Ο ταφτάς, η ζωρζέτα, το δαμασκηνό, οι μουσελίνες, τα μπροκάρ και τα σαντούγκ έχουν κάτι κοινό στον πυρήνα τους. Άλλα αδρά και άλλα λεπτεπίλεπτα, άλλα γυαλιστερά και άλλα ματ, αλλά πάντως όλα είναι φίνα και πολυτελή υφάσματα φτιαγμένα με μετάξι. Από πού προέρχεται αυτή η μοναδική πρώτη ύλη που μαγεύει τον κόσμο εδώ και χιλιάδες χρόνια; Από τον μεταξοσκώληκα, θα πείτε _ και πολύ σωστά _αυτή την παράξενη κάμπια που γεννήθηκε στην Κίνα αλλά ταξίδεψε στο Βυζάντιο τα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού και από εκεί διαδόθηκε στην Ευρώπη.
Και τώρα που πάθη και μυστικά δεν υπάρχουν πια και οι άνθρωποι βλέπουν την πρόοδο στις συνεργασίες, η πρόεδρος του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), Σοφία Στάικου, και ο διευθυντής του Εθνικού Μουσείου Μετάξης της Κίνας, Φενγκ Ζάο, υπέγραψαν στις 18 Οκτωβρίου Σύμφωνο Συνεργασίας.
Το σύμφωνο υπογράφηκε στο Χανγκτσόου της Κίνας, στο πλαίσιο του φόρουμ «Belt and Road for International Silk», το οποίο οργανώθηκε από τη Διεθνή Ένωση Μεταξιού (International Silk Union). Στόχος του είναι η ευρύτερη πολιτιστική συνεργασία των δύο φορέων για την προβολή του πολιτισμού του μεταξιού. Στο πλαίσιο της συμφωνίας προβλέπεται συνεργασία με το Μουσείο Μετάξης του ΠΙΟΠ στο Σουφλί, καθώς και με το Δίκτυο Μουσείων αλλά και με το Ίδρυμα γενικότερα. Για την υλοποίηση της συμφωνίας προγραμματίζονται πολιτιστικές ανταλλαγές, από κοινού διοργάνωση εκθέσεων, καθώς και υλοποίηση ερευνητικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Η συνεργασία συνδέεται άρρηκτα με την πρωτοβουλία της Κίνας «Μία Ζώνη, ένας Δρόμος» («One Belt, one Road»), που περιλαμβάνει δράσεις, πρωτοβουλίες και διακρατικές συνέργειες κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού.
Το προσεχές διάστημα, το ΠΙΟΠ και το Εθνικό Μουσείο Μετάξης της Κίνας θα εξειδικεύσουν τους άξονες συνεργασίας τους και θα διαμορφώσουν πλαίσιο επικοινωνίας που θα συμπεριλάβει τοπικές κοινωνίες, όπως το Σουφλί, αναπόσπαστο στοιχείο της κληρονομιάς του οποίου αποτελεί η καλλιέργεια του μεταξιού. Με δεδομένο ότι το 2018 έχει κηρυχθεί Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς, στόχος είναι να ενεργοποιηθεί άμεσα, με ποικίλες δράσεις, η συμφωνία.
Ο μύθος και η ιστορία
Η Κίνα ανακάλυψε το μετάξι χιλιάδες χρόνια πριν από την Ευρώπη, η ακριβής προέλευσή του όμως στην πραγματικότητα κρύβεται μέσα στην αχλή του χρόνου. Αλλά είναι γνωστό ότι τα ομιχλώδη σύνορα είναι το έδαφος όπου ριζώνουν καλά οι μύθοι και ο μύθος του μεταξιού λέει ότι πολλούς αιώνες πριν αρχίσει η κατεργασία του ο μεταξοσκώληκας ζούσε σε άγρια μορφή πάνω στις μουριές. Και μια μέρα του 2690 π.Χ. που η νεαρή αυτοκράτειρα Σι Λινγκ Τσι έπινε το τσάι της στους βασιλικούς κήπους, έπεσε ξαφνικά μέσα στο κύπελλό της ένα κουκούλι. Το καυτό υγρό το έκανε να ανοίξει και εκείνη ενοχλημένη προσπάθησε να το βγάλει. Και τότε τράβηξε μία εξαιρετικά λεπτή αλλά ανθεκτική κλωστή. Αυτή ήταν η πρώτη μεταξωτή ίνα που άγγιξε ανθρώπου χέρι. Μετά πια ήταν θέμα χρόνου η ανάπτυξη της τέχνης της σηροτροφίας (είναι η εκτροφή του μεταξοσκώληκα) και της κατεργασίας του μεταξιού, τα οποία κρατήθηκαν μυστικά από τους Κινέζους για περίπου δύο χιλιετίες που έτσι διατήρησαν το μονοπώλιο μέχρι τον 5ο αι. μ.Χ. οπότε μεταδόθηκε στην Περσία και τον 6ο αι. στο Βυζάντιο.
Στην αρχαία Ελλάδα το μετάξι ήταν γνωστό ως «σηρ» και το μεταξωτό ύφασμα ως «σηρικός» και παραγόταν από τον μεταξοσκώληκα σε μια χώρα που ονόμαζαν «Σηρία» (Κίνα), ενώ τους κινέζους τους αποκαλούσαν «Σήρες».
Μέσω του Δρόμου του Μεταξιού, όπως είναι γνωστό το αρχαίο δίκτυο των εμπορικών δρόμων που ξεκινούσε από την Κίνα και απλωνόταν σε ολόκληρη την ασιατική ήπειρο μέχρι τις περιοχές της Μεσογείου, οι Κινέζοι αντάλλασσαν το μετάξι τους και άλλα δικά τους πολύτιμα είδη με χρυσάφι μέχρι που κάποια στιγμή θεωρήθηκε ότι ήταν πολύ ακριβή συνήθεια. Μεταξωτά φορούσαν πια και οι ιερείς στην εκκλησία.
