Με τις Eλληνίδες κούκλες το νήμα της παράδοσης είναι άφθαρτο. Είναι ο φάρος για τους μεταγενέστερους, το νοσταλγικό αποκούμπι των γεροντότερων και η δίδυμη αδερφή της Ιστορίας. Πόσο συγκεχυμένη όμως είναι η σχέση μας με αυτή; Πόσο κλειστοφοβικά και ενίοτε σκοταδιστικά προβάλλονται κομμάτια της εν απουσία γνώσης, έρευνας και πόσο ο σύχρονος εγκλωβισμός χάριν της εθνικής ταυτότητας εξοβελίζει τη βαθύτερη ανάγνωση αυτής; Αυτά σκεπτόμενη και με οδηγό τη Σαιξπηρική φράση στο Κορολιανό «Αν σωπαίναμε και δεν μιλούσαμε, τα ρούχα μας και η κατάσταση του σώματός μας θα πρόδιδαν τη ζωή που ζούμε», ξεκίνησα για το Hellenic Centre με σκοπό να επισκεφτώ την έκθεση για την ελληνική γυναικεία φορεσιά Patterns of Mangificence: Tradition and Reinvention in Greek Women’s Costume.
Το Κέντρο με συνοδοιπόρο την αγάπη για τον ανεκτίμητο αυτό πλούτο της χώρας μας και με μία επιστημονική προσέγγιση που ξεπερνά το «μουσειακό» φολκορικό στοιχείο, εγκαινιάζει μια διαδραστική, σχεδόν, σχέση με τον επισκέπτη. Μετά από δίχρονη προετοιμασία, η έκθεση που θα διαρκέσει ως τις 2 του Μάρτη, είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Κούλας Λαιμού, ιδρυτικού μέλους του Hellenic Centre. Σημειώνω τη «ζωντάνια» γιατί ανάγει το «γραφικό» σε περίτεχνη δημιουργία, καταρρίπτοντας έτσι το «δικτατορικό» ύφος πολλών λαογραφικών μουσείων που τοποθετούν τα εκθέματα σε συνειδησιακές δυσλειτουργικές «φυλακές». Όπως σημειώνει η Νατάσα Λαιμού -στην οποία ανήκει η ιδέα της έκθεσης-, «σκοπός μας ήταν και παραμένει η ουσιαστική σύνδεση με την ιστορία του ενδύματος μέσα απο τις επιρροές των εκάστοτε κοινωνικών δομών. Η όλη οργάνωση στόχο έχει να προσελκύει τόσο τους 'Ελληνες της παροικίας όσο και ξένους επισκέπτες». Εμφανώς συγκινημένη, αναφέρει το σχόλιο μιας επισκέπτιας ''I nearly started crying''. Με 47 εκθέματα από το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, δύο από το Μουσείο Μπενάκη και δύο κούκλες από το Λύκειο Ελληνίδων Αθηνών, δημιουργείται η πρώτη, μεγαλύτερη και πιο αντιπροσωπευτική έκθεση της ελληνικής γυναικείας ενδυμασίας στο εξωτερικό, η οποία θα ταξιδέψει σε Ελλάδα και Κύπρο.
Καταλυτική η παρουσία της μεγάλης κυρίας του ενδύματος Ιωάννας Παπαντωνίου, επιμελήτριας της έκθεσης. Η μακρόχρονη εμπειρία της, μέσα από την έρευνα, την καταγραφή, το σχεδιασμό και την αδηφάγα της αγάπη για το ένδυμα, αναδεικνύει με τρόπο σχεδόν τελετουργικό, μα ταυτόχρονα εύθυμο, μέσα από τις ξεναγήσεις της, λεπτομέρειες καθοριστικές των πολιτισμικών καταβολών. Ακούραστη, απαντά σε κάθε ερώτηση: «μερικές φορές δεν υπάρχει λογική εξήγηση, αφήνεσαι να σε συνεπάρει αυτό το παιχνίδισμα στο ρούχο». Περισσότερες απο σαράντα φορεσιές, περισσότερες από σαράντα μοναδικές ιστορίες, που όμως η μία συμπληρώνει την άλλη. Καθημερινή, γιορτινή, νυφική. Νησιώτικη, ορεινή, πεδινή. Η κόρη, η νύφη, η παντρεμένη, η ηλικιωμένη. Η κοινωνική τάξη. Το κέντημα στη φορεσιά μαγεύει τόσο, ώστε στέκεσαι να το κοιτάς για κάμποσα λεπτά ταξιδεύοντας στο τέλος του 18ου μέχρι και τις αρχές του 20ου. Το πλούσιο κρεμαστό κόσμημα στην πλάτη της φορεσιάς, για να ξορκίζει το κακό. Εκείνη η φορεσιά που θα σε κάνει να συγκινηθείς λίγο περισσότερο, στο μεταίχμιο του να δακρύσεις, γιατί μάλλον θυμάσαι τη γιαγιά σου, τις ιστορίες της και τη μυρωδιά από καμμένο ξύλο.
Οι φορεσιές είναι τόσο ζωντανές που αν κλείσεις τα μάτια σου και αφεθείς μόνο στην αίσθηση της όσφρησης κινδυνεύεις να γίνεις ένα με τις κούκλες, παραπατώντας στην προσπάθειά σου να τις αγγίξεις. Ανάβει φλας φωτογραφικής κι η κυρία Παπαντωνίου, με μία ανείπωτη αγωνία, τονίζει «με ένα φλας κλέβεις δεκατέσσερα χρόνια από την φορεσιά». Όταν μιλούσαμε για το όραμά της σχετικά με τη δημιουργία ενός Μουσείου Πολιτισμού του Ενδύματος, μου είπε: «Ξέρεις κάτι, δύο αγάπες έχω, το ρούχο και τις γάτες»! Πόσο πιο γεμάτη να είναι η περιήγησή σου σε μια έκθεση που πλαισιώνεται με αλήθεια, γνώση και προσφορά; Η μοναδικότητα της έκθεσης έγκειται και σε μια σειρά διαλέξεων ακαδημαϊκων και σχεδιαστών, καθώς επίσης και στην παρθενική συνεργασία του Βρετανικού Μουσείου με το Hellenic Centre με την έκθεση δύο κομματιών απο τη συλλογή των υφαντών του.
Στο δρόμο για την επιστροφή σκέφτηκα πάλι το Σαιξπηρικό λόγο. Και έμεινα στη σιωπή. Νομίζω ονειρεύτηκα τη γιαγιά μου εκείνο το βράδυ, αλλά ίσως να ήταν απλά το ταξίδι της ημέρας που συνεχιζόταν ακόμα.
Patterns of Magnificence: Tradition and Reinvention in Greek Women's Costume
Hellenic Centre, 16-18 Paddington Street, London, W1U 5AS
4 Φεβρουαρίου – 2 Μαρτίου 2014
Η έκθεση είναι ανοιχτή καθημερινά:
Δευτέρα – Παρασκευή 10-5 Σάββατο και Κυριακή 12-6
Η είσοδος είναι ελεύθερη.
Η επιμελήτρια της έκθεσης, Ιωάννα Παπαντωνίου, κάνει ξεναγήσεις κάθε Τρίτη και Πέμπτη στις 12.