Μια ματιά στην πιο προσωπική διάσταση της σχέσης του Μπιλ Κλίντον με τον Τόνι Μπλερ, όσο ήταν ο ένας πρόεδρος και ο άλλος πρωθυπουργός αντίστοιχα, το διάστημα 1997-2000, δίνει η δημοσίευση των απομαγνητοφωνημένων συνομιλιών που είχαν μετά από αίτημα του BBC. Δίπλα σε αυτό αποκαλύπτεται και η στενή πολιτική σχέση των δυο συμμάχων και ιδεολογικών συνοδοιπόρων.
Κεντρικά θέματα της περιόδου ήταν η ειρήνευση στη Βόρεια Ιρλανδία το 1997-8, οι νατοϊκοί βομβαρδισμοί στο Κόσοβο το 1999 και το ανοιχτό ζήτημα του Ιράκ μετά τον πρώτο πόλεμο του 1991, λίγο πριν τα (υποτιθέμενα) όπλα μαζικής καταστροφής του Σαντάμ Χουσέιν μπουν στο προσκήνιο. Ακόμη, η ευρωπαϊκή ενοποίηση με το σχεδιασμό του ευρώ και η κλιματική αλλαγή. Δύο αναφορές – η μία σημαντική – υπάρχουν και για την Ελλάδα, κάποιες και για την Κύπρο.
Η δημοσίευση – από την οποία δεν λείπουν φυσικά πολλά λογοκριμένα τμήματα – έγινε μετά από αίτημα για την απελευθέρωση των πληροφοριών (freedom of information) από το BBC προς την προεδρική βιβλιοθήκη Κλίντον, η οποία διαχειρίζεται το αρχείο του. Το υλικό, που ξεπερνά τις 500 σελίδες, μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
«Εχουμε μια ευκαιρία για το Αιγαίο»
Στο δημοσιευμένο υλικό υπάρχουν δύο αναφορές στην Ελλάδα.
Σε μια μακρά (αλλά και σημαντικά λογοκριμένη) συνομιλία στις 13 Οκτωβρίου 1999, οι δύο ηγέτες συζητούν αρκετά από τα τρέχοντα ζητήματα, μεταξύ τους και η ελληνοτουρκική διένεξη. Χρονικά βρισκόμαστε λίγο μετά τους δύο σεισμούς (τον Αύγουστο στην Τουρκία και τον Σεπτέμβριο στην Αθήνα) που έφεραν τις δύο χώρες πιο κοντά και δυόμιση χρόνια μετά τα Ιμια.
Σε αυτά ο Μπιλ Κλίντον προσθέτει: «Οι Τούρκοι και οι Ελληνες τα πάνε καλύτερα, οι σεισμοί τους έκαναν να ξαναδούν ο ένας τον άλλο σαν ανθρώπινα όντα». Και συνεχίζει: «Το πρόβλημα είναι η Κύπρος. Οι Ελληνες πιστεύουν ότι είναι ξεριζωμένοι και δεν μπορούν να επισκεφτούν τους τάφους των προγόνων τους. Πρέπει να είναι μια αυστηρά ψυχρή συμφωνία (strictly cold-blooded deal). Ολοκληρώσαμε όσα είχαμε να κάνουμε με τη στρατιωτική συνεργασία. Πρέπει να βρούμε κάτι που θα τους οδηγήσει στο μονοπάτι για την Ευρώπη. Αλλιώς δεν θα το κάνουν ποτέ, γιατί νομίζουν ότι πρέπει να τα πάνε καλά, σαν τους Ιρλανδούς».
Η δεύτερη είναι στις 8 Μαΐου 1999 σε συνομιλία λίγο μετά τον βομβαρδισμό της κινεζικής πρεσβείας στο Βελιγράδι, κατά τη διάρκεια της νατοϊκής επέμβασης στο Κόσοβο – μια «ωραία» μέρα όπως παραδέχονται αυτοσαρκαστικά οι δύο ηγέτες. Στη συζήτησή τους για τα επόμενα βήματα και τη διαχείριση των προσφυγικών ροών από το Κόσοβο, ο Κλίντον λέει πρέπει να ζητήσουν και τη βοήθεια άλλων χωρών.
«Να κάνουμε τη “Μακεδονία” ενδιάμεσο σταθμό, να πείσουμε την Τουρκία να δεχτεί γύρω στους 100.000. Πιστεύω ότι έχουμε τα χρήματα να το κάνουμε», επισημαίνει ο Κλίντον που φαίνεται να έχει στο μυαλό του ένα πλήρες σχέδιο. Ο Μπλερ εμφανίζεται να συμφωνεί πλήρως και, μεταξύ άλλων, προσθέτει ότι πρέπει να ενημερωθεί και η Ελλάδα για αυτό και να υπάρξει και βοήθεια της ΕΕ.
«Θέλω πραγματικά να δώσω μια ώθηση για το Κυπριακό»
Ενδιαφέρον έχουν και οι αναφορές στο Κυπριακό με τις τότε προσπάθειες αλλά και την υπόθεση των ρωσικών πυραύλων S-300 που είχε αγοράσει η Κύπρος και επιθυμούσε να εγκαταστήσει στο νησί.
Σε συνομιλία στις 11 Δεκεμβρίου 1998 και αφότου το βορειορλανδικό είχε μπει σε μια πορεία επίλυσης μετά την συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής του 1998, οι δύο ηγέτες αναφέρονται και στην Κύπρο. Ο Κλίντον βλέπει το 1999 σαν μια χρονιά που θέλει να δώσει μια πραγματική ώθηση για επίλυση. Πριν από αυτό όμως ζητά από τον Μπλερ να «αποτρέψουμε το πρόβλημα των πυραύλων [εννοεί τους S-300] τον επόμενο μήνα. Ελπίζω να δεις τον [τότε πρόεδρο Γλαύκο] Κληρίδη και να τον πείσεις να σταματήσει τη μεταφορά στην Κύπρο. Αυτό θα ήταν τρομερό· ελπίζω θα κάνεις ό,τι μπορείς. Αλήθεια προσπάθησες να βάλεις την ΕΕ να μαλακώσει τη στάση της για την Τουρκία».
Περίπου ένα χρόνο αργότερα, σε τηλεφώνημα την ημέρα των Ευχαριστιών, στις 26 Νοεμβρίου 1999, το Κυπριακό επανέρχεται στη συζήτηση. «Ακούω ότι ο [γάλλος πρόεδρος Ζακ] Σιράκ δεν θα συμφωνεί με τη θέση που θα πάρεις για την Κύπρο», λέει ο Μπιλ Κλίντον. Την απάντηση του Μπλερ δεν τη μαθαίνουμε (όλος αυτός ο διάλογος έχει πολλά κενά), αλλά ο αμερικανός πρόεδρος απαντά: «Απλά άκουσα κάτι και μπορεί να μην ισχύει. Το βασικό είναι ότι ξέρω τι θέλει ο Σημίτης να πεις. Αλλά καλό θα ήταν να μην διαρρεύσει πριν από τις 10 Δεκεμβρίου. Αυτό θα μας δώσει μια εβδομάδα για συνομιλίες με τον Ντεκτάς και δεν θέλω να του δώσω καμία δικαιολογία να φύγει».
Οι δύο ηγέτες αλληλοσυγχαίρονται, μιλούν για την ΕΕ, για ζητήματα σοβαρά και ασήμαντα στην πολιτική, για τα παιδιά τους και για τον καιρό
Μικροπολιτική και υψηλή πολιτική
Ενα από τα χρονολογικά πρώτα τηλεφωνήματα είναι αυτό τον Μάιο του 1997 μετά τη σαρωτική νίκη των Εργατικών στις γενικές εκλογές στη Βρετανία. Ο Κλίντον σπεύδει στις 4 το πρωί (ώρα Λονδίνου) να τηλεφωνήσει στον νεοεκλεγέντα Μπλερ για τα συγχαρητήρια, με τον βρετανό πολιτικό να αποδίδει στον Κλίντον μέρος της επιτυχίας. «Εσύ έδειξες το δρόμο», είπε εννοώντας την επιτυχία του τρίτου δρόμου στην πολιτική, του οποίου ο Κλίντον -αλλά και ο Μπλερ στη θητεία του- ήταν ένθερμος υποστηρικτής.
Και μια πολιτική συμβουλή από τον πρόεδρο στον πρωθυπουργό. «Είδα στην προεκλογική εκστρατεία ότι η Δεξιά σου επιτίθεται και ότι η Αριστερά δεν σε υπερασπίζεται», λεει ο Μπλερ. «Δεν έχει σημασία αφού σε ψήφισε ο λαός»,του απαντά ο Κλίντον.
Σε μάλλον προφητικά σχόλια από τη δεκαετία του ’90 για τη δική μας δεκαετία, ο Κλίντον παρατηρεί με αφορμή την ΕΕ «ότι δεν μπορείς να δημιουργείς δουλειές χωρίς μεταρρυθμίσεις, αλλά δεν μπορείς να κόψεις το δίχτυ της κοινωνικής πρόνοιας. Αυτό έδειξε η εκλογή σου» λέει στον Μπλερ.
Ο Μπιλ Κλίντον εμφανίζεται, ακόμη, πιεσμένος για μια συμφωνία για το Ιράκ και τον Σαντάμ Χουσέιν, ενώ σε ό,τι αφορά την τρομοκρατία (όλα αυτά, υπενθυμίζουμε, πριν από την 11η Σεπτεμβρίου), οι ηγέτες συμφωνούν ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε τους τρομοκράτες «σαν τις παλιές ταινίες του Τζέιμς Μποντ».
Εκπληξη, θλίψη, αγωνία για το μέλλον των παιδιών: οι αντιδράσεις για τον ξαφνικό θάνατο της Νταιάνα
Μια από τις πιο προσωπικές, λιγότερο πολιτικές στιγμές των δύο ηγετών είναι το τηλεφώνημα του Κλιντον στον Μπλερ την 1η Σεπτέμβριου 1997, την επόμενη ημέρα του ξαφνικού θανάτου της πριγκίπισας Νταϊάνα στο Παρίσι. Ο πρωθυπουργός Μπλερ είχε ήδη μιλήσει για την «πριγκίπισσα του λαού», ενώ η βασίλισσα Ελισάβετ πιεζόταν από την κοινή γνώμη και τα μέσα ενημέρωσης να εμφανιστεί δημόσια για να μιλήσει για την νύφη της, την ώρα που οι εκδηλώσεις πένθους πολλαπλασιάζονταν.
Η Νταϊάνα, λέει ο Μπλερ, ήταν «ένας βράχος σταθερότητας με την έννοια ότι συνέδεε τα παιδιά της με τον έξω κόσμο». Δεν ήταν μέλος της βασιλικής οικογένειας, προσθέτει, «άρεσε όμως στον κόσμο και αυτό της προκαλούσε προβλήματα με το βασιλικό κατεστημένο». «Προσωπικά, θα μου λείψει, ήταν ένα αστέρι για το λαό, ένα αστέρι που πέφτει».
Ενδιαφέρον έδειξε ο Κλίντον και για τα δύο παιδιά της Νταϊάνα, τον Γουίλιαμ και τον Χάρι, 15 και 13 ετών αντίστοιχα τότε. Ο πρώτος, μάλιστα, σύμφωνα με τον Μπλερ, «της μοιάζει, είναι πολύ προσγειωμένος, κάνει βέβαια πράγματα που κάνουν τα παιδιά στην ηλικία του».
Συζητούν ακόμη και τις συνθήκες του δυστυχήματος κατά το οποίο σκοτώθηκε η Νταϊάνα και ο φίλος της Ντόντι αλ Φαγέντ στο Παρίσι. «Δεν πιστεύω ότι πήγαιναν τόσο γρήγορα, με 160 χιλιόμετρα», λέει ο Μπλερ.
Και λίγο πολιτικό κουτσομπολιό
Τέτοιου είδους δημοσιεύσεις, όπως είχε φανεί και στα έγγραφα του Wikileaks, δίνουν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να μάθουμε τις απόψεις των ηγετών για άλλους ηγέτες, απόψεις που το πολιτικό savoir vivre δεν επιτρέπει να εκφραστούν δημόσια, όχι με αυτή την ευθύτητα.
Αν και στο υλικό δεν φαίνεται να υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει σάλο, μαθαίνουμε ότι ο Κλίντον ήταν εκνευρισμένος με τη συμπεριφορά του ηγέτη του Sinn Fein στην Ιρλανδία, του Τζέρι Ανταμς, λέγοντας ότι «όλοι φάγαμε τις σφαλιάρες μας για τον Τζέρι». «Δεν ξέρω τι παίζεται με αυτόν και τον IRA», παραδέχεται ο Κλίντον που προσφέρεται για μεσολάβηση, κάτι που αποδέχεται με θέρμη ο Μπλερ.
Προβλέπει ακόμα ότι ο Βλάντιμιρ Πούτιν, που ανέλαβε το 1999, «έχει τεράστια δυναμική (potential)», είναι πολύ έξυπνος και «μπορούμε να κάνουμε πολλά θετικά πράγματα μαζί του».
Ο καλοφαγάς Μπόρις Γέλτσιν εντυπωσίασε τον Κλίντον: «Σέρβιρε ψητό χοιρινό και μου είπε ότι οι αληθινοί άνδρες κόβουν και τρώνε τα αφτιά, άλλη φορά σέρβιρε 24 πιάτα» ανάμεσα στα οποία ήταν και μεζές με χείλια ελαφιού. Σε ένα πιο πολιτικό σχόλιο προσθέτει ότι όλοι οι σκληροπυρηνικοί συνεργάτες του νομίζουν ότι «θα του μιλήσω και θα μου πουλήσει τις πετρελαιοπηγές για πενταροδεκάρες [τρεισήμισι δολάρια λέει ο Κλίντον], αλλά είναι περισσότερο οξυδερκής και προοδευτικός από αυτούς».
«Μπιλ μου… Τόνι μου…»
Η στενή προσωπική σχέση των δύο ανδρών και ο ανεπίσημος χαρακτήρας των τηλεφωνημάτων άφηναν χώρο για πιο προσωπικές παρατηρήσεις του ενός προς τον άλλο, την ώρα που ο ένας λέγαν τον άλλο «φίλε μου».
Ο Μπιλ Κλίντον παρατήρησε στον Μπλερ ότι έχει πολύ νεανική όψη, σαν «παιδί της χορωδίας», (ο Μπλερ το 1997 ήταν 43 ετών και ο Κλιντον 51). Του λέει ακόμη ότι χάνει την επαφή του με τη νέα γενιά. «Περνά ο καιρός και διαπιστώνεις ότι έχεις να μιλήσεις με 25χρονο εδώ και πάνω από ένα χρόνο».
Μέσα σε αυτό το διάστημα που καλύπτουν οι συνομιλίες η Σέρι Μπλερ έμεινε έγκυος και γέννησε το 2000 τον Λίο, το νεότερο γιο του ζεύγους. Ο Κλίντον προσφέρθηκε να κάνει τον μπέιμπι σίτερ για τα άλλα παιδιά, όσο η Σέρι θα περίμενε να γεννήσει.
Η -τότε πρόσφατη- πρεμιέρα της «Διάσωσης του στρατιώτη Ράιαν» δίνει στον Κλίντον την ευκαιρία να κάνει μια παρατήρηση για τη σόουμπιζ. «Λίγοι άνθρωποι φτάνουν τόσο ψηλά κατά λάθος, δεν τις δίνουν έτσι αυτές τις δουλειές».
Και ένα μισοαστείο-μισοσοβαρό αίτημα από τον Κλίντον: Ο Μπλερ πρότεινε να του δώσει την βρετανική υπηκοότητα, για να βγει βουλευτής στη Σκοτία σε περιφέρεια «δίπλα σε ένα καλό γήπεδο γκολφ».