Ονομάζεται collapsology και είναι μια θεωρία που κερδίζει όλο και περισσότερους οπαδούς: η άποψη πως μέχρι το 2030 η Γη, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, είτε θα έχει καταστραφεί εντελώς είτε τέλος πάντων θα είναι σε απείρως χειρότερη κατάσταση σε σχέση με το 2019.
Το, τρόπον τινά, ακτιβιστικό, περιβαλλοντικό και -εσχάτως- επιστημονικό κίνημα πήρε το όνομα του από το βιβλίο ενός αμερικανού καθηγητή και ακτιβιστή, του Τζάρεντ Ντάιαμοντ.
Τιτλοφορούμενο «Κατάρρευση» (Collapse) και με υπότιτλο «Πώς οι κοινωνίες επιλέγουν να αποτύχουν ή να επιτύχουν», το βιβλίο του καθηγητή Βιογεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, που εκδόθηκε το 2006, έγινε μπεστ σέλερ, με το έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Science να το χαρακτηρίζει «το πιο ενδιαφέρον βιβλίο που διαβάσατε ποτέ», ενώ το Nature έγραψε πως πρόκειται για «εξαιρετική σύνθεση φυσικών και κοινωνικών επιστημών που οφείλουμε να διαβάσουμε όλοι».
«Λέγοντας κατάρρευση, εννοώ μια δραματική μείωση του ανθρώπινου πληθυσμού και/ή της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής συνθετότητας, σε σημαντική έκταση και για μεγάλη χρονική περίοδο. Συνεπώς, το φαινόμενο των καταρρεύσεων συνιστά ακραία μορφή αρκετών ηπιότερων τύπων παρακμής —και θα οδηγηθούμε σε αυθαίρετα συμπεράσματα αν θελήσουμε να προσδιορίσουμε πόσο δραστική πρέπει να είναι η παρακμή μιας κοινωνίας προκειμένου να χαρακτηριστεί ως κατάρρευση» σημειώνει ο ίδιος ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου.
«Αντί για ένα σενάριο καταστροφής που θα περιγράφει την εξαφάνιση του ανθρώπου ή μια βιβλική κατάρρευση του βιομηχανικού πολιτισμού, πολύ πιθανότερο ίσως αποδειχθεί «απλώς» ένα μέλλον σημαντικά κατώτερου βιοτικού επιπέδου, μόνιμα υψηλότερων κινδύνων και υπονόμευσης όσων σήμερα θεωρούμε βασικές αξίες μας. Μια τέτοια κατάρρευση θα μπορούσε να πάρει διάφορες μορφές, όπως η παγκόσμια εξάπλωση νόσων ή και πολέμων, που θα πυροδοτηθούν τελικά από τη σπανιότητα των περιβαλλοντικών πόρων. Αν τούτη η σκέψη είναι σωστή, τότε οι προσπάθειές μας σήμερα θα καθορίσουν την κατάσταση του κόσμου στην οποία η τωρινή γενιά παιδιών και νεαρών ενηλίκων θα ζήσει κατά τη μέση και μεγάλη ηλικία της» κατέληγε τότε ο Ντάιαμοντ, αλλά δυστυχώς εισακούστηκε ελάχιστα, στα 13 χρόνια που μεσολάβησαν.
Ωστόσο, φαίνεται πως κάποιοι συνάδελφοί του… κρατούσαν σημειώσεις: όπως ο Πάμπλο Σερβίν, συν-συγγραφέας του βιβλίου «Comment tout peut s’effondrer» («Πώς όλα μπορούν να καταρρεύσουν»), όπου παίρνει τη σκυτάλη από τον Αμερικανό, υποστηρίζοντας πως «σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, είμαστε πολύ κοντά στο σημείο της απόλυτης κατάρρευσης: στη δραστική μείωση του ανθρώπινου πληθυσμού σε συνδυασμό με ολοένα και πιο σύνθετες πολιτικο-οικονομικο-κοινωνικές συνθήκες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το κυριότερο επιχείρημα όμως σχετικά με την κατάρρευση του πολιτισμού μας είναι αυτό που έχει τονίσει και ο (γάλλος πολιτικός με τους Πράσινους-Οικολογους) Ιβ Κοσέτ: μια διαρκής κατάσταση όπου όλα τα απαραίτητα αγαθά, όπως νερό, τρόφιμα, στέγαση, ρουχισμός και ασφάλεια, δεν παρέχονται πλέον στην πλειοψηφία του γήινου πληθυσμού».
Και δεν είναι μόνο αυτό: σύμφωνα με το βιβλίο του Σερβίν, υπάρχει ήδη μια συναστρία παραγόντων που συγκλίνουν προς την κατεύθυνση αυτή:
Η ανθρώπινη δραστηριότητα ώθησε τους ρυθμούς εξαφάνισης των ζώων και των φυτών πολύ πιο πάνω από τον μακροπρόθεσμο μέσον όρο.
Μέσα σε σχεδόν τρεις δεκαετίες ο πληθυσμός των ιπτάμενων εντόμων μειώθηκε κατά 75% και των άγριων ζώων κατά 60%.
Επιπλέον η καταστροφική ανθρώπινη δραστηριότητα αύξησε τα επίπεδα θέρμανσης του κλίματος του πλανήτη και έχει αποθέσει τόσο μεγάλες ποσότητες πλαστικού στους ωκεανούς και στους υδάτινους πόρους, που τα σωματίδια είναι πλέον παντού και θα αφήσουν αναγνωρίσιμα απολιθώματα για τις μέλλουσες γενεές.
Επίσης διπλασίασε το άζωτο και τον φώσφορο στα εδάφη, με τη χρήση λιπασμάτων, κάτι που ίσως να είναι η μεγαλύτερη επίδραση στον κύκλο του αζώτου που έχει συμβεί στα τελευταία 2,5 δισ. χρόνια.
Και τέλος, το κυριότερο, ως αιτία και αποτέλεσμα μαζί όλων των προηγουμένων, το 2018 η θερμοκρασία στην επιφάνεια της Γης ήταν η τέταρτη υψηλότερη που έχει καταγραφεί τα τελευταία 140 χρόνια που γίνονται οι σχετικές καταγραφές, όπως ανέφερε έκθεση της ΝΑSA.
«Τα τελευταία πέντε χρόνια είναι τα θερμότερα που έχουν καταγραφεί» δήλωσε ειδικότερα ο Γκάβιν Σμιντ, διευθυντής του Ινστιτούτου Goddard, της ομάδας της NASA που πραγματοποίησε και τη σχετική μελέτη. «Δεν μιλάμε πια για μια κατάσταση που απειλεί το μέλλον μας, αλλά για μια πραγματικότητα που ήδη έχει χτυπήσει την πόρτα μας» συμπλήρωσε.
Συνολικά, 18 από τα 19 θερμότερα χρόνια έχουν καταγραφεί από το 2001 μέχρι σήμερα, με τις συνέπειες του φαινομένου να αντανακλώνται στα αυξημένα κύματα καύσωνα στην Αυστραλία, στην εκτεταμένη ξηρασία που οδήγησε στις πλημμύρες και στους τυφώνες στις ΗΠΑ, στην εξαφάνιση του πάγου της Αρκτικής και στη συρρίκνωση των παγετώνων.
Ανθρωπόκαινος εποχή, η δύση του πολιτισμού;
Φυσικά, πολλοί επιστήμονες συμφωνούν μαζί τους. Τόσο πολύ, ώστε ονόμασαν την γεωλογική εποχή που διανύουμε τώρα ως την αυγή της «Ανθρωποκαίνου» («Anthropocene» από την ελληνική λέξη άνθρωπος), καθώς ο άνθρωπος έχει αφήσει ανεξίτηλο το αποτύπωμά του πάνω στη Γη – και όχι με θετικό τρόπο.
«Η ανθρώπινη δραστηριότητα αφήνει μια διεισδυτική και διαρκή υπογραφή στη Γη» αναφέρεται σε έκθεση που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Science από μια διεθνή ομάδα με επικεφαλής τον Κόλιν Ουότερς του Βρετανικού Γεωλογικού Παρατηρητηρίου.
Κάπως έτσι, δεν είναι καθόλου τυχαίο πως μέχρι το 2030 το κλίμα της Γης θα μοιάζει με εκείνο που επικρατούσε στον πλανήτη πριν από τρία εκατομμύρια χρόνια, σύμφωνα με τους υπολογισμούς που έκαναν επιστήμονες στο πλαίσιο μιας μελέτης που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση της Αμερικανικής Ακαδημίας Επιστημών (PNAS).
Η περίοδος στην οποία θα παραπέμπει το κλίμα μας κατά το 2030 θα είναι εκείνη του Πλειόκαινου, όταν επικρατούσε ξηρασία, η Βόρεια και η Νότια Αμερική δεν είχαν ακόμη ενωθεί, η Γροιλανδία δεν είχε παγώσει και η στάθμη των ωκεανών ήταν 18 μέτρα υψηλότερη, ενώ η θερμοκρασία τότε ήταν κατά 1,8-3,6 βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από τη σημερινή.
«Οδεύουμε προς πολύ εντυπωσιακές αλλαγές μέσα σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα» εξήγησε ο Τζακ Ουίλιαμς, καθηγητής Επιστημών της Γης και ειδικός στην παλαιοοικολογία και το κλίμα στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν.
Αν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) συνεχιστούν με τον σημερινό ρυθμό, οι επιστήμονες εκτιμούν επίσης ότι μέχρι το 2150 η Γη θα έχει επιστρέψει στο κλίμα που είχε πριν από 50 εκατομμύρια χρόνια, στην αυγή της εμφάνισης των πρώτων θηλαστικών (οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια).
Για να λιώσουν οι παγετώνες ωστόσο χρειάζεται αρκετός χρόνος και επομένως η Γροιλανδία δεν θα ξαναγίνει καταπράσινη από τον επόμενο αιώνα. Και το επίπεδο των ωκεανών δεν θα αυξηθεί κατά 18 μέτρα. Ομως η ταχύτητα με την οποία υπερθερμαίνεται ο πλανήτης θα αιφνιδιάσει πολλά είδη που χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να εξελιχθούν στη σημερινή μορφή τους.
«Πολλά είδη θα εξαφανιστούν» προειδοποίησε ο Ουίλιαμς. «Αυτό δείχνει πώς μπορούμε να αντλήσουμε από την ιστορία μας και την ιστορία της Γης για να καταλάβουμε τις σημερινές αλλαγές και να προσαρμοστούμε», κατέληξε.