«Θέλω να με αποκαλούν Βρετανίδα και όχι Σκωτσέζα», μου εξήγησε μια φίλη αρχαιολόγος, με προφορά λίγο πιο βαριά από του Σων Κόνερυ, πριν από λίγες μέρες που μιλήσαμε στο τηλέφωνο. «Έχω κάνει ανασκαφές σε όλη την Ευρώπη, έχω ζήσει σε διάφορες πόλεις της Βρετανίας, νιώθω μέρος της Βρετανικής κουλτούρας.»
Όπως μπορείτε να φανταστείτε η φίλη μου είχε από καιρό αποφασίσει ότι δεν επιθυμούσε την απόσχιση της Σκωτίας. Η στάση της εστιάζει σε κάτι που είχε τελικά μεγάλη σημασία για το δημοψήφισμα: το πώς αντιλαμβάνονται οι ψηφοφόροι την σύγχρονη Βρετανική κουλτούρα και αν θεωρούν ότι είναι κάτι που τους ενώνει ή τους χωρίζει. Υπάρχουν μάλλον αρκετοί που όπως η φίλη μου, πιστεύουν ότι η Βρετανική κουλτούρα δεν αποκλείει, αλλά περιλαμβάνει την πλούσια Σκωτσέζικη πολιτιστική παράδοση.
Για τους υπερασπιστές της αποχώρησης της Σκωτίας, το ζήτημα της κουλτούρας πιθανόν να εξαρτάται απλά από την εθνότητα στη οποία ανήκεις. Άλλωστε το Εθνικιστικό Κόμμα της Σκωτίας απευθύνθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας στα αισθήματα υπερηφάνειας που οφείλει να γεννά η μνεία της Σκωτσέζικης ιστορίας και παράδοσης. Η επίκληση όμως μιας εθνικής κουλτούρας προφανώς δεν ήταν ο μόνος παράγοντας που βάρυνε στη συνείδηση των ψηφοφόρων.
Τα ΜΜΕ της Βρετανίας έδωσαν έμφαση στα οικονομικά δεινά που θα προέκυπταν στη Σκωτία, αν οι ψηφοφόροι αποφάσιζαν να αποσχιστούν. Όλες σχεδόν οι εφημερίδες, με τη σαφή εξαίρεση της Sunday Herald, παρουσίασαν την απόσχιση σαν μια μεγάλη απειλή όχι μόνο για την Αγγλία αλλά και για την Σκωτία. Ακόμα και η Guardian, που δημοσίευε κείμενα πολιτικών όλων των απόψεων, στα Eκδοτικά της Σημειώματα τόνιζε την σημασία της «υπεύθυνης ψήφου» που θα απέβαινε εις όφελος του συνόλου των πολιτών της Βρετανίας. Θα μπορούσαμε, μάλιστα, να πούμε ότι σε μεγάλο τμήμα του Τύπου, κυριαρχούσε μία μορφή ‘εκφοβισμού’ που είχε σκοπό να επηρεάσει τους αναποφάσιστους, χαρακτηρίζοντας ως ‘κακομαθημένους’, ‘εγωιστές’, ή με ‘παιδαριώδη συμπεριφορά’ όσους ξεκάθαρα είχαν ταχθεί υπέρ του «Ναι».
Σε κάποιες περιπτώσεις βέβαια η προώθηση μιας γραμμής από τα ΜΜΕ μπορεί να φέρει το αντίθετο αποτέλεσμα, αν ο ψηφοφόροι αισθανθούν ότι αυτό το οποίο προβάλλεται δεν αφορά το κοινό καλό αλλά εξυπηρετεί συγκεκριμένα επιχειρηματικά συμφέροντα.
Στο δημοψήφισμα της 18ης Σεπτεμβρίου, φαίνεται πως το πλήθος των αναλύσεων που εξέφραζαν επιφυλάξεις για το οικονομικό μέλλον μιας ανεξάρτητης Σκωτίας είχαν επίδραση στο αποτέλεσμα. Σημαντικό επίσης ήταν και το αλισβερίσι των δύο τελευταίων εβδομάδων, με μέλη από όλο το πολιτικό φάσμα, από τον νυν πρωθυπουργό David Cameron, ως τον πολιτικό αντίπαλο και προκάτοχό του, Gordon Brown, να υπόσχονται μία σειρά αλλαγών που ουσιαστικά μεταφέρουν πλήθος καίριων αρμοδιοτήτων από το Westminster του Λονδίνου, στο Holyrood του Εδιμβούργου.
Τα ρεπορτάζ των τελευταίων ημερών, πάντως, από εργατικές συνοικίες των μεγάλων πόλεων της Σκωτίας, παρουσίαζαν μια όψη που δεν είχε προβληθεί επαρκώς από τον Τύπο τους προηγούμενους μήνες. Οι εργάτες που μιλούσαν στους δημοσιογράφους έλεγαν ότι νιώθουν περισσότερο αλληλέγγυοι με τους εργάτες της κεντρικής ή της βόρειας Αγγλίας, παρά με την άρχουσα τάξη της Σκωτίας και τις εθνικιστικές εμμονές της, που διαιωνίζουν τη διαμάχη ανάμεσα στους άλλοτε βασιλικούς οίκους Αγγλίας και Σκωτίας. Εξέφραζαν μάλιστα το φόβο τους πως μια αποχώρηση της Σκωτίας δεν θα ωφελούσε οικονομικά τη μεσαία και την εργατική τάξη.
Άλλη μία ένδειξη πως η ταξική συνείδηση μπορεί να παίζει καθοριστικό ρόλο σε κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις, ακόμα κι όταν οι παραδοσιακοί επαγγελματίες της πολιτικής ή κάποια ΜΜΕ, τείνουν να υποβαθμίζουν τη σημασία της για δικούς τους λόγους.