Μια έντονη διαμάχη έχει ξεσπάσει στη Γαλλία. Δεν αφορά στη φορολόγηση των χρηματιστηριακών συναλλαγών, ούτε στο πόσα δολάρια του ΔΝΤ απορρόφησε το ίδρυμα της Κάρλα Μπρούνι. Αφορά σε κάτι πολύ πιο σημαντικό για τον γαλλικό λαό: τους κανόνες της γραμματικής.
Στη μία όχθη στέκονται οι Ακαδημαϊκοί προστάτες της γλωσσικής παράδοσης οι οποίοι, από το 1673 έως και σήμερα, μεριμνούν για την εμπέδωση και τη διάδοση παγκοσμίως της ορθής χρήσης της γαλλικής γλώσσας.
Στην άλλη όχθη συναθροίζονται ομάδες φεμινιστριών οι οποίες προσπαθούν να επιστήσουν την προσοχή σε κάτι μάλλον ευνόητο: η γλώσσα δεν είναι απολίθωμα αλλά ένας ζωνταντός οργανισμός, που οφείλει να προσαρμόζεται στο ευρύτερο κοινωνικο-πολιτικό περιβάλλον και τις ανάγκες των ανθρώπων που τη μιλούν. Κι αν η ομιλία των σύγχρονων Γάλλων παραμένει εγκλωβισμένη σε κανόνες που εξυπηρετούν σεξιστικά πρότυπα, τότε χρέος των προοδευτικών γλωσσολόγων είναι να καταγγείλουν αυτούς τους κανόνες, υποδεικνύοντας ταυτόχρονα μια διαφορετική, εύχρηστη κι απελευθερωτική επιλογή. Συγκεκριμένα, στο στόχαστρο έχει μπει ένας κανόνας που μοιάζει αμελητέος -κι ίσως γι αυτό να είναι από ιδεολογική άποψη τόσο σημαντικός. Σύμφωνα με αυτό τον κανόνα, το αρσενικό γένος προηγείται του θηλυκού, με δύο τουλάχιστον τρόπους. Αφενός, το αρσενικό ουσιαστικό τίθεται πριν το θηλυκό, αφετέρου το κατηγορούμενο που χαρακτηρίζει και τα δύο ουσιαστικά συμφωνεί με το γένος του πρώτου ουσιαστικού, δηλ. του αρσενικού.
Με απλά (ελληνικά) παραδείγματα, λέμε: «οι άνδρες και οι γυναίκες ήταν ήσυχοι» κι όχι: «οι άνδρες και οι γυναίκες ήταν ήσυχες». Συλλογιζόμαστε ότι «οι αθλητές και οι αθλήτριες δείχνουν καταπονημένοι» κι όχι ότι «οι αθλητές και οι αθλήτριες δείχνουν καταπονημένες». Οι φεμινίστριες προτείνουν να υιοθετήσουμε έναν νέο κανόνα, που θα ανατρέψει την παραδοσιακή ιεράρχηση των γενών: πρόκειται για τον κανόνα της εγγύτητας (la règle de proximité), ο οποίος μας καλεί να συντονίζουμε το κατηγορούμενο στο γένος του πλησιέστερου ουσιαστικού – δηλ. του θηλυκού. Παράδειγμα: «οι Έλληνες κι οι Ελληνίδες είναι υπερήφανες για την ιστορία τους».
Πολλά μπορούν να απαντήσουν όσοι διαφωνούν με την πρόταση των φεμινιστριών, όπως ότι η υιοθέτηση του νέου κανόνα θα προκαλέσει σύγχυση στους χρήστες της γαλλικής γλώσσας, ή, ότι την στιγμή που η ψυχική και φυσική κακοποίηση των γυναικών ανά τον κόσμο έχει πάρει εφιαλτικές διαστάσεις, εμείς θα πρέπει ν’ ασχολούμαστε σοβαρά με τις λεπτομέρειες των κανόνων της γραμματικής;
Κι όμως, οι κανόνες που ορίζουν την ορθότητα της γλωσσικής επικοινωνίας δεν είναι αθώοι: είτε το θέλουμε είτε όχι η γραμματική διέπει τη δομή της σκέψης μας κι επηρεάζει τον τρόπο που κατανοούμε την πραγματικότητα. Ο συγκεκριμένος κανόνας για την ιεράρχηση των γραμματικών γενών εγγράφεται στον εγκέφαλο μας ως μια αρχή που βεβαιώνει ότι το ένα από τα φύλα είναι ανώτερο από το άλλο. Διορθώνοντας μια προκατειλημμένη γραμματική αρχή, διορθώνουμε και τη βαθιά ριζωμένη σε όλους μας νοοτροπία ότι το αρσενικό είναι ανώτερο του θηλυκού.
Σκέφτομαι ωστόσο ότι η αποκλειστική έμφαση στη γλώσσα είναι, από μια άποψη, υπερβολική, όχι γιατί η γραμματική δεν έχει σπουδαιότητα, αλλά επειδή η ανθρώπινη εμπειρία δεν περιορίζεται στη γραμματικά ορθή της διατύπωση. Ο φεμινιστικός λόγος θα βρίσκει διαρκώς νέους τρόπους να εκφραστεί, όπως ακριβώς έχει καταφέρει να το κάνει, με τρόπο οξύ και διεισδυτικό, εδώ και τόσα χρόνια στα πλαίσια μιας «ανδροκρατούμενης» γραμματικής.
Άλλωστε ο ρηξικέλευθος, όπως τον παρουσιάζουν, κανόνας που προτείνουν οι φεμινίστριες, δεν είναι πρωτόγνωρος στην ιστορία: σύμφωνα με τους γλωσσολόγους, ο κανόνας υπέρ του θηλυκού γένους συναντάται σε κείμενα των «παλαιών γαλλικών» του 17ου αιώνα, σε λατινικά κείμενα του μεσαίωνα -ακόμη και στα αρχαία ελληνικά.