιητής αδιαφορώντας αν για τα μάτια όλων τους είναι ένας αποτυχημένος.
Η διαδρομή μιας ανήσυχης ψυχής που δεν θα χωράει πουθενά –στον μικροαστικό γάμο, στις πατριωτικές ιδεολογίες, στον καθωσπρεπισμό- είναι το αντικείμενο αυτού του γοητευτικού βιβλίου. Απ΄τις σελίδες του αναδύεται ολοκάθαρα η γέννηση ενός συγγραφέα από ένα βασανισμένο παιδί- του συγγραφέα που ονειρεύτηκε ένα πρωί έναν από τους γοητευτικότερους έφηβους ήρωες όλων των εποχών, τον Ντέμιαν.
Υ.Γ. Στα συν του βιβλίου είναι η συντομία του. Οι βιογράφοι παθαίνουν συχνότατα μια μονομανία με το αντικείμενο της μελέτης τους. Ξετρυπώνουν, σαν άλλοι Σερλοκ Χόλμς, κάθε απίθανη λεπτομέρεια όλου του οικογενειακού τους δέντρου. Μέχρι εδώ όλα καλά. Οι λεπτομέρειες αυτές πιθανότατα τους είναι χρήσιμες για να καταλάβουν. Εμείς όμως τι φταίμε; Για τον Μπέκετ θέλουμε να μάθουμε. Δεν μας ενδιαφέρει να ξέρουμε σε τι πιάτα έτρωγε τη σαλάτα της η δεύτερη ξαδέρφη του…
Η Λένα Διβάνη είναι συγγραφέας και αναπληρωτής Kαθηγήτρια Ιστορίας της Εξωτερικής Πολιτικής, στο Tμήμα Nομικής της Σχολής Νομικών Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το τελευταίο βιβλίο της είναι το Τι θα γίνω αμα δεν μεγαλώσω (Καστανιώτης).