Για τον λόγο αυτόν, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός έστειλε στην Κίνα δύο μοναχούς που παρακολούθησαν όλη τη διαδικασία. Φεύγοντας έκρυψαν μέσα στα κούφια μπαστούνια τους αρκετό μεταξόσπορο και τον μετέφεραν στο Βυζάντιο. Αν και τα πρώτα χρόνια κρατήθηκε μυστικός ο τρόπος παραγωγής του μεταξιού, η τεχνική ξέφυγε από τη βυζαντινή αυλή και η μεταξουργία αναπτύχθηκε σε όλη την Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο που από τότε ονομάστηκε Μοριάς. Μετά από επιδρομή των Αράβων στην Πελοπόννησο το 1130 μ.Χ. διαδόθηκε στη Σικελία και από εκεί στην Ιταλία και στη Γαλλία.
Από τις αρχές του 16ου αιώνα η επεξεργασία του μεταξοσκώληκα και η παραγωγή του μεταξιού παίρνει πλέον βιομηχανική μορφή και γνωρίζει μία συνεχή τεχνολογική ανάπτυξη κατά τον 18ο αιώνα. Τα σημαντικότερα κέντρα επεξεργασίας και εμπορίας του μεταξιού που υπήρχαν την εποχή αυτή ήταν η Λυών, η Τουρ και η Αβινιόν της Γαλλίας καθώς και η Γένοβα, η Βενετία, η Φλωρεντία και το Κόμο της Ιταλίας.
Το 1882 ήταν μια καθοριστική χρονιά. Στη διεθνή εμπορική έκθεση του Παρισιού παρουσιάστηκε η συνθετική ίνα που στάθηκε μια από τις δύο αφορμές για τη μείωση της παραγωγής του μεταξιού στην Ευρώπη τις επόμενες δεκαετίες. Η άλλη ήταν η μεγάλη επιδημία της πιπερίτιδας που έπληξε τους μεταξοσκώληκες (1820 – 1825) και σχεδόν τους εξαφάνισε στην Γαλλία και στην Ιταλία. Αυτά τα γεγονότα βοήθησαν στην αύξηση της παραγωγής μεταξιού στην Ελλάδα και ειδικότερα στο Σουφλί, του οποίου η ποιότητα υπερείχε από εκείνη του ιταλικού και του γαλλικού.
Οι εκτάσεις γύρω από τον ποταμό Έβρο είναι κατάλληλες για την καλλιέργεια της μουριάς οπότε η περιοχή του Σουφλίου μετατράπηκε σε έναν απέραντο μορεώνα και σχεδόν όλοι οι κάτοικοί του Σουφλίου (έφθασαν τους 60.000) ασχολήθηκαν με το μετάξι είτε ως παραγωγοί, είτε ως εργάτες στα εργοστάσια, είτε ως έμποροι.
Κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το Σουφλί υπήρξε ισχυρό οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό κέντρο και η ραγδαία ανάπτυξή του οφείλεται στην σηροτροφία, που υπήρξε ο οικονομικός πνεύμονας της περιοχής για πολλές δεκαετίες. Τότε ιδρύθηκαν και τα εργοστάσια επεξεργασίας μετάξης των Αζαρία και Πάπο (1908), των Τζίβρε (1920) που ήταν και η μεγαλύτερη μονάδα της περιοχής και του Π. Χατζησάββα. Αργότερα δημιουργήθηκαν επίσης το εργοστάσιο Τσιακίρη (1954) που λειτουργεί ως σήμερα και το κρατικό εργοστάσιο (1967).
Μετά τις συνθήκες του 1922-23 η Ανατολική Θράκη και η Ρωμυλία πέρασαν στην κυριότητα του νεοσύστατου τουρκικού κράτους και τότε το Σουφλί έχασε το μεγαλύτερο μέρος της πεδιάδας των 70.000 στρεμμάτων, που ήταν απέραντα μορεολίβαδα, αποκλειστική τροφή του μεταξοσκώληκα. Επιπλέον, η σηροτροφία και το εμπόριο μεταξιού περιήλθαν στο ελληνικό, νομικό και φορολογικό καθεστώς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωση της παραγωγής και των εξαγωγών σε ευρωπαϊκές χώρες. Εξάλλου, η ανακάλυψη και διάδοση της τεχνητής μεταξωτής ίνας ανέκοψε οριστικά και αμετάκλητα την πορεία της σηροτροφίας. Να σημειωθεί ότι από 800.000 κιλά το 1908 η παραγωγή κουκουλιών το 1993 έφτανε μόλις τα 5.000 κιλά. Τα τέσσερα εργοστάσια καθώς και οι πολλές οικοτεχνίες παραγωγής μεταξιού έπαψαν να λειτουργούν. Σήμερα υπάρχουν πέντε βιοτεχνίες ύφανσης και παραγωγής μεταξωτών ειδών καθώς και καταστήματα που εμπορεύονται μεταξωτά είδη.
Σήμερα στην Ευρώπη, αν εξαιρέσουμε στο Σουφλί, η παραγωγή ζωικής ίνας μεταξιού έχει στην ουσία εξαφανιστεί αν και στην Ιταλία τα τελευταία δύο χρόνια γίνονται προσπάθειες για την αναβίωσή της και μεγαλύτερη χώρα παραγωγής στον κόσμο έχει αναδειχθεί η Κίνα.