Δεκάδες χιλιάδες εθελοντές από όλο τον κόσμο έχουν συρρεύσει και έχουν ενταχθεί στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, στρατευμένοι στη μάχη κατά του φασισμού. Το σύνθημα που τους ενώνει είναι ένα «No pasarán», «δεν θα περάσουν», και συνοδεύεται από μια υψωμένη γροθιά.
Η περιγραφή ταιριάζει και στην Ισπανία του 1936 και στην Ουκρανία του 2022. Επαναλαμβάνεται η Ιστορία;
Στην Ισπανία είχαν συρρεύσει 35.000 εθελοντές από 80 χώρες για να δώσουν τον αγώνα τους κατά του Φρανσίσκο Φράνκο και των δυνάμεων που έστειλαν στο πλευρό του ισπανού δικτάτορα ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι. Μόνο από τη Βρετανία και την Ιρλανδία ήταν πάνω από 2.300 οι εθελοντές, ενώ ακόμη περισσότεροι (γύρω στους 2.800) ήταν οι Αμερικανοί, που μάλιστα είχαν επικεφαλής έναν Αφροαμερικανό, σε εποχές φυλετικού διαχωρισμού.
Είχαν διαλέξει, όπως σημειώνει ο Guardian, τη σωστή πλευρά της ιστορίας.
Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, ο ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι ζητεί ανοιχτά εθελοντές να συστρατευθούν στον αγώνα «κατά της Ευρώπης, των ευρωπαϊκών δομών, της ειρηνικής συνύπαρξης. Οποιος θέλει να λάβει μέρος στην άμυνα της Ουκρανίας, της Ευρώπης και του κόσμου, μπορεί να έλθει».
Και πράγματι έρχονται, γράφει η βρετανική εφημερίδα, αφήνοντας πίσω τους την πατρίδα τους, πολύ πιθανόν και ένα δυσάρεστο οικογενειακό περιβάλλον, για να βγουν στη μάχη ή σε ρόλους πίσω από την πρώτη γραμμή.
Τα μαθήματα της Ισπανίας πρέπει όμως να ακουστούν και στην Ουκρανία.
Το πρώτο και προφανές είναι ότι στον πόλεμο μπορεί να σκοτωθείς και πολύ πιθανόν να σκοτώσεις. Στην Ισπανία, ένας στους πέντε εθελοντές έχασε τη ζωή του και άλλοι τόσοι τραυματίστηκαν βαριά. Ενα δεύτερο είναι ότι οι εθελοντές δεν μπορούν να φύγουν όποτε θέλουν. Πολλές φορές η λιποταξία τιμωρείται – κάποτε και με θάνατο.
Υστερα είναι και η αιχμαλωσία, που στην περίπτωση της Ουκρανίας δίνει έδαφος στη Μόσχα για να κατηγορήσει την «κακή Δύση» που θέλει να σκοτώσει Ρώσους. Η Μόσχα έχει ήδη ξεκαθαρίσει ότι οι μισθοφόροι δεν καλύπτονται από τη Σύμβαση της Γενεύης για τους εμπόλεμους. Τέλος, είναι και το αν και κατά πόσο οι τρίτες χώρες επιτρέπουν στους πολίτες τους να πάρουν μέρος στην πολεμική σύγκρουση.
Εστω και κάτω από ένα κοινό σύνθημα σαν το «No pasarán», το πλήθος των εθελοντών είναι ετερόκλητο και, κάποιες φορές, με αντικρουόμενες επιδιώξεις – εξάλλου, δεν συστρατευόμαστε πάντα με ομοϊδεάτες. Πολλοί όμως από όσους πήγαν στην Ισπανία, όπως η φιλόσοφος Σιμόν Βέιλ ή ο Τζορτζ Οργουελ, δεν μετάνιωσαν για την επιλογή τους να στρατευτούν.
Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες σταμάτησαν τελικά την προέλαση του Φράνκο προς τη Μαδρίτη και παρέτειναν κατά τρία χρόνια έναν πόλεμο που σχεδιαζόταν να τελειώσει γρήγορα, όπως πίστευε και η Μόσχα για την Ουκρανία. Στη Μαδρίτη γεννήθηκε το σύνθημα «no pasarán». Υπάρχει άραγε μια ουκρανή Ντολόρες Ιμπαρούρι να εμπνεύσει τους νέους εθελοντές;
Μπορεί, τελικά, οι δημοκρατικές δυνάμεις να έχασαν και το καθεστώς του Φράνκο να επέζησε σχεδόν τέσσερις δεκαετίες, κέρδισαν όμως την ηθική μάχη για τον αγώνα τους. Την ώρα που οι κυβερνήσεις του φοβούνταν να αντιμετωπίσουν τον Χίτλερ, οι Διεθνείς Ταξιαρχίες έδειξαν ότι τον φασισμό μπορείς να τον σταματήσεις με τα όπλα.