Η Μπιενάλε της Βενετίας, πιο διάσημη έκθεση τέχνης στον κόσμο, που γίνεται κάθε δύο χρόνια, υποδέχεται φέτος το κοινό στις 23 Απριλίου, αφού καθυστέρησε ένα χρόνο λόγω της πανδημίας. Και πρέπει να περιηγηθεί στη γεωπολιτική ώστε να καταφέρει να ενώσει τις χώρες που τραντάζονται από τον πόλεμο.
Είναι οι Ολυμπιακοί Αγώνες του κόσμου της τέχνης και δεκάδες έθνη στέλνουν τους πολλά υποσχόμενους καλλιτέχνες τους να εκθέσουν σε περίπτερα και αρχοντικά σε διάφορα σημεία της υδάτινης πόλης. Και αντί για μετάλλια, ανερχόμενοι και καταξιωμένοι καλλιτέχνες ανταγωνίζονται για την προσοχή του κοινού, ενώ οι κυβερνήσεις τους αναζητούν δικαιώματα πολιτιστικής κομπορρημοσύνης στην παγκόσμια σκηνή τέχνης.
Ωστόσο, πριν καν ανοίξει για το κοινό, η 59η Διεθνής Εκθεση Τέχνης της Βενετίας κινδυνεύει να επισκιαστεί από συγκρούσεις. Στις 27 Φεβρουαρίου, δύο καλλιτέχνες, η Αλεξάντρα Σουχάρεβα και ο Κιρίλ Σάβτσενκοφ καθώς και ο επιμελητής Ρεϊμόντας Μαλάουσκας αποσύρθηκαν από την αντιπροσωπεία της Ρωσίας διαμαρτυρόμενοι για την εισβολή της χώρας τους στην Ουκρανία. Και οι διοργανωτές του πρόσφατα ανακαινισμένου ρωσικού περιπτέρου ανακοίνωσαν στο Instagram ότι «θα παραμείνει κλειστό».
Το ρωσικό περίπτερο ανακοίνωσε ότι θα παραμείνει κλειστό
Από την άλλη πλευρά, η Ουκρανία, η οποία αρχικά είχε αποχωρήσει, τελικά θα είναι στην έκθεση με τη βοήθεια των διοργανωτών και των επιμελητών της Μπιενάλε.
Εν τω μεταξύ αναμένονται διαμαρτυρίες στον χώρο έξω από το (κλειστό) περίπτερο της Ρωσίας μόλις ανοίξει η έκθεση τις πύλες της το Μεγάλο Σάββατο, είπε στην Wall Street Journal η επιμελήτρια της φετινής Μπιενάλε Τσετσίλια Αλεμάνι, γνωστή για την επίβλεψη προγραμμάτων τέχνης στο Χάι Λάιν, το υπερυψωμένο σιδηροδρομικό πάρκο της Νέας Υόρκης.
Η κυρία Αλεμάνι επιμελείται τη φετινή Μπιενάλε με τίτλο «Το γάλα των ονείρων», εμπνευσμένο από το βιβλίο, που εικονογράφησε η σουρεαλίστρια Λεονόρα Κάρινγκτον. Και πρόσθεσε ότι μέχρι στιγμής, ρώσοι ολιγάρχες -των οποίων τα κομψά megayachts ήταν κάποτε αναπόσπαστα στοιχεία της Μπιενάλε- δεν έχουν εντοπιστεί στην πόλη. Ωστόσο δεν είναι σαφές εάν αυτό οφείλεται στο ότι ανησυχούν για τις αντιδράσεις του κόσμου ή στο ότι πολλά από αυτά τα πλοία κατασχέθηκαν πρόσφατα από τις παγκόσμιες αρχές.
«Το μόνο πράγμα που έχει αγκυροβολήσει κοντά μας τώρα είναι ένα πειρατικό πλοίο για τουρίστες», λέει η ιταλικής καταγωγής επιμελήτρια της Μπιενάλε.
Η κεντρική έκθεση περιλαμβάνει 80 εθνικές συμμετοχές στα ιστορικά περίπτερα του πάρκου Τζιαρντίνι, στην κοντινή πρώην ναυπηγική περιοχή του Αρσενάλε και στο κέντρο της πόλης της Βενετίας, με πέντε χώρες να συμμετέχουν για πρώτη φορά, Δημοκρατία του Καμερούν, Ναμίμπια, Νεπάλ, Σουλτανάτο του Ομάν και Ουγκάντα.
Την Ελλάδα εκπροσωπεί η εικαστικός Λουκία Αλαβάνου με το έργο «Στον δρόμο για τον Κολωνό», μια 20λεπτη ταινία VR 360 μοιρών, μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, για τη ζωή της κοινότητας των Ρομά, στη Νέα Ζωή Ασπροπύργου (πρόκειται ουσιαστικά για ένα σύγχρονο γκέτο). Θα παρουσιαστεί σε μια εγκατάσταση, που ενσωματώνει υβριδικές κατασκευές με αναφορές στον εμβληματικό έλληνα αρχιτέκτονα της δεκαετίας του 1960 Τάκη Ζενέτο και στο «ανατομικό κάθισμά» του για ψηφιακές προβολές και άυλα περιβάλλοντα.
Η πολιτισμική διπλωματία της ήπιας δύναμης υποστηρίζει εκθέσεις, που χρηματοδοτούνται από κυβερνήσεις, αλλά φέτος, το διπλωματικό στοιχείο δεν είναι πλέον συμβολικό, παρατηρεί στην Wall Street Journal η δημοσιογράφος Κέλι Κρόου.
«Είναι πραγματικό τώρα», λέει στην WSJ η Τσετσίλια Αλεμάνι. Μάλιστα, για πρώτη φορά, οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία των 213 καλλιτεχνών της φετινής Μπιενάλε, και πολλά από τα 80 εθνικά περίπτερα, που κάνουν μικρότερες εκθέσεις, θα δώσουν έμφαση στις Μαύρες γυναίκες και τους παραδοσιακούς πολιτισμούς.
Στο περίπτερο της Ουκρανίας, ο 63χρονος εικαστικός Πάβλο Μάκοφ, ο οποίος φυγαδεύτηκε από το Χάρκοβο και βρίσκεται πλέον ασφαλής στην Ιταλία, θα παρουσιάσει την εγκατάσταση «Το Σιντριβάνι της Εξάντλησης. Ψηλό Νερό» ( «The Fountain of Exhaustion. Acqua Alta (1995-2022)» με μια σειρά από χωνιά τοποθετημένα σε έναν τοίχο σε σχήμα τριγώνου έτσι ώστε το νερό να μπορεί να κυλήσει μέσα τους.
Στο πλαίσιο της Μπιενάλε δημιουργήθηκε στο Τζιαρντίνι και η Piazza Ucraina σε έναν υπαίθριο χώρο γεμάτο με σάκους άμμου σαν «ένδειξη αλληλεγγύης στην Ουκρανία», που σχεδίασε η ουκρανή αρχιτέκτονας Ντάνα Κόσμινα. Στην έκθεση της Piazza Ucraina θα προβάλλονται καλλιτέχνες, που έχουν επιλεγεί από το Αρχείο του Ουκρανικού Ταμείου Τέχνης Εκτακτης Ανάγκης (UEAF) κατά τη διάρκεια του πολέμου. Τα έργα τους έχουν συγκεντρωθεί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα εκτυπωθούν σε μορφή αφίσας και θα εναλλάσσονται στον χώρο, που θα φιλοξενεί επίσης συνομιλίες με ουκρανούς καλλιτέχνες.
Παρά τον πόλεμο, είπε η ιταλικής καταγωγής Τσετσίλια Αλεμάνι, ένα αίσθημα «αναβρασμού» διαπερνά τις προετοιμασίες, εν μέρει επειδή θα προβληθούν επιτέλους τόσα πολλά έργα: «Ολοι έχουν βαρεθεί να βλέπουν ο ένας τον άλλον στους υπολογιστές. Θέλουμε μια στιγμή επαφής από κοντά», λέει στην WSJ.
Στην φετινή Μπιενάλε με τίτλο «Το γάλα των ονείρων» παρουσιάζονται 1.433 έργα. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται τα γλυπτά θαλάσσια πλάσματα της γαλλίδας εικαστικού Μαργκερίτ Ουμό, που μοιάζουν με σταγόνες, και οι τεράστιες πήλινες φιγούρες ζώων του αργεντινού Γκαμπριέλ Τσάιλε.
Η ανερχόμενη σταρ της ιταλικής τέχνης Τζούλια Τσέντσι έχει μετατρέψει μια αίθουσα του Αρσενάλε σε δυστοπική σκηνή κυριαρχούμενη από «υβριδικές φιγούρες», που παραπέμπουν σε ζώα και ταυτόχρονα σε μηχανές, ενώ η εγκατάσταση του καναδού εικαστικού Καπουάνι Κιγουάνγκα περιλαμβάνει πίνακες με τα χρώματα του ηλιοβασιλέματος, που κρέμονται σαν κουρτίνες, και γυάλινα γλυπτά γεμάτα άμμο, η οποία χρησιμοποιείται στη διαδικασία υδραυλικής θραύσης σχιστολίθων για εξόρυξη πετρελαίου (fracking) στην αμερικανική Δύση.
Ακόμη, φέτος τις ΗΠΑ θα εκπροσωπήσει η εικαστικός Σιμόν Λι, η πρώτη μαύρη γυναίκα, στην οποία δόθηκε το αμερικανικό περίπτερο. Και τα μνημειώδη γλυπτά της μαύρων γυναικών από μπρούτζο, πηλό ή raffia (ίνες δέντρου) αναμένεται να προσελκύσουν πολύ κόσμο. Η λονδρέζα Σόνια Μπόις είναι επίσης η πρώτη μαύρη εικαστικός που θα εκπροσωπήσει το βρετανικό περίπτερο. Η κυρία Μπόις έγινε γνωστή τη δεκαετία του 1980 με τα λαμπερά της σχέδια, που εξερευνούσαν ζητήματα φυλής και ταυτότητας.
Η ευρύτερη επανεκτίμηση του κόσμου της τέχνης για καλλιτέχνες, που κάποτε περνούσαν απαρατήρητοι επεκτείνεται και σε ομάδες γηγενών με αποτέλεσμα πολλά εθνικά περίπτερα να προβάλλουν τις παραδόσεις των χωρών τους. Στο πλαίσιο αυτό, το σκανδιναβικό περίπτερο ονομάζεται περίπτερο Σάμι και περιλαμβάνει μια τριάδα καλλιτεχνών από τον λαό των Σάμι, των οποίων οι ιστορικοί δεσμοί εκτείνονται σε όλη τη Σουηδία, τη Φινλανδία και τη Νορβηγία και στη Χερσόνησο Κόλα της Ρωσίας. Ανάμεσά τους, η σκηνοθέτις και καλλιτέχνης Παουλίνα Φεοντόροφ θα εκθέσει -και στη συνέχεια θα δημοπρατήσει- εικόνες της από παλιά δάση των Σάμι, ώστε να μπορέσει να διαθέσει τα έσοδα για την αγορά γης που διαφορετικά θα υπόκειται σε υλοτομία.
Για πρώτη φορά, επίσης, η Πολωνία ζήτησε από μια Ρομά να την εκπροσωπήσει: η Μαλγκορζάτα Μίργκα-Τας είναι γνωστή για τις καπιτονέ ταπισερί της (με την τεχνική του Quilting), που απεικονίζουν σκηνές από την καθημερινή ζωή των Ρομά. Για την Μπιενάλε, έραψε μια ντουζίνα κομμάτια σε μέγεθος τοίχου, εμπνευσμένα από έναν κύκλο αναγεννησιακών τοιχογραφιών, που είδε στο Παλάτσο Σκιφανόια στη Φεράρα της Ιταλίας. Και αντί για χρώματα, τα ταμπλό της κυρίας Μίργκα-Τας στο πολωνικό περίπτερο του Τζιαρντίνι θα έχουν κομμάτια από φούστες, κασκόλ και πουκάμισα, που φορούσαν οι Ρομά, από τους οποίους πήρε συνέντευξη.
- Η Μπιενάλε Βενετίας διαρκεί από τις 23 Απριλίου έως τις 27 Νοεμβρίου.