Εξόριστος στην Κεντρική Λεωφόρο αισθάνθηκα βγαίνοντας από τον κινηματογράφο καθώς με κύκλωσε ξανά και ασφυκτικά η κυκλοφορία των αυτοκινήτων της αθηναϊκής πρωτεύουσας. Δεν ήταν όμως και περίεργο μετά από 162 λεπτά στα πυκνά δάση της Πανδώρας, του πλανήτη όπου εκτυλίσσεται η υπόθεση της ταινίας Avatar, της πιο ακριβής που έχει γυριστεί ποτέ και μάλιστα με τέτοιο σύστημα προβολής, το 3D Digital, ώστε τα πλάνα σε όλες τις σκηνές να φαίνονται στο θεατή όχι μόνο τριών διαστάσεων κι εκείνος να βυθίζεται μέσα τους αλλά μερικές φορές να νομίζει ότι διάφορα λουλούδια ή σπόροι είναι σχεδόν στην άκρη των δακτύλων του και κάποια τερατώδη μηχανήματα να του δίνουν την εντύπωση ότι θα πέσουν επάνω του και ότι τον απειλούν άμεσα.
Η υπόθεση
Το έργο ξεκινάει δείχνοντάς μας έναν βετεράνο στρατιώτη που έχοντας πολεμήσει σε κάποιο πόλεμο το 2050, είναι τώρα σε καροτσάκι με τα δυο του πόδια παράλυτα. Και ταξιδεύει μέχρι τον πλανήτη Πανδώρα αποικία των γήινων ανθρώπων που εξορύσσουν, κάτω από ισχυρή στρατιωτική φρούρηση από το έδαφός του ένα σπάνιο στοιχείο, το μοναδικό καθαριστικό του δικού τους μολυσμένου πλέον αέρα. Ο άτυχος πεζοναύτης ταξίδεψε έως εκεί με την ελπίδα να ενταχθεί στο πρόγραμμα Avatar μήπως βγάλει μερικά χρήματα για να γιατρέψει την αναπηρία του. Στo πρόγραμμα Avatar κάποια ειδικά επιλεγμένα άτομα από τη Γη δίνουν τη δυνατότητα στους γήινους επιστήμονες επάνω στην Πανδώρα να δανείζονται βιο-υλικό και να δημιουργούν στο εργαστήριο πλάσματα όμοια με τους ιθαγενείς Na’vi του πλανήτη και αυτά να διεισδύουν ανάμεσά τους μαζεύοντας πληροφορίες και δημιουργώντας γέφυρες φιλίας και κατανόησης με τους ντόπιους που ζουν σχεδόν γυμνοί μέσα στην άγρια Φύση του πλανήτη, κυνηγούν με τόξα, συμμετέχουν σε ανιμιστικές τελετές και δεν βλέπουν με καλό μάτι το βιασμό της φύσης από τους μεταλλωρύχους. Ο λόγος που ο βετεράνος στρατιώτης αν και ανάπηρος κάνει όλο αυτό το ταξίδι είναι το ότι ο δίδυμος αδελφός του είχε ενταχθεί στο πρόγραμμα αλλά δεν είναι πλέον στη ζωή και κινδυνεύει να χαθεί το πανάκριβο αντίγραφό του που κάθε τόσο έβγαινε σε αποστολή αν δεν συνεχιστεί η παροχή του συμβατού βιο-υλικού. Τα πλάσματα αυτά των ιθαγενών έχουν ύψος περίπου εννέα μέτρα, ανθρώπινο πρόσωπο, μια μακριά ουρά, περίπου ανθρώπινα και κάθε άλλο παρά τέλεια, με τα δικά μας κριτήρια, χαρακτηριστικά προσώπου. Όπως γίνεται κατανοητό, σε μια από τις περιπλανήσεις του συναντιέται με ωραία ιθαγενή και τελικά παίρνει το μέρος των Na’vi στις μελλοντικές τους συγκρούσεις με όποιους καταστρέφουν ανελέητα τις φυσικές ομορφιές του πλανήτη για κάποια δολάρια. Το σενάριο δεν διακρίνεται για την πρωτοτυπία του και ανήκει σε ένα μάλλον παρωχημένο είδος «επιστημονικής φαντασίας». Η ταινία όμως, που εδώ δεν την βλέπουμε βέβαια με τα μάτια ενός κριτικού κινηματογράφου, παρουσιάζει κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία από τεχνική και από πραγματολογική άποψη.
Δώδεκα χρόνια για ένα avatar
Ο Τζέιμς Κάμερον για να μπορέσει να πραγματοποιήσει το σενάριό του εργάστηκε για πολλά χρόνια, μετά το γύρισμα του «Τιτανικού», για να βελτιώσει τα μηχανήματα που θα του επέτρεπαν να πραγματοποιήσει όσα ειδικά εφέ χρειαζόταν. Συνεργάστηκε με εταιρείες όπως η Sony και πειραματίστηκε τόσο ώστε να φτάσει να κατασκευάσει με τη βοήθεια και των συνεργατών του μια καινούρια πολύ ελαφριά κάμερα, ώστε να μπορεί να μεταφερθεί και στον ώμο του για λήψη σε τρεις διαστάσεις, να αλλάζει τις αποστάσεις των δυο φακών ακριβώς όπως αλλάζουν τα μάτια μας απόσταση για να παρακολουθήσουν κάτι πιο κοντινό ή κάτι πιο μακρινό, ανάλογα. Έφτιαξε ειδικό σύστημα ώστε να κινηματογραφεί τους ηθοποιούς του να κάνουν διάφορες κινήσεις και να έχει τη δυνατότητα να τους βλέπει κατευθείαν πώς θα είναι με τη μορφή των ιθαγενών Na’vi που υποτίθεται ότι ήταν τρία μέτρα σε ύψος και με πρόσωπα που θυμίζουν μόνο κατά ένα ποσοστό ανθρώπινες μορφές. Μπορούσε να αποθηκεύει διάφορα γυρίσματα από πολλές γωνίες και αφού πλέον έχουν τελειώσει οι ηθοποιοί και έχουν φύγει από το χώρο γυρισμάτων εκείνος τα δυο επόμενα χρόνια να μπορεί να φτιάχνει δικές του σκηνές ή να διορθώνει άλλες, ακριβώς όπως άλλοι είναι σε θέση να βγάζουν κατεψυγμένο φαγητό από το ψυγείο και να τρώνε όποτε θέλουν όσο θέλουν. Μπορούσε ακόμη να αλλάζει τα λόγια τους αλλάζοντας τις κινήσεις των χειλιών τους γιατί είχε κινηματογραφήσει με ειδικές μικροκάμερες όλες τις κινήσεις και τις συσπάσεις του προσώπου τους και τα είχε φυλάξει σε μνήμες υπολογιστή. Μόλις το 40% είναι σκηνές γυρισμένες κανονικά με ζωντανούς ηθοποιούς ενώ το υπόλοιπο 60% είναι κατασκευή με λογισμικό που έτρεξε σε χιλιάδες ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Νέο-εποχικός ιθαγενισμός
Το Avatar όσο και αν το επαινέσουν τώρα κάποιοι εντυπωσιασμένοι από τις σκηνές του κριτικοί δεν θα μείνει σαν αριστούργημα για τις αρκετά χοντροκομμένες, κατά τη γνώμη μου, σεναριακές ιδέες του αλλά σίγουρα υπάρχουν και αξιοπρόσεκτα σημεία σε αυτό. Τα μηχανήματα επιβολής της εξουσίας είναι φοβερά, «a la maniére de» Τζέιμς Κάμερον. Και προφητεύουν και κάτι από το δικό μας μέλλον. Ειδικά ένα πελώριο ανθρωπόμορφο μηχανικό σιδερένιο τέρας σε δυο πόδια και με δυο χέρια εφοδιασμένα με ατσάλινα όπλα όπου ο άνθρωπος-χειριστής μπαίνει μέσα και κάνοντας τις αντίστοιχες κινήσεις σαν να πάλευε με κάποιο αντίπαλο η μηχανή τις επαναλαμβάνει με πολλαπλάσια φυσικά δύναμη καταστροφής αλλά και βαρβαρότητα ίσως και να σχεδιάζεται ήδη από κάποιους στρατιωτικούς. Ας μην ξεχνούμε ότι ήδη έχουμε μηχανές που μιμούνται πιστά τις (προς το παρόν) ειρηνικές κινήσεις μας για να παίζουν μαζί μας κάποιο είδος τένις ή να κάνουν γυμναστική. Δεν είναι δύσκολο λοιπόν γρήγορα να έχουμε ΚΑΙ τέτοια μηχανήματα. Επίσης η κατασκευή ανθρωπόμορφων πλασμάτων που όμως θα έχουν πολύ μεγαλύτερη αντοχή στα διαστημικά ταξίδια είναι κάτι που έχει αναφερθεί σαν ιδέα. Η Σιγκούρνι Γουίβερ, γερασμένη και δυσκίνητη πλέον, παίζει τη φυτο-βιολόγο που διευθύνει το πρόγραμμα Avatar (από την ινδουιστική λέξη avatara= η κάθοδος του θεού Shiva με διάφορες μορφές στη Γη) αλλά στην πραγματικότητα είναι το… avatar του ίδιου του Τζέιμς Κάμερον. Επίμονη, ερευνητική, μεγαλοφυής, τελειομανής, ιδεαλίστρια. Και αυτό το τελευταίο διαβρέχει ολόκληρη την ταινία. Ο θεατής μπορεί να συναντήσει από την κλασική εκείνη ιστορία του Ζεν με τον δάσκαλο που παρομοιάζει το μυαλό του μαθητή του ξέχειλο με λάθος ιδέες, ακριβώς όπως ένα γεμάτο φλιτζάνι τσαγιού, μέχρι τις ιδέες του οικολόγου Θορό για τη Φύση, τις ανιμιστικές λατρείες δέντρων και έναν ιθαγενισμό (tribalism) παντρεμένο με τελετές νέο-εποχικές (New Age) όπου με τη συλλογική δύναμη του πνεύματος πολλών την ίδια στιγμή σε τελετή επιχειρείται η ανάσταση κάποιων από τους ήρωες. Κάτι που θυμίζει ανάλογες προσπάθειες συλλογικής δράσης πολύ γνωστές και στην Καλιφόρνια(φυσικά) αλλά και εδώ στην Ευρώπη. Ο Κάμερον και οι λιγοστοί σχετικά ηθοποιοί του, αφού οι υπόλοιποι είναι synthespians, δηλαδή κατασκευάσματα του υπολογιστή, έζησαν για λίγο και στη Χαβάη, κάνοντας καθημερινές εκδρομές στα δάση της για να συνηθίσουν στην ατμόσφαιρα και η πρωταγωνίστρια μάλιστα φορούσε αντίστοιχα ρούχα με της ταινίας, κουβαλώντας ακόμη και τη μακριά ουρά της, που υποθέτω ότι ο τελειομανής Κάμερον επέβαλε να έχουν όλοι οι ανθρωπόμορφοι ιθαγενείς του πλανήτη αφού κινούνται σαν τον Ταρζάν από δέντρο σε δέντρο, και άρα τους ήταν απαραίτητη.
Γενικά ο Κάμερον κουράστηκε επί πέντε χρόνια αλλά και το ευχαριστήθηκε. Κάποια στιγμή τον είδαν να ορμάει στο πλατό και να πυροβολεί εκτονοτικά για τον ίδιο και για πολλή ώρα με τα τερατώδη όπλα των στρατιωτών «του», ενώ πιστεύει όπως λέει ότι κάποια ημέρα τα avatar μας θα πηγαίνουν στα βάθη των ωκεανών και στους πλανήτες που δεν έχουν κατάλληλες για τους ανθρώπους συνθήκες ζωής. Ελπίζω πάντως ότι ο κινηματογράφος δεν θα γεμίσει με avatar του Κάμερον γιατί ναι μεν είναι εξαιρετικός τεχνικός αλλά δεν μας πείθει και σ’ αυτή την ταινία ότι διαθέτει και αναλόγου επιπέδου φιλοσοφική σκέψη.