Από το «Εν αρχή ην ο Λόγος» ως το «Φως ιλαρόν», μέσα από οκτώ ενότητες, τριάντα σπάνια κομψοτεχνήματα εκκλησιαστικής χρήσης που δημιουργήθηκαν στα περίφημα εργαστήρια της Ηπείρου από τον 17ο αιώνα ως σήμερα, θα συγκροτήσουν την έκθεση «Όταν η τέχνη γίνεται ιερή». Πρόκειται για μια συνδιοργάνωση της Μητρόπολης Ιωαννίνων με τον δήμο της πόλης και το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς μέσα στο μουσείο του ΠΙΟΠ που εγκαινιάστηκε μόλις τον Σεπτέμβριο.
Τα αντικείμενα -που θα εκτεθούν σε μουσειολογική πρόταση και σχεδιασμό του ΠΙΟΠ- συμμετείχαν μαζί με άλλα στην έκθεση «Η τέχνη του ασημιού των Ιωαννίνων», η οποία φιλοξενήθηκε στο Μουσείο «Νέα Ιερουσαλήμ» της Μόσχας, στο πλαίσιο του έτους Ελλάδας-Ρωσίας 2016. Η επιλογή τους έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να αναδεικνύεται η μοναδική τέχνη, να υπάρχει ενδεικτικό πλήθος σκευών και αντικειμένων, αλλά και να είναι εφικτή η δημιουργία διαλόγου με τα έργα που εκτίθενται στο μουσείο.
Ετσι, στον δυτικό προμαχώνα της νοτιοανατολικής ακρόπολης στο Ιτς Καλέ, στη φημισμένη Καστρούπολη των Ιωαννίνων, από τις 21 Δεκεμβρίου ως τις 31 Μαρτίου θα εκτίθενται μεταξύ άλλων μοναδικά αντικείμενα, όπως το επιχρυσωμένο Ευαγγέλιο του Χριστόδουλου Πανταζή, το Ιερό Ποτήριο με την υπογραφή του Αναστάσιου Σουγδουρή ή ο ενυπόγραφος Σταυρός του Αθανάσιου Τζημούρη. Παρουσιάζονται δε για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό.
Εχει ξεχωριστό ενδιαφέρον και βέβαια είναι συνεπές με τη λογική του μουσείου, πώς αναδεικνύονται πέρα από τα ίδια τα αντικείμενα και οι δημιουργοί τους. Φημισμένοι τεχνίτες που τα έργα τους έφτασαν από τη μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά ως το Αγιον Ορος. Με σημαντικές βενετσιάνικες αναφορές, ακόμα και με αναγεννησιακές αναφορές, ή επιρροές από το δυτικό μπαρόκ, δημιούργησαν μια μοναδική και αναγνωρίσιμη ανά την Ευρώπη σχολή. Χαρακτηριστική είναι για παράδειγμα η περίπτωση του Αναστάσιου Σουγδουρή που αναφέρθηκε νωρίτερα.
Ο Aναστάσιος Σουγδουρής φιλοτέχνησε στη Βενετία τη στάχωση του ευαγγελίου της Μονής Σιμωνόπερας του Αγίου Ορους, το 1671. Η οικογένεια Σουγδουρήδων, θρυλικοί αργυροτεχνίτες, στράφηκαν στην τέχνη τους αναγκαστικά όταν έχασαν την ακίνητη περιουσία τους μετά την κατάργηση του τιμαριωτικού συστήματος, ως αποτέλεσμα των αντιποίνων των Τούρκων μετά την καταστολή του επαναστατικού κινήματος του Διονύσιου του «Σκυλοσόφου». Οι χριστιανοί εκδιώχθηκαν από το κάστρο και κατέφυγαν σε άλλες περιοχές της Ελλάδας αλλά και στη Δυτική Ευρώπη όπως για παράδειγμα στη Βενετία, σύμφωνα με την αρχαιολόγο Βαρβάρα Παπαδοπούλου.
Ο Χριστόδουλος Πανταζής από την Κόνιτσα, ξεχώριζε διότι οι σταχώσεις του διέφεραν από τις συνηθισμένες διακοσμήσεις ευαγγελίων της εποχής. Αν και είχε έντονες επιρροές από διεθνή πρότυπα, δημιούργησε μια τομή στην ηπειρώτικη αργυροχρυσοχοϊα.
Από τα 30 αντικείμενα που απαρτίζουν το σώμα της έκθεσης, τα 22 είναι παλιά και τα οκτώ σύγχρονα, ακριβώς για να αποτυπώνεται η εξέλιξη της τέχνης, το γεγονός ότι παραμένει ζωντανή αν και σε μικρότερη κλίμακα. Η αφήγηση της του «Όταν η τέχνη γίνεται ιερή» χωρίζεται σε οκτώ ενότητες με τους εξής τίτλους: Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, Ὁ ἀστήρ ὁ λαμπρός ὁ πρωινός, Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες, Ὁ ἄρτος ὁ ζῶν, Ἡ ζωή ἐν τάφῳ, Τόν ἐπινίκιον ὕμνον ᾄδοντα, Φῶς ἱλαρόν, Η παράδοση συνεχίζεται. Είναι σαφής η αναφορά στον κύκλο της ζωής με την χριστιανική βεβαιότητα της μετά θάνατον ζωής. Η έκθεση παρουσιάζεται στον πρώτο όροφο του μουσείου και τα εκθέματα συχνά έρχονται να επιβεβαιώσουν ή να αποτελέσουν λαμπρά παραδείγματα όσων εξηγούν οι ενότητες της μόνιμης έκθεσης που παρουσιάζονται στο ισόγειο του Μουσείου. Για παράδειγμα, το πώς δημιουργήθηκαν αυτά τα έργα τέχνης ή το από ποιους. Ο σταυρός λιτανείας που βλέπουμε στην φωτογραφία κάτω, μεταμορφώθηκε με το σαβάτι (ιδιαίτερη τεχνική χρωματίσματος με μαύρο χρώμα) σε ιδιαίτερο αντικείμενο τέχνης.
Τα αντικείμενα της έκθεσης προέρχονται από τις συλλογές της Μητρόπολης Ιωαννίνων, της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, καθώς και από τις ιδιωτικές συλλογές των Αδελφών Βαρζώκα, Λεοντάρη Ζήδρου, Κωνσταντίνου Ιωαννίδη, Χρυσόστομου Καρυοφύλλη, Αλέξανδρου Τζομάκα, Ηλία Φαίδωνα, Ευάγγελου Χρήστου.
Εχει ξεχωριστό ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο μέσω της έκθεσης γίνεται μια ευρείας κλίμακας συνεργασία: Η Μητρόπολη, ο Δήμος, το Μουσείο. Η πρόεδρος του ΠΙΟΠ Σοφία Στάικου τονίζει ότι «η έκθεση αυτή, που προβάλλει εκκλησιαστικά αντικείμενα μοναδικής τέχνης και τεχνικής, αποτελεί ολοκληρωμένο παράδειγμα συνεργασίας μεταξύ τοπικών αρχών και ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Εύχομαι να αποτελέσει οδηγό για παρόμοιες δραστηριότητες σε όλη την επικράτεια».
Μουσείο Αργυροτεχνίας
Ακρόπολη Ιτς Καλέ, Κάστρο Ιωαννίνων, 45 221 Ιωάννινα
Τ: 26510 64065 | www.piop.gr