Η μετάλλαξη Ομικρον προκάλεσε παγκόσμιο πανικό μέσα σε δύο ημέρες από την αναγνώρισή της. Επιστήμονες, πολιτικοί και αγορές αντέδρασαν εξαιρετικά άμεσα και έντονα. Πόσο επικίνδυνη, όμως, είναι πραγματικά; Μήπως οι αντιδράσεις είναι υπερβολικές;
Μετά την εμφάνιση της μετάλλαξης Δέλτα, η οποία αποδείχθηκε εξαιρετικά πιο μεταδοτική και με αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα σε σχέση με το πρώτο, πανδημικό στέλεχος του κορονοϊού, οι ειδικοί έχουν επιλέξει να προλαμβάνουν οποιαδήποτε έντονα ύποπτη κατάσταση πριν εξελιχθεί.
Διότι, όπως έχει δείξει ο κορονοϊός τους τελευταίους 18 μήνες, είναι απρόβλεπτος, αρκετά επιθετικός και μπορεί να βρεθεί από τις ΗΠΑ στην Ιαπωνία μέσα σε λίγες ώρες και να αρχίσει να δημιουργεί εστίες μετάδοσης.
Ο Guardian συνοψίζει όλες τις βασικές ερωτήσεις και δίνει τις απαντήσεις για τη νέα παγκόσμια απειλή της μετάλλαξης Ομικρον.
Υπάρχει κίνδυνος να εξαπλωθεί στην Ευρώπη;
Σύμφωνα με την επίσημη, πρώτη εκτίμηση που έκανε το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC), ο κίνδυνος να εξαπλωθεί στην Ευρώπη η παραλλαγή Ομικρον του κορονοϊού είναι υψηλός.
Η εκτίμηση έγινε με βάση τις γενετικές πληροφορίες του στελέχους που έχουν αναλύσει μέχρι σήμερα οι ειδικοί ανά τον κόσμο και βασίζεται σε προκαταρκτικά δεδομένα. Κάτι που σημαίνει ότι σχετικά σύντομα, με την ανάλυση νεότερων δεδομένων, θα έχουμε σαφέστερη εικόνα.
Πότε εντοπίστηκε για πρώτη φορά η μετάλλαξη Ομικρον;
Η παραλλαγή εντοπίστηκε την Τρίτη 23 Νοεμβρίου και χαρακτηρίστηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας «ανησυχητική», λόγω του μεγάλου αριθμού των μεταλλάξεών της, οι οποίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν τον ιό να αποφύγει την ανοσία, είτε από τα εμβόλια είτε από τη φυσική νόσηση.
Οπως έχουν ήδη καταγράψει οι επιστήμονες, η πρώτη αύξηση κρουσμάτων με τη μετάλλαξη Ομικρον έγινε τις τελευταίες δύο εβδομάδες στην περιφέρεια Γκαουτένγκ της Νότιας Αφρικής, μια αστική περιοχή που περιλαμβάνει την Πρετόρια και το Γιοχάνεσμπουργκ.
Αυτοί οι δύο παράγοντες, δηλαδή η ανησυχητικά πολλές μεταλλάξεις και η απότομη αύξηση κρουσμάτων στη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, έθεσαν γρήγορα την παραλλαγή στο μικροσκόπιο της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, με τον επικεφαλής ιατρικό σύμβουλο της βρετανικής Υπηρεσίας Υγείας και Ασφάλειας να περιγράφει την Παρασκευή την παραλλαγή ως την «πιο ανησυχητική που έχουμε δει μέχρι σήμερα».
Από πού προήλθε;
Αν και αρχικά, τις πρώτες δύο ημέρες, συνδέθηκε με την επαρχία Γκαουτένγκ, η παραλλαγή δεν προήλθε κατ’ ανάγκη από εκεί. Το παλαιότερο δείγμα που έφερε την παραλλαγή είχε συλλεχθεί στην Μποτσουάνα στις 11 Νοεμβρίου.
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι ο ασυνήθιστα μεγάλος αριθμός μεταλλάξεων του νέου στελέχους υποδηλώνει ότι μπορεί να προέκυψε έπειτα από χρόνια λοίμωξη ανοσοκατεσταλμένου ατόμου, όπως για παράδειγμα ένας ασθενής με HIV/AIDS που δεν λάμβανε θεραπεία.
Γιατί ανησυχούν οι επιστήμονες για την Ομικρον;
Η παραλλαγή έχει περισσότερες από 30 μεταλλάξεις στην πρωτεϊνική ακίδα, δηλαδή στο κλειδί που χρησιμοποιεί ο ιός για να ξεκλειδώσει τα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού, να εισβάλει και να τα μολύνει. Ο αριθμός μεταλλάξεων είναι υπερδιπλάσιος από αυτόν που παρουσιάζει η παραλλαγή Δέλτα, σε σύγκριση πάντα με το αρχικό πανδημικό στέλεχος της Γουχάν.
Μια τόσο απότομη γενετική αλλαγή έχει εγείρει ανησυχίες και φόβους ότι τα αντισώματα από προηγούμενες λοιμώξεις ή εμβολιασμό ενδεχομένως να μην μπορούν να σταματήσουν τον ιό, όταν αυτός εισβάλει στον οργανισμό.
Με βάση τις γνώσεις των ειδικών από τη λίστα των μεταλλάξεων, θεωρείται ότι ο ιός θα είναι πιο πιθανό να μολύνει ή να επαναμολύνει ανθρώπους που έχουν ανοσία στις υπάρχουσες μεταλλάξεις.
Είναι πιο μεταδοτική η νέα μετάλλαξη;
Οι ειδικοί έχουν στα χέρια τους μόνο εργαστηριακά δεδομένα, τα οποία μπορούν να προβλέψουν τη συμπεριφορά του νέου στελέχους. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι επειδή έχει πολλές μεταλλάξεις, τελικά θα είναι και περισσότερο επικίνδυνο. Και καθώς δεν μπορούν να δηλώσουν με βεβαιότητα κατά πόσον η παραλλαγή αυτή μπορεί να είναι πιο μεταδοτική, αποφάσισαν να χτυπήσουν συναγερμό, πριν να είναι αργά.
Πάντως, η εικόνα από τη Νότια Αφρική δεν είναι αισιόδοξη, καθώς από τις αρχές της εβδομάδας καταγράφηκε ραγδαία αύξηση κρουσμάτων της μετάλλαξης Ομικρον.
Περισσότερο από το 80% των νέων κρουσμάτων εντοπίζεται στην επαρχία Γκαουτένγκ, όπου η πρώτη ανάλυση των αποτελεσμάτων δείχνει ότι η παραλλαγή έχει γίνει γρήγορα το κυρίαρχο στέλεχος. Δηλαδή επικρατεί της μετάλλαξης Δέλτα, κάτι που δημιουργεί έντονη ανησυχία.
Ο δείκτης μεταδοτικότητας Rt, ο οποίος δείχνει πόσο γρήγορα μπορεί να εξελιχθεί μια επιδημία, εκτιμάται σε 1,47 για τη Νότια Αφρική, αλλά αυξάνεται σε 1,93 στη Γκαουτένγκ.
Βέβαια, η υψηλή μεταδοτικότητα στη συγκεκριμένη περιοχή θα πρέπει να εκτιμηθεί και από άλλους παράγοντες, καθώς με τα δεδομένα που έχουν χρησιμοποιηθεί, είναι πιθανό να υπάρχει στατιστικό λάθος. Για παράδειγμα, θα μπορούσε στη συγκεκριμένη περιοχή να μην είχαν αρκετοί άνθρωποι ανοσία από εμβόλια ή νόσηση και να επικράτησε η μετάλλαξη Ομικρον. Ωστόσο, τα δεδομένα αυτά έχουν προκαλέσει αρκετή ανησυχία και έχουν οδηγήσει σε προληπτικά μέτρα τις περισσότερες χώρες του κόσμου.
Θα είναι αποτελεσματικά τα υπάρχοντα εμβόλια;
Εκείνο που ανησυχεί τους επιστήμονες είναι ο μεγάλος αριθμός μεταλλάξεων και το γεγονός ότι κάποιες συγκεκριμένες έχουν ήδη συνδεθεί με την ικανότητα του ιού να διαφεύγει από την υπάρχουσα ανοσολογική προστασία.
Προς το παρόν, όλες οι προβλέψεις βασίζονται σε θεωρητικές εκτιμήσεις και οι επιστήμονες σπεύδουν να κάνουν κλινικές μελέτες, προκειμένου να εξακριβώσουν πόσο αποτελεσματικά είναι τα αντισώματα από νόσηση και εμβολιασμό έναντι της νέας παραλλαγής. Τα δεδομένα από την κοινότητα, σχετικά με τα ποσοστά επαναμόλυνσης, είναι αυτά που θα δώσουν επίσης μια σαφέστερη ένδειξη για την έκταση οποιασδήποτε αλλαγής στην ανοσία.
Οι επιστήμονες υποθέτουν πάντως ότι η παραλλαγή θα αναγνωρίζεται από τα υπάρχοντα αντισώματα, ενδεχομένως όμως τα υπάρχοντα εμβόλια να παρέχουν μικρότερη προστασία. Κάτι που έγινε άλλωστε και με τη μετάλλαξη Δέλτα. Αυτός είναι και ο λόγος που γίνεται ακόμη πιο επιτακτική η ανάγκη για αύξηση του ποσοστού εμβολιασμού και χορήγησης της τρίτης δόσης σε ηλικιωμένους και ομάδες αυξημένου κινδύνου.
Πόσο αποτελεσματικά είναι τα υπάρχοντα και πειραματικά φάρμακα;
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι το πειραματικό, αντιικό φάρμακο της MSD (Merck στις ΗΠΑ) θα είναι εξίσου αποτελεσματικό, ακριβώς επειδή δεν στοχεύει στην πρωτεΐνη-ακίδα, αλλά στο RNA του ιού, εμποδίζοντας την αναπαραγωγή του στον οργανισμό. Το φάρμακο αυτό έχει εγκριθεί και κυκλοφορεί μόνο στη Βρετανία. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση βρίσκεται στη διαδικασία της έγκρισης.
Τα μονοκλωνικά αντισώματα, όπως αυτά της Regeneron που χορηγούνται στην Ελλάδα, ενδέχεται να είναι λιγότερο ή καθόλου αποτελεσματικά, επειδή στοχεύουν τμήματα του ιού που έχουν μεταλλαχθεί.
Μπορεί η παραλλαγή να προκαλέσει πιο σοβαρή νόσο;
Δεν υπάρχουν πληροφορίες ακόμη για το κατά πόσο η παραλλαγή Ομικρον προκαλεί πιο βαριά συμπτώματα. Είναι κάτι που παρακολουθούν οι επιστήμονες στη Νότια Αφρική προσεκτικά.
Δεδομένου ότι υπάρχει ένα χρονικό διάστημα μερικών ημερών μεταξύ της λοίμωξης και της βαριάς νόσησης, θα χρειαστούν αρκετές εβδομάδες μέχρι να υπάρξουν σαφή δεδομένα σχετικά με αυτό.
Προς το παρόν οι επιστήμονες λένε ότι δεν υπάρχει σοβαρός λόγος να υποπτευόμαστε ότι θα είναι είτε χειρότερη είτε πιο ήπια.
Μπορούν να τροποποιηθούν τα εμβόλια για να την αντιμετωπίσουν και πόσος χρόνος θα χρειαστεί;
Υπάρχουν ομάδες ειδικών που εργάζονται προς αυτήν την κατεύθυνση, ενημερώνουν δηλαδή τα εμβόλια, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη-ακίδα.
Κάτι τέτοιο έγινε άλλωστε και με τις μεταλλάξεις Βήτα και Δέλτα και τελικά αποδείχτηκε ότι τα υπάρχοντα εμβόλια ανταποκρίθηκαν αποτελεσματικά.
Ωστόσο, ενδεχομένως να χρειαστούν ακόμη και έξι μήνες προτού τα ενημερωμένα εμβόλια να είναι ευρέως διαθέσιμα.
Πόσο πιθανό είναι να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο;
Η πλειονότητα των νέων κρουσμάτων της παραλλαγής Ομικρον καταγράφεται στη Νότια Αφρική, ενώ λιγότερα υπάρχουν στην Μποτσουάνα και το Χονγκ Κονγκ. Ενα ακόμη κρούσμα εντοπίστηκε στο Ισραήλ, ενώ το μεσημέρι της Παρασκευής ανακοινώθηκε και το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα στο Βέλγιο.
Καθώς όμως η παραλλαγή φαίνεται να έχει υψηλή μετάδοση στην κοινότητα της Νότιας Αφρικής, δεν είναι απίθανο να έχει εξαπλωθεί, χωρίς να είναι ακόμη ανιχνεύσιμη και σε άλλες χώρες.
Η προηγούμενη εμπειρία δείχνει ότι οι ταξιδιωτικές απαγορεύσεις βοηθούν να κερδίζεις χρόνο. Ωστόσο, μόνο αν ακολουθήσουμε την προσέγγιση «μηδενικά κρούσματα» με σκληρά lockdown είναι εφικτό να σταματήσει εντελώς η εξάπλωση μιας νέας μετάλλαξης.
Υπάρχει περίπτωση να επιστρέψουμε στη φάση των lockdown;
Σύμφωνα με ανακοίνωση που εξέδωσε το πρωί της Κυριακής το ΕΚΠΑ και την υπογράφει ο πρύτανης Θάνος Δημόπουλος, η πλειοψηφία των ειδικών ανά τον κόσμο σημειώνει ότι ακόμα και στην πιθανότητα επιβεβαίωσης των πλέον δυσμενών σεναρίων, δεν θα επιστρέψουμε στην αρχική κατάσταση της πανδημίας.