Για κάποιους, οι αρχιτεκτονικές εξτραβαγκάντζες του ισπανού αρχιτέκτονα Σαντιάγκο Καλατράβα δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια συνάντηση του σήμερα με το επικείμενο αύριο. Κάτι σαν προμήνυμα του μέλλοντα χρόνου. Οι συνθέσεις του ανά τον κόσμο φέρουν το στοιχείο του εντυπωσιασμού και του μεγαλειώδους (σε σχήμα). Συνάμα, αν κάτι αρέσει στον Καλατράβα είναι να προκαλεί συζητήσεις με τις εγκαταστάσεις του.
Οχι, όμως, μόνο για το καλλιτεχνικό σκέλος των δημιουργιών του. Αν κάτι καταφέρνει σχεδόν πάντα ο 64χρονος αρχιτέκτονας είναι να «σκοτώνει» τους προϋπολογισμούς των έργων που του ανατίθενται. Δείχνει σαν να μην ενδιαφέρεται πραγματικά για το πόσο θα κοστίσει ένα έργο του, να μην στρέφει το βλέμμα του στα… ταπεινά ζητούμενα των αριθμών πίσω από το έργο. Κι όμως, αυτή η διάσταση υπάρχει και είναι, συνήθως, η πιο διαδεδομένη για την πολεμική που ασκείται εναντίον του.
Τώρα ήταν η σειρά της Νέας Υόρκης θα μπει για τα καλά στον «σύμπαν» του Σαντιάγκο Καλατράβα. Ο Ισπανός κατασκεύασε τον τερματικό σταθμό στο ολοκαίνουργιο World Trade Center στο Μανχάταν. Το γνωστό με την ονομασία «Oculus».
Ενα έργο που του πήρε δέκα χρόνια για να το ολοκληρώσει. Και τώρα που «είδε» το νεοϋορκέζικο φως της ημέρας, άρχισαν αμέσως οι αντιδράσεις. Η εφημερίδα New York Times, θεωρεί πως το έργο ήταν αχρείαστο και αρκετά δαπανηρό καθώς το κόστος του έφτασε στο ιλιγγιώδες ποσό των τεσσάρων δισεκατομμυρίων δολαρίων. Κι όπως υπενθυμίζει η εφημερίδα, «αυτά είναι χρήματα του δημοσίου».
Η αλήθεια είναι ότι οι αμερικανοί δημοσιογράφοι και ειδικοί σε αρχιτεκτονικά θέματα είχαν εγείρει διαφωνίες για το συγκεκριμένο έργο από την πρώτη στιγμή. Τόσο για το αισθητικό αποτέλεσμα όσο και για τις υπερβάσεις στον προϋπολογισμό κατασκευής του. Αρκετοί αρχιτέκτονες εξέφρασαν αμφιβολίες ακόμη και για την ασφάλεια της κατασκευής.
Κι όμως, το έργο προχώρησε με χίλια δύο προβλήματα. Το 2012, το εργοτάξιο πλημμύρισε λόγω του τυφώνα Σάντι που έπληξε την πόλη και χρειάστηκαν πολλές ημέρες για να αντληθούν εκατομμύρια κυβικά νερού για να προχωρήσουν οι εργασίες. Κάποια άλλη στιγμή, σκάβοντας, βρέθηκαν τα λείψανα ενός πλοίου του 18ου αιώνα, κάτι που λειτούργησε ανασχετικά στην πρόοδο του έργου.
Ο Στιβ Πλέιτ, διευθυντής της κατασκευής του World Trade Center, σημειώνει: «Ο σταθμός είναι το πιο σύνθετο έργο στον κόσμο, λόγω της πολυπλοκότητας του. Φέρνω ως παραδείγματα, τη διατήρηση της λειτουργίας της γραμμής μετρό 1, ενώ το έργο συνεχίζεται κάτω από τη γραμμή, την εκτεταμένη αποκατάσταση και τις επισκευές που ακολούθησαν μετά την καταστροφή του τυφώνα Σάντι, και την παράλληλη κατασκευή του μνημείου και του μουσείου για τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου».
Η κατασκευή έχει υπερβεί τις αρχικές προβλέψεις κόστους πολλές φορές, και συγκρινόμενο με τον δεύτερο μεγάλο σταθμό της Νέας Υόρκης, το Grand Central Terminal, έχει κοστίσει τα διπλάσια χρήματα. Ο Καλατράβα ελπίζει ότι η δεξιοτεχνία του έργου του θα δικαιώσει την υπερβολή στα έξοδα, ενώ τα άρθρα στις εφημερίδες συνεχίζονται και δεν είναι ενθαρρυντικά. Οι New York Times έχουν αναφερθεί επισταμένως με τις υπερβάσεις κόστους, και ένας από τους δημοσιογράφους των Times χαρακτήρισε το έργο στο Twitter «κιτς Στεγόσαυρο». Μολαταύτα, ο αρχιτέκτονας του έργου πιστεύει ότι η σύνθεση θα αναγνωριστεί από το κοινό όταν ο σταθμός δοθεί προς χρήση.
Για την ώρα, η κατασκευή του Καλατράβα πρέπει να αποδείξει ότι είναι σημαντική και ως γλυπτικό στοιχείο και ως χώρος ανοιχτός για το κοινό. «Κοίτα, δεν είναι φτηνό κτίριο», είπε ο Libeskind, αρχιτέκτονας του Freedom Tower, του πύργου που χτίστηκε στη θέση των Δίδυμων Πύργων, ο οποίος παραμένει υποστηρικτής του Καλατράβα. «Παλιότερα, τα δημόσια κτίρια ήταν πολύ μεγάλη υπόθεση. Αλλά τώρα ζούμε σε διαφορετική εποχή».
Κατά τη γνώμη του, στο μέλλον ο κόσμος θα απολαμβάνει την δημιουργία του Καλατράβα και οι αντιπαραθέσεις θα ξεχαστούν. «Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν ότι ο Μπερνίνι σχεδίασε ένα πύργο στο Βατικανό που κατέρρευσε. Ηταν τόσο μεγάλη η αποτυχία που πίστεψε ότι η καριέρα του δεν θα ανακάμψει ποτέ. Τώρα όμως ακούμε το όνομα του και λέμε ‘πω πω, σπουδαίος αρχιτέκτονας. Οπότε πρέπει κανείς πρώτα να περιμένει».
Πάντως, με αυτή την άποψη δεν συμφωνεί ο συντάκτης των New York Times, Μάικλ Κίμελμαν, o οποίος έγραψε στο τελευταίο άρθρο του ότι έχουμε να κάνουμε με ένα φορμαλιστικό έργο που προκαλεί δυσάρεστα με τη μονοτονία των χρωμάτων και των υλικών του και δείχνει να αδιαφορεί για το αστικό περιβάλλον στο οποίο έχει ενταχθεί